Μια ιστορική αναδρομή σε μια ξεχασμένη σελίδα της ελληνικής ιστορίας επιχειρεί η Έκθεση που φιλοξενείται στο Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης, με τίτλο «Συναγωνιστής».

Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τη συμβολή των Ελλήνων Εβραίων στην Εθνική Αντίσταση, μέσα από φωτογραφικό υλικό, μαρτυρίες και ντοκουμέντα της εποχής.

Κάμερα: Νίκος Κακολύρης. Μοντάζ: Δέσποινα Χαριτοπούλου. Ρεπορτάζ: Βάσω Λυκουρίνου.

Εβραίοι αγωνιστές στην ελληνική Αντίσταση  

Στοιχεία και ανέκδοτες φωτογραφίες από την έρευνα του αμερικανού ιστορικού Steven Bowman “Η Αντίσταση των Εβραίων στην κατοχική Ελλάδα”    

Οι Εβραίοι και η Αντίσταση (απόσπασμα από την Εισαγωγή)  

“Η συμμετοχή των Εβραίων στο ελληνικό αντιστασιακό κίνημα είναι μόνο μερικώς γνωστή μέσα από τις υπάρχουσες πηγές και τα απομνημονεύματα. Οι περισσότεροι Εβραίοι δεν παρουσίαζαν τον εαυτό τους ως Εβραίο και πολλοί υπηρέτησαν σε διάφορες θέσεις στην Αντίσταση φέροντας ψεύτικα ονόματα. Γι’ αυτό και η προσφορά τους προσμετρήθηκε στη γενικότερη προσφορά των Ελλήνων, ενώ η ιδιαίτερη εβραϊκή τους ταυτότητα δεν καταγράφηκε ούτε στα επίσημα έγγραφα της Αντίστασης, ούτε στα απομημονεύματα πολλών από εκείνους που συμμετείχαν.

Ο Ιωσήφ Μάτσας, παλαίμαχος των βουνών, αφιέρωσε τα χρόνια που έζησε στα Ιωάννινα μετά τον πόλεμο σε μια επιστημονική μελέτη των εμπειριών των Ελλήνων Εβραίων και στην καταγραφή των Εβραίων μαχητών στην Αντίσταση. ‘Οταν πέθανε, η μελέτη του ήταν ακόμη αδημοσίευτη. Είχε, ωστόσο, κατορθώσει να δημοσιεύσει αποσπάσματά της όταν το πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα είχε γίνει πιο ευνοϊκό για μια επανεκτίμηση της Αντίστασης. Είχε υπολογήσει ότι υπήρχαν περίπου 650 Εβραίοι μαχητές σε ένα σύνολο περίπου 30.000 ανταρτών (…). Στον υπολογισμό του Μάτσα πρέπει να προστεθούν εκείνοι οι ‘Ελληνες Εβραίοι που δεν αναφέρονται ονομαστικά, καθώς και αλλοδαποί Εβραίοι από την Αυστρία, τη Γιουγκοσλαβία, τη Bουλγαρία και ακόμη την Πολωνία και την Παλαιστίνη. Ανάμεσα στους τελευταίους ήταν Θεσσαλονικείς Εβραίοι στη BEF που παγιδεύτηκαν στην Ελλάδα μετά τη βρετανική υποχώρηση. Γι’ αυτό δεν φαίνεται υπερβολικός ένας αριθμός πλησιέστερος στους 1.000 Εβραίους, δηλαδή λίγο παραπάνω από το 3%, που ήταν σημαντικά υψηλότερο από το ποσοστό των Εβραίων στον γενικό πληθυσμό. Ο ρόλος των Εβραίων στην Αντίσταση δεν μπορεί να περιοριστεί σε αυτούς που βρίσκονταν στο πεδίο της μάχης. Πολλοί υπηρέτησαν στον εφοδιασμό, ως στρατολόγοι και ως διερμηνείς. Αρκετοί από τους τελευταίους εμφανίζονται στο βιβλιάριο μησθοδοσίας του Christopher Woodhouse. ‘Αλλοι πρόσφεραν τεχνικές ικανότητες, όπως ο Ιωσήφ κοέν στην Κρήτη που έδρασε ως τυπογράφος για μερικές εβδομάδες. Πολλοί στην Αθήνα ήταν σε επαφή με τα αστικά στελέχη του ΕΑΜ και έδρασαν σε πολιτικό επίπεδο και στη συλλογή πληροφοριών. ‘Αλλοι έδρασαν ως δικηγόροι ή δάσκαλοι και συνδιαλέγονταν με ‘Ελληνες πολιτικούς κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Και, τέλος, σημαντική ήταν και η προσφορά εκείνων που υπηρέτησαν σε ελληνικές μονάδες με τους Βρετανούς στη βόρεια Αφρική. Οι Παλαιστίνιοι Εβραίοι συνεργάστηκαν με τον ΕΛΑΣ για να οργανώσουν δίοδο διαφυγής στο Αιγαίο, ενώ το Εβραϊκό Πρακτορείο της Παλαιστίνης παρείχε στην ελληνική Αντίσταση και χρήματα και απαιτούμενα εφόδια. Επιπλέον, πολλοί από τους χιλιάδες Εβραίους που βρήκαν καταφύγιο στα βουνά είχαν δευτεροβάθμια και πανεπιστημιακή εκπαίδευση καθώς και εμπορικές και επαγγελματικές γνώσεις. Ορισμένοι απ’ αυτούς διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της επαναστατικής κοινωνίας που δημιούργησε ο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ για να συγχρονίσει τις μέχρι τότε παραμελημένες ελληνικές ορεινές κοινότητες. Πολλές από τις χιλιάδες γυναίκες που διέφυγαν στα βουνά υπηρέτησαν ως νοσοκόμες, και μερικές απόκτησαν θρυλική φήμη. Η συλλογή και η ταξινόμηση αυτών των ιστοριών θα ρίξει φως στο ρόλο των Εβραίων στην Αντίσταση και θα συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του κινήματος κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (…).”  

  “Ανάμεσα στους Εβραίους μαχητές που αναφέρει ο Συνταγματάρχης Δημητρίου (Καπετάν Νικηφόρος), ήταν και δύο αδέλφια από τη Ξάνθη, ο Λουί Κοέν, επονομαζόμενος “Κρόνος”, και ο νεώτερος αδερφός του, ο δεκαεξάχρονος Ισαάκ. Και οι δύο ήταν πολύ δραστήριοι και γενναίοι μαχητές. Ο Κρόνος είχε επίσης αναλάβει καθήκοντα επισιτισμού, όπου έκανε θαύματα, σύμφωνα με τα λεγόμενα του διοικητή του. Χάρη στη γλωσσομάθειά του, ήταν πολύτιμος για την ανάκριση των Ιταλών και Γερμανών αιχμαλώτων, καθώς και στις επαφές με τους Βρετανούς αξιωματικούς-συνδέσμους από τις Συμμαχικές αποστολές που προσκολλούνταν στους αντάρτες. Ο Λουί τιμήθηκε με εύφημο μνεία από τον διοικητή του και τον αξιωματικό Δημήτριο Αρβανίτη, ενώ έχαιρε και της εκτίμησης των συμπολεμιστών του και των κατοίκων των περιοχών Παρνασσού-Γκιώνας-Οίτης για τις πράξεις του κατά τη μάχη των Καρουτών στις 5 Αυγούστου 1944, κατά την οποία πληγώθηκε. Ο αδερφός του Λουί, Ισαάκ, τον οποίο οι συμπολεμιστές του θυμούνται ως “Κρονάκι”, τιμήθηκε κι αυτός για τη γενναιότητά του.”