της Αιμιλίας Τσαγκαράτου

Κοιτάζοντας τον παγκόσμιο εκπαιδευτικό χάρτη δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς ότι παντού επιχειρούνται νεοφιλελεύθερες – νεοσυντηρητικές μεταρρυθμίσεις. Από το 2008 έως το 2015 έχουν γίνει πάνω από 450 εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στις χώρες του ΟΟΣΑ, με μεγαλύτερη ένταση την περίοδο 2013-2015.

Βασικοί πυλώνες όλων των αναδιαρθρώσεων είναι η λογοδοσία, η μέτρηση της απόδοσης των εκπαιδευτικών και των επιδόσεων των μαθητών μέσω κάθε μορφής αξιολόγησης, οι μειώσεις των δημοσίων δαπανών και των μισθών των εκπαιδευτικών, η ελαστική εργασία και η  επιχειρηματικότητα. Σχεδόν σε όλα  τα εκπαιδευτικά συστήματα γίνονται  αλλαγές στην τεχνική εκπαίδευση με μεγαλύτερη έμφαση στη σύνδεση με τις επιχειρήσεις και ταυτόχρονα επικρατεί η λογική της προώθησης ενός σταθερού κοινού πυρήνα (common core) βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων καθώς και η ενίσχυση της σχολικής ηγεσίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχουν ταυτόχρονα  αντιδραστικές αλλαγές στην εργασία σε πολλές από  τις χώρες όπου γίνονται συντηρητικές αναδιαρθρώσεις στην εκπαίδευση. Για παράδειγμα στην Ιταλία το Νέο Σχολείο πάει χέρι – χέρι με τον εργασιακό νόμο του Ρέντσι, ο οποίος χτυπά τα συνδικάτα, απελευθερώνει εν μέρει τις απολύσεις και επιβραβεύει την «καλή εργασιακή συμπεριφορά», ενώ στη Γαλλία ο νόμος Ελ Κομρί  που άλλαξε από τα θεμέλια την εργατική νομοθεσία συμβαδίζει με σημαντικές αναδιαρθρώσεις στην εκπαίδευση, με αποκορύφωμα την τελευταία για την κατάργηση ουσιαστικά της ελεύθερης πρόσβασης στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να δούμε συνοπτικά τον τρόπο εφαρμογής της αξιολόγησης και τις συνέπειές της σε διάφορα εκπαιδευτικά συστήματα.

Κοινός τόπος σε όλες τις χώρες είναι ότι ακόμα και εκεί που έχει «εμπεδωθεί» η κουλτούρα αξιολόγησης χρειάζεται μια ακόμα πιο εντατική εφαρμογή της.

Στην έκθεση του ΟΟΣΑ «Συνέργειες για καλύτερη μάθηση: Μία διεθνής προοπτική στην αξιολόγηση και εκτίμηση»  (2013), γίνονται οι παρακάτω διαπιστώσεις:

“Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που οδηγούν σε αυξημένη χρήση της αξιολόγησης και της εκτίμησης, μεταξύ των οποίων και οι παρακάτω:

• Μία αυξημένη ζήτηση για αποτελεσματικότητα, ισότητα και ποιότητα στην εκπαίδευση προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις.
• Μία τάση στην εκπαίδευση προς μεγαλύτερη αυτονομία των σχολείων, η οποία ενισχύει την ανάγκη παρακολούθησης της πορείας τους.
• Βελτιώσεις στην τεχνολογία πληροφορικής, οι οποίες επιτρέπουν τη διενέργεια αξιολογήσεων μαθητών τόσο σε ευρεία κλίμακα όσο και εξατομικευμένα και διευκολύνουν τον επιμερισμό και τη διαχείριση των δεδομένων.
• Μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στα αποτελέσματα των αξιολογήσεων για λήψη αποφάσεων βάσει στοιχείων.”

Μέσα σε αυτό το γενικό πλαίσιο υπάρχει φυσικά  και η αυτοτέλεια των εθνικών πολιτικών, που διαμορφώνονται με βάση και τις συγκεκριμένες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες και το συσχετισμό δυνάμεων που διαμορφώνεται κάθε φορά. Μπορεί λοιπόν να υπάρχει  μια μεγάλη «ποικιλία» αξιολογικών συστημάτων, όμως δεν υπάρχει διαφοροποίηση στις βασικές στοχεύσεις της: στον έλεγχο και την εναρμόνιση των εκπαιδευτικών συστημάτων με τις νεοφιλελεύθερες/νεοσυντηρητικές εκπαιδευτικές πολιτικές. Δύο βασικές παράμετροι που φαίνεται να ενισχύονται στα πλαίσια της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών συστημάτων, των σχολικών μονάδων και των εκπαιδευτικών είναι η αξιολόγηση των μαθητών που  χρησιμοποιείται  ως αυτοτελής πολιτική ελέγχου του εκπαιδευτικού «αποτελέσματος» αλλά και ως «μονάδα μέτρησης» της αποδοτικότητας των εκπαιδευτικών, καθώς και η μεγαλύτερη εμπλοκή της τοπικής αυτοδιοίκησης στην αξιολόγηση των σχολείων.  Τα εθνικά αναλυτικά προγράμματα προσαρμόζονται όλο και περισσότερο στις «βασικές δεξιότητες» (“key competences”) με  τα συστήματα αξιολόγησης να προσαρμόζονται αντίστοιχα. Δεκαοχτώ στα είκοσι εννέα  συστήματα που συμμετείχαν στην Επισκόπηση του ΟΟΣΑ το 2009 για τα Πλαίσια Αξιολόγησης για τη Βελτίωση των Σχολικών Αποτελεσμάτων εφαρμόζουν high stakes tests («εξετάσεις υψηλού διακυβεύματος») για τους μαθητές.  Επίσης βασικός άξονας είναι η δημιουργία Εθνικών Αρχών Αξιολόγησης –όπως η δική μας ΑΔΙΠΠΔΕ– ως γενικός εποπτικός μηχανισμός των αξιολογικών συστημάτων.

Για τη χώρα μας πρώτη στόχευση  είναι η «εμπέδωση της κουλτούρας αξιολόγησης». Τι συμβαίνει όμως σε αυτές που ήδη έχει «εμπεδωθεί»; Ποιες είναι οι συνέπειες στη λειτουργία και το χαρακτήρα του δημόσιου σχολείου, στην εργασιακή κατάσταση των εκπαιδευτικών, στη μόρφωση των παιδιών; Ας δούμε μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

Ολλανδία

Στην ενδιάμεση έκθεση του ΟΟΣΑ για τη χώρα μας,  το πρόγραμμα LeerKRACHT στην Ολλανδία, ένα  ιδιωτικό πρόγραμμα  με επισκέψεις των σχολείων σε επιχειρήσεις έτσι ώστε τα σχολεία να μαθαίνουν τον τρόπο λειτουργίας με βάση το επιχειρηματικό μοντέλο, προτείνεται ως παράδειγμα προς μίμηση και για την Ελλάδα.  Όχι τυχαία. Στην Ολλανδία εφαρμόζεται  «σκληρό» σύστημα εξωτερικής αξιολόγησης με σαφή κατηγοριοποίηση των σχολείων σε αυτά που «βρίσκονται σε κίνδυνο» και σε αυτά «που μπορείς να εμπιστευθείς». Από το 2012 όσα σχολεία το επιθυμούν μπορούν να κάνουν αίτηση για να αξιολογηθούν ως «άριστα σχολεία». Υπάρχει συνεχής παρακολούθηση από εξωτερικούς αξιολογητές, με βάση συγκεκριμένους δείκτες «ανάλυσης ρίσκου», ακόμα και με χρήση  αρνητικών δημοσιευμάτων στον τύπο. Προβλέπονται  πειθαρχικές κυρώσεις σε περίπτωση που, για παράδειγμα, το σχολείο κριθεί ότι δεν ακολουθεί τις οδηγίες των αξιολογητών για τη βελτίωση του σχολείου, που σε ακραίες περιπτώσεις οδηγεί ακόμα και σε παρακράτηση ολόκληρου του προϋπολογισμού του σχολείου. Όπως καταλαβαίνουμε αυτό σημαίνει βαθιά ταξική διαφοροποίηση των σχολείων.

Η εφαρμογή αυτού του τύπου αξιολόγησης έχει οδηγήσει τους εκπαιδευτικούς της χώρας σε επαγγελματική εξουθένωση, λόγω της πολύωρης γραφειοκρατικής απασχόλησης. Υπάρχει μεγάλη έλλειψη εκπαιδευτικών εξαιτίας του σκληρού συστήματος και των αυστηρών προϋποθέσεων για την είσοδο στο επάγγελμα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν υπεράριθμες τάξεις. Αποτέλεσμα αυτής της εντατικοποίησης σε συνδυασμό με το γεγονός ότι υπάρχει μισθολογική στασιμότητα, ιδιαίτερα στους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ήταν οι τρεις απεργιακές κινητοποιήσεις στη χώρα τη σχολική χρονιά που διανύουμε, τις πρώτες μετά από τη δεκαετία του 1980! Βασικά αιτήματα η αύξηση των μισθών, η μείωση του αριθμού των μαθητών στις τάξεις, η μείωση των διοικητικών καθηκόντων.

Δανία

Από το 2014 η «Εθνική Υπηρεσία για την Ποιότητα και την Εποπτεία»  ελέγχει όλα τα σχολεία. Σε περίπτωση που εκτιμηθεί ότι προσφέρεται εκπαιδευτικό έργο «χαμηλής ποιότητας», η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να συζητήσει με τη σχολική μονάδα το πώς θα βελτιωθεί η απόδοσή της και να επιβάλλει μέτρα. Οι δείκτες σύμφωνα με τους οποίους αξιολογείται ένα σχολείο είναι τα  αποτελέσματα των εθνικών τεστ και των τελικών εξετάσεων, ο αριθμός των εγγραφών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και η σύγκριση αποτελεσμάτων του κάθε σχολείου με τον εθνικό μέσο όρο. Από το 2014 υπάρχει εθνική βάση δεδομένων με τα στοιχεία των αξιολογήσεων που περιλαμβάνει «έκθεση ποιότητας»  και συγκεκριμένους στόχους απόδοσης – για παράδειγμα το 80% των μαθητών πρέπει να αξιολογηθούν ως «καλοί» στην ανάγνωση και στα μαθηματικά στα εθνικά τεστ για να περάσει το σχολείο με επιτυχία από την αξιολογική δοκιμασία. Ταυτόχρονα, γίνεται ατομική αξιολόγηση εκπαιδευτικών από τον διευθυντή του σχολείου.

Την άνοιξη του 2013 οι δημοτικές αρχές που προσλαμβάνουν τους εκπαιδευτικούς απαιτούσαν από  το συνδικαλιστικό όργανο των εκπαιδευτικών  να δώσει το «πράσινο φως» ώστε  τα 50.000 μέλη του, δάσκαλοι και καθηγητές, να εργάζονται περισσότερες ώρες και επίσης να παραδίδουν και άλλα μαθήματα πέραν των ειδικοτήτων τους, με τους  διευθυντές των σχολείων να ορίζουν οι ίδιοι την αναλογία ανάμεσα στο διδακτικό και εργασιακό ωράριο των εκπαιδευτικών. Μετά από τέσσερις εβδομάδες απεργία, η τοπική αυτοδιοίκηση προχώρησε σε λοκ άουτ και οι κινητοποιήσεις έληξαν με την παρέμβαση της κυβέρνησης.

Το «Καλό Σχολείο» της Ιταλίας

Ο εκβιασμός της κυβέρνησης Ρέντσι το 2015 για να περάσει η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Ιταλία ήταν ότι η ψήφιση του νόμου “Buona Scuola’’ θα ήταν η προϋπόθεση για το διορισμό των συμβασιούχων  (από τους 300.000 υπήρχε πλάνο να διοριστούν μόνο οι 100.000, και από αυτούς έχει διοριστεί μόνο ένα τμήμα τους).

Βασικά σημεία του νόμου αυτού ήταν η διεξαγωγή  διαγωνισμού  για τις προσλήψεις των εκπαιδευτικών, η υπόσχεση για  60 ευρώ αύξηση το μήνα  στα δύο τρίτα των εκπαιδευτικών με βάση την αξιολόγησή τους – κάτι που δεν εφαρμόστηκε μετά από ένα χρόνο κινητοποιήσεων. Κεντρικός όμως άξονας αποτελεί η  αυτοαξιολόγηση και το σχέδιο βελτίωσης της σχολικής μονάδας, με το κάθε σχολείο να δημοσιεύει τον προϋπολογισμό του και την έκθεση αυτοαξιολόγησής του,  η προσέλκυση ιδιωτικής χρηματοδότησης για τα δημόσια σχολεία μέσω φορολογικών κινήτρων και η αξιολόγηση των διευθυντών από εξωτερικούς αξιολογητές. Εδώ χρειάζεται να σημειώσουμε ότι ο  διευθυντής αποκτά απόλυτη εξουσία στη λειτουργία του σχολείου και τον έλεγχο των εκπαιδευτικών. Υπάρχουν εξωτερικοί αξιολογητές δύο τύπων, αυτοί που έχουν εμπειρία στο σχολείο και αυτοί που έχουν σε άλλα πεδία (όπως στο μάνατζμεντ και στην οργάνωση) και βαθμολογούν το σχολείο με τετραβάθμια κλίμακα αξιολόγησης.

Ταυτόχρονα ενισχύεται το INVALSI – το Εθνικό Ινστιτούτο για την Αξιολόγηση του Συστήματος Εκπαίδευσης και Κατάρτισης που θεσμοθετήθηκε  το 2004, ενώ  από το 2008 καθιερώθηκαν εθνικές αξιολογήσεις των μαθητών, ενάντια στις οποίες υπήρξαν σημαντικές κινητοποιήσεις που έφτασαν μέχρι  και σε μποϋκοτάζ των εξετάσεων αυτών από μαθητές και εκπαιδευτικούς. Πρόσφατα έγιναν μεγάλες μαθητικές κινητοποιήσεις  ενάντια στην απλήρωτη μαθητεία στην Τεχνική Εκπαίδευση.

Πορτογαλία

Στην έκθεση του ΟΟΣΑ του 2011 για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, οι μεταρρυθμίσεις του 2008 από την τότε υπουργό Παιδείας Μαρία Ροδρίγιεζ εμφανίζονταν ως παράδειγμα προς μίμηση. Στα πλαίσια αυτά ήταν  καλεσμένη σε εκδήλωση του υπουργείου Παιδείας το Μάρτη του 2016. Στην Πορτογαλία έγιναν οι μεγαλύτερες εκπαιδευτικές κινητοποιήσεις ενάντια στην αξιολόγηση με ημερομηνία- σταθμό την 8η Μάρτη 2008,  με εκατοντάδες χιλιάδες εκπαιδευτικούς να βρίσκονται τότε στους δρόμους σε όλες τις πόλεις της Πορτογαλίας.

Από τότε, και παρά το γεγονός ότι εκείνη την περίοδο αποσύρθηκαν κάποιες από τις επίμαχες διατάξεις για την αξιολόγηση όπως οι προσλήψεις των εκπαιδευτικών με βάση τα αποτελέσματα διαγωνισμού, το πλαίσιο αξιολόγησης έχει γίνει πιο ασφυκτικό και για τους μαθητές και για τους εκπαιδευτικούς. Έτσι έχουμε εθνικές εξετάσεις στη 2^α, 5^η και 8^η τάξη από το 2016 στα Πορτογαλικά και τα Μαθηματικά, ενώ η εξωτερική αξιολόγηση των σχολείων γίνεται  από τρεις αξιολογητές, ο ένας εκτός εκπαίδευσης, με βάση ένα «Κοινό πλαίσιο Αναφοράς» σε τρεις βασικούς άξονες: αποτελέσματα, παροχή εκπαίδευσης, ηγεσία και διοίκηση (41 παράμετροι) σε πενταβάθμια κλίμακα. Πριν την αξιολόγηση γίνεται συλλογή των στοιχείων για τα αποτελέσματα των μαθητών στις εθνικές εξετάσεις, δίνονται ερωτηματολόγια σε γονείς και μαθητές και γίνονται  ολομελειακές συζητήσεις στη σχολική μονάδα με συμμετοχή και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Σχολεία με «χαμηλές επιδόσεις» επαναλαμβάνουν την αξιολόγηση σε ένα χρόνο. Η ατομική αξιολόγηση των εκπαιδευτικών που γίνεται από το διευθυντή έχει επίδραση στην επαγγελματική τους εξέλιξη και για τους συμβασιούχους  στην ανανέωση των συμβάσεών τους.

Γερμανία

Οι εκπαιδευτικοί αξιολογούνται πριν από τις υπηρεσιακές μεταβολές τους σε τακτά χρονικά διαστήματα. Οι κατευθύνσεις της αξιολόγησης καθορίζονται από το υπουργείο Παιδείας του κάθε κρατιδίου και γίνεται από τους διευθυντές και τους επιθεωρητές. Επίσης αξιολογούνται μετά το τέλος της δοκιμαστικής περιόδου πρόσληψης.  Βασικοί άξονες είναι το κατά πόσο ο εκπαιδευτικός ακολούθησε το πλάνο του σχολείου και τους εσωτερικούς του κανόνες. Πιο συγκεκριμένα, αξιολογούνται η προετοιμασία, το περιβάλλον της τάξης, η συνεισφορά στην ανάπτυξη του σχολείου, το κατά πόσο ενισχύθηκαν οι δεσμοί με την κοινότητα με βάση την παρατήρηση στην τάξη,  την προσωπική συνέντευξη, την αυτοαξιολόγηση του εκπαιδευτικού και το ατομικό του πορτφόλιο.

Γαλλία

Στη Γαλλία, σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα με μεγάλες κοινωνικές και εκπαιδευτικές ανισότητες,  υπάρχει ατομική αξιολόγηση του εκπαιδευτικού, με 100βάθμια κλίμακα. Για τη διοικητική του συνέπεια βαθμολογείται από τον διευθυντή  κάθε χρόνο, ενώ για την παιδαγωγική του επάρκεια από τον επιθεωρητή κάθε τρία με τέσσερα χρόνια. Ο επιθεωρητής  αξιολογεί το αναλυτικό πρόγραμμα και τις παιδαγωγικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται από τον εκπαιδευτικό, πάντα όμως στο πλαίσιο συγκεκριμένων κεντρικών κατευθύνσεων. Οι αξιολογήσεις αυτές έχουν επίπτωση στην υπηρεσιακή και μισθολογική εξέλιξη του εκπαιδευτικού. Σε περίπτωση αρνητικής αξιολόγησης, προβλέπεται νέα αξιολόγηση, για τους μόνιμους αναστολή της υπηρεσιακής τους ανέλιξης και για τους συμβασιούχους εκπαιδευτικούς μη μονιμοποίηση.

Με βάση τα παραπάνω, το βασικό ερώτημα παραμένει:  κατά πόσο η εφαρμογή όλων των παραπάνω συστημάτων αξιολόγησης έχει βοηθήσει στην άμβλυνση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων, στην ικανοποίηση των μορφωτικών αναγκών των μαθητών και στην επαγγελματική ενίσχυση του εκπαιδευτικού, που είναι και η κεντρική αφήγηση της εξουσίας. Οι κινητοποιήσεις των εκπαιδευτικών και των μαθητών που τελευταία φαίνεται να εντείνονται, αλλά και η όξυνση των προβλημάτων στην εκπαίδευση παντού δείχνουν ότι η απάντηση του συστήματος να εντείνει ακόμα περισσότερο την εφαρμογή της αξιολόγησης ακόμα και στις χώρες που η «κουλτούρα της έχει εμπεδωθεί» δεν έχει άλλο σκοπό από την καθυπόταξη της εκπαίδευσης στις κάθε φορά ανάγκες του κεφαλαίου και την προσαρμογή της στις ανάγκες της καπιταλιστικής κερδοφορίας. Η συνεχής λογοδοσία, η μέτρηση και η αξιολόγηση είναι ένα βασικό μέσο σε αυτή την κατεύθυνση. Και αν πρέπει να βγάλουμε ένα συμπέρασμα για τη δική μας εκπαιδευτική πραγματικότητα είναι ότι αν αποδεχτούμε την εφαρμογή της, με όποιον μανδύα κι αν ενδύεται, ανοίγει ένας δρόμος που θα αλλάξει εντελώς το χαρακτήρα της δημόσιας εκπαίδευσης στη χώρα μας. Η επόμενη φάση αντιπαράθεσης με την προσπάθεια εφαρμογής της θα είναι πολύ κρίσιμη και καθοριστική.

Πηγή: selidodeiktis.edu.gr