Η περίοδος 1940 – 1944 αποτελεί τομή στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους. Το Έπος της Αλβανίας, η Κατοχή και η Αντίσταση έβγαλαν στο προσκήνιο το λαό, τον ενεργοποίησαν και τον κατέστησαν ρυθμιστικό παράγοντα των εξελίξεων. Ήταν ο ελληνικός λαός αυτός που αντιστάθηκε στα βουνά της Αλβανίας, όπως διαφαίνεται από την προθυμία και τον ενθουσιασμό των εφέδρων να σπεύσουν στο μέτωπο για να υπερασπιστούν την πατρίδα, τον τρόπο ζωής τους και των οικείων τους, και όχι το φασίζον καθεστώς (με τυπικά φασιστικά χαρακτηριστικά, όχι όμως με μαζική κινηματική βάση κατά τα πρότυπα του ιταλικού φασισμού) του δικτάτορα Μεταξά, που ήταν εξαρτημένο από τα αγγλικά οικονομικά συμφέροντα και προσδεμένο σε αυτά. Το βασιλομεταξικό καθεστώς κινήθηκε στη λογική μιας προσχηματικής άμυνας (αρχιστράτηγος Αλ. Παπάγος: θα ρίξωμεν μερικές τουφεκιές διά την τιμή των όπλων) και αιφνιδιάστηκε από τις απρόσμενες επιτυχίες του ελληνικού στρατού στο αλβανικό μέτωπο.

Στη διάρκεια της Κατοχής ο αστικός πολιτικός κόσμος τάχθηκε εν μέρει με τους Άγγλους και εν μέρει με τους Γερμανούς. Την ώρα που οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής προχωρούσαν σε μία προσπάθεια αφελληνισμού της Ανατολικής Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης, οι δωσιλογικές κυβερνήσεις Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλου και Ράλλη συνεργάστηκαν με τους κατακτητές και λειτούργησαν ως ανδρείκελα. Τα τάγματα ασφαλείας που δημιούργησε η κυβέρνηση Ράλλη είχαν ως στόχο την εαμική αντίσταση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ολοκαύτωμα στο Χορτιάτη το πραγματοποίησαν οι ταγματασφαλίτες και όχι οι ίδιοι οι Γερμανοί. Μετά την απελευθέρωση ελάχιστοι δωσίλογοι τιμωρήθηκαν στις λεγόμενες δίκες των δωσιλόγων. Οι περισσότεροι από αυτούς στελέχωσαν τον κρατικό μηχανισμό.

Στον αντίποδα αυτών που συνεργάστηκαν βρίσκονται αυτοί που αντιστάθηκαν, μέσα από τη δημιουργία αντιστασιακών οργανώσεων. Το ΕΑΜ, με πάνω από 1.500.000 εγγεγραμμένα μέλη, αποτέλεσε μια νέα Φιλική Εταιρεία. Εξέφρασε τους πόθους του χειμαζόμενου ελληνικού λαού και κυρίως έδωσε διέξοδο στα προβλήματα επιβίωσης που αντιμετώπιζε ο ελληνικός λαός στη διάρκεια της Κατοχής. Αν αναλογιστούμε τη μάχη της σοδειάς που έδωσε το  ΕΑΜ, τότε μπορούμε να κατανοήσουμε τη μεγάλη απήχηση που είχε στις μάζες.

Μετά την απελευθέρωση ακολούθησαν τα τραγικά γεγονότα του εμφυλίου πολέμου, οι απαρχές του οποίου εντοπίζονται στη διάρκεια της Κατοχής. Ο αγγλικός ιμπεριαλισμός εξώθησε τα πράγματα στα άκρα, επιδιώκοντας να εκμηδενίσει το εαμικό κίνημα.

Την ιστορία την γράφουν οι νικητές. Οι μετεμφυλιακές κυβερνήσεις έθεσαν στο περιθώριο τον εαμικό κόσμο και επέβαλαν τη δική τους ιδεολογική θεώρηση των γεγονότων. Αντί να γιορτάζουμε το τέλος του πολέμου και την απελευθέρωση της πατρίδας από τους Ναζί, γιορτάζουμε την κήρυξη του πολέμου και μάλιστα ηρωοποιώντας αυθαίρετα ένα δικτάτορα. Αυτή η μονόπλευρη θεώρηση των ετών 1940 – 1944 μετριάστηκε με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1982 και με την αντικατάσταση κατά την μεταπολίτευση του όρου «συμμοριτοπόλεμος» από τον όρο «εμφύλιος πόλεμος». Τα εθνικά μας τραύματα,  με την πάροδο των χρόνων, έμοιαζαν να επουλώνονται.

Ωστόσο, στην εποχή μας, η ιδεολογική νοηματοδότηση των γεγονότων της δεκαετίας του 1940 ακολουθεί εκ νέου ανάστροφη πορεία. Εδώ και χρόνια παρατηρείται μία προσπάθεια από αναθεωρητές ιστορικούς, διανοούμενους και δημοσιογράφους να εξισωθούν οι θύτες με τα θύματα, οι συνεργάτες με τους αντιστασιακούς.

Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, που είναι μία δομική κρίση του Κεφαλαίου, και της εξαθλίωσης μεγάλων τμημάτων των λαών, μέσα σε συνθήκες αποσταθεροποίησης, βλέπουμε την ακροδεξιά και τον νεοφασισμό να ανεβαίνουν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το προσφυγικό φαινόμενο, που είναι αποτέλεσμα των ιμπεριαλιστικών πολέμων, αποτελεί αντικείμενο εκμετάλλευσης, ώστε να στραφούν οι φοβισμένες και ανασφαλείς μάζες στο ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία. Τα πρόσφατα μισαλλόδοξα κρούσματα σχετικά με την ένταξη των μικρών και αθώων προσφυγόπουλων στα σχολεία, που εκδηλώθηκαν σε κάποιες περιοχές της χώρας μας, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τάσης.

Ως κοινωνία οφείλουμε να συντηρήσουμε τη μνήμη. Το συμβάν του ’40 θα ακτινοβολεί στο διηνεκές, εκπέμποντας τα απελευθερωτικά του μηνύματα, της αγωνιστικότητας, του πατριωτισμού και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το ’40 αποτελεί πολύτιμη αγωνιστική παρακαταθήκη για τον ελληνικό λαό. Σε τούτα τα χώματα ο ρατσισμός, η μισαλλοδοξία και ο νεοφασισμός δεν μπορούν να ριζώσουν και αυτό οφείλεται στις παραδόσεις που μας κληροδότησε το ’40.

• Να μην μετατραπεί η χώρα μας σε ένα ατελείωτο νατοϊκό στρατόπεδο.
• Να σταματήσουν οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι που γεννούν θανάτους, εξαθλίωση και προσφυγιά.
• Καλοδεχούμενα τα προσφυγόπουλα στα σχολεία μας. Κανένα παιδί έξω από το σχολείο.
• Ζήτω η πατρίδα!

Το ΔΣ της ΕΛΜΕ Λευκάδας