Η αφίσα και το κομμουνιστικό κίνημα
Η λέξη αφίσα προέρχεται από το λατινικό «αffixus» που σημαίνει επικολλημένος συνδεδεμένος. Η ιστορία της αφίσας είναι πολύ παλιά. Από πολύ παλιά η αφίσα χρησιμοποιήθηκε σαν μέσο διαφήμισης και ανακοινώσεων. Με αφισάκια διαφημίζονταν τα έργα του Σαίξπηρ στην Ελισαβετιανή Αγγλία. Με αφισάκια ανακοινώνονται στους πολίτες οι διάφορες διακηρύξεις και ανακοινώσεις, βασιλιάδων και αρχόντων στην Ευρώπη. Η βελτίωση της τυπογραφίας αλλά κυρίως η εφεύρεση της λιθογραφίας το 1796 από τον Γερμανό Alois Senefelder και λίγο αργότερα της έγχρωμης λιθογραφίας θα αποτελέσει πραγματική επανάσταση. Με αυτή τη μορφή, σαν οπτικό μέσο επικοινωνίας η αφίσα θα εμφανιστεί για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1846 όταν ο ζωγράφος Paul Baudry σε συνεργασία με τον λιθογράφο Rouchon θα κυκλοφορήσουν την πρώτη αφίσα διαφημίζοντας κατάστημα ενδυμάτων. Γρήγορα η αφίσα θα καθιερωθεί σαν μέσο επικοινωνίας, προβολής και πληροφόρησης.
Οι πρώτες πολιτικές αφίσες θα εμφανιστούν ήδη από τα τέλη του 19ου αι.(Παρισινή Κομμούνα, Εργατική Πρωτομαγιά κ.α.) αλλά αποσπασματικά και σε περιορισμένους αριθμούς εξαιτίας των πρωτόγονων και κυρίως χειρονακτικών ακόμα μεθόδων που υπήρχαν την εποχή εκείνη (ξυλογραφία, χαλκογραφία κ.α.), που δεν μπορούσαν να δώσουν τις ποσότητες μιας μηχανοποιημένης παραγωγής. Εξάλλου η χρήση της αφίσας θα αφορά, ακόμα, κυρίως την εμπορική διαφήμιση.
Στον ελλαδικό χώρο η πρώτη πολιτική αφίσα θα προέλθει από τους Επτανήσιους Ριζοσπάστες το 1850 «Οι αντιπρόσωποι Ριζοσπάσται της Θ΄ Επτανησίου Βουλής», όπου θα απεικονίζονται εννέα ριζοσπάστες βουλευτές της Θ ΄Ιονίου Βουλής. Παρ’ όλα αυτά όμως η πολιτική αφίσα από τότε που θα εμφανιστεί θα γίνει ένα από τα σημαντικότερα μέσα πολιτικής προπαγάνδας και ζύμωσης και θα χρησιμοποιείται σταθερά από κάθε πολιτική και συνδικαλιστική οργάνωση.
Η σοβιετική αφίσα
H Oκτωβριανή Επανάσταση θα φέρει πραγματικά ριζική αλλαγή στην πολιτική αφίσα. Θα αξιοποιήσει και θα καθιερώσει την αφίσα σαν ένα από τα βασικότερα μέσα προπαγάνδας και ζύμωσης και θα δώσει τεράστια ώθηση τόσο στην καλλιτεχνική απόδοση όσο και στο πολιτικό περιεχόμενο. Έτσι θα γεννηθεί ένα εντελώς νέο είδος αφίσας και μια νέα πρωτόγνωρη μορφή τέχνης. Η επαναστατική προπαγανδιστική αφίσα. Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η νεαρή χώρα που θα γεννηθεί, η Σοβιετική Ένωση, θα θέσει την πολιτική αφίσα αποκλειστικά στην υπόθεση της επαναστατικής διαπαιδαγώγησης των λαών της Σοβ. Ένωσης και με όρους μαζικής βιομηχανικής παραγωγής. Η επιτακτική ανάγκη να εξηγηθεί ανάγλυφα στο λαό η πολιτική της σοβιετικής εξουσίας και να μεταδοθούν στις μάζες τα συνθήματα του κόμματος των Μπολσεβίκων θα παίξουν αποφασιστικό ρόλο στην άνθηση της τέχνης της αφίσας. Η επαναστατική – προπαγανδιστική αφίσα έρχεται στην πιο κρίσιμη στιγμή της Επανάστασης, γεννημένη από την ίδια την ιστορική ανάγκη να εμψυχώσει εμπνεύσει και να καθοδηγήσει τους λαούς της Σοβ. Ένωσης στην υπεράσπιση της Επανάστασης. Η αφίσα με δυνατές εικόνες με λακωνικά, απλά και κατανοητά συνθήματα άγγιζε τη σκέψη και το συναίσθημα του κάθε λαϊκού ανθρώπου, ανεξάρτητα από το μορφωτικό του επίπεδο, αφού εκείνη την εποχή το μόνο μέσο μαζικής ενημέρωσης ήταν οι εφημερίδες, που όμως ήταν απλησίαστες για την τεράστια πλειοψηφία των σοβιετικών πολιτών εξαιτίας του τεράστιου αναλφαβητισμού που υπήρχε.
Το φαινόμενο αυτό που θα γεννηθεί το 1917 θα εξελιχθεί σε ένα ολόκληρο καλλιτεχνικό κίνημα τον Σουπρεματισμό. Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς, από τους πρωτεργάτες αυτού του κινήματος, εκπρόσωπος του Αριστερού Μετώπου Καλλιτεχνών (ΛΕΦ), θα συντάξει ένα νέο «καλλιτεχνικό αλφάβητο» βασισμένο στη γλώσσα του χρώματος και της ενέργειας και θα πλησιάσει περισσότερο σε αφηρημένες γεωμετρικές συμβολικές συνθέσεις. Το νέο αυτό είδος θα προσελκύσει τους μεγαλύτερους ζωγράφους και ποιητές της εποχής. Πρωτοπόροι καλλιτέχνες όπως ο Μ. Τσερέμνιχ, ο Ι. Μαλιούτιν, ο Νιούρεμπεργκ, ο Α. Λαβίνσκι, ο Ν. Ντενισόφσσκι, ο Ελ Λισίτσκι (ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ρωσικής πρωτοπορίας, θα εισάγει πολλές σπουδαίες καινοτομίες στην τυπογραφία, στο σχέδιο και στο φωτομοντάζ), ο Ντέμιαν Μπέντνι, ο Αλεξάντρ Ροντσένκο και ο ποιητής της Επανάστασης Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι θα υποτάξουν την τέχνη τους και το ταλέντο τους στην υπεράσπιση της Επανάστασης. Μόνο ο Μαγιακόφσκι θα βγάλει πάνω από 600 αφίσες. Ανάμεσά τους και ο Γκούσταβ Κλούτσις, πρωτοπόρος στη νέα τεχνική του φωτομοντάζ. Η ενασχόληση τέτοιων μεγάλων καλλιτεχνών με την αφίσα θα μετατρέψει το είδος αυτό σε τέχνη, μια τέχνη που θα μείνει ζωντανή τις επόμενες δεκαετίες στην πορεία της Σ. Ένωσης.
Από το 1919 στα πλαίσια του Ρωσικού Τηλεγραφικού Πρακτορείου (ΡΟΣΤΑ) θα δημιουργηθεί η εικαστική ομάδα «ΟΚΝΑ ΡΟΣΤΑ» που κυριολεκτικά σημαίνει «Παράθυρα Σάτιρας της Ρόστα». Οι αφίσες έχουν και ένα μικρό κείμενο σε στίχους, που μπορούσε να το απομνημονεύσει κάποιος εύκολα. Οι αφίσες στηλιτεύουν τους εχθρούς της νεαρής Σοβ. Ένωσης και παρουσιάζουν τα επείγοντα θέματα της ημέρας. Το πρωτότυπο της κάθε αφίσας αποτυπώνεται με στένσιλ σε 150 ή περισσότερα αντίτυπα και μετά μπαίνουν στις προθήκες των
καταστημάτων της Μόσχας και άλλων πόλεων. Είναι τρίχρωμες και περιέχουν αποσπάσματα από πολύ γνωστούς σατιρικούς στίχους. Η πρώτη αφίσα έγινε τον Οκτ. του 1919 από τους Μ. Τσερέμνιχ, Ι. Μαλιούτιν, Μαγιακόφσκι και Μούρ. Όλοι όσοι ασχολούνται με την τέχνη της επαναστατικής – προπαγανδιστικής αφίσας, από τους πιο διάσημους μέχρι τους λιγότερο γνωστούς, έβλεπαν το σχεδιασμό της αφίσας σαν επαναστατικό καθήκον.
Αυτή την περίοδο της Επανάστασης, της ξένης ιμπεριαλιστικής επέμβασης και του εμφυλίου οι πρώτες αφίσες τυπώνονται πολύ γρήγορα και σε μεγάλους για την εποχή αριθμούς. Με καυστικό και σατυρικό τρόπο παρουσιάζονται οι εχθροί της επανάστασης και της σοβιετικής εξουσίας που αγωνίζονται με λύσσα ενάντια της: παλιοί μεγαλογαιοκτήμονες και
καπιταλιστές, λευκοφρουροί, καπιταλιστικά κράτη της Δύσης. Στις αφίσες παρουσιάζεται ακόμα ο ηρωισμός του λαού στην υπεράσπιση της Επανάστασης και των κατακτήσεων της αλλά και θέματα όπως η δημόσια υγεία, η ισοτιμία των γυναικών και η ανάθεση νέων καθηκόντων στις γυναίκες εργάτριες, η προβολή της
νέας επαναστατικής ιδεολογίας, η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και η ανάγκη για μόρφωση, για βιβλία και επαγγελματική εκπαίδευση και πολλά άλλα. Πολλές αφίσες έχουν και τη σημείωση: «Όποιος σκίσει ή καλύψει την αφίσα, παίρνει το μέρος της αντεπανάστασης!». Οι πρώτες αφίσες παρουσιάζουν επίσης πορτρέτα του Λένιν του ηγέτη της Επανάστασης και τώρα της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης, του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο.
Από την αρχή της δεκαετίας του 1920 οι καλλιτέχνες πειραματίζονται με καινούργιες τεχνικές σχεδιασμού (με κείμενα, γραμματοσειρές, χρώματα και γεωμετρικά σχήματα). Το πρώτο έργο της νέας τεχνοτροπίας σχεδιάστηκε από τον Ελ Λισίτσκι και δημοσιεύτηκε το 1920 στην πόλη Βιτέμπσκ «Νικήστε τους Λευκούς με την Κόκκινη Σφήνα».
Μεταξύ 1923 και 1925 η σοβιετική διαφήμιση με πρωτεργάτες τον Αλεξάντρ Ροντσένκο και τον Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι δημιούργησε την αφίσα του πολιτικού Κονστρουκτιβισμού. Ο Γκούσταβ Κλούτσις, ο Αλεξάντρ
και ο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι θα συνδέσουν την επαναστατική – προπαγανδιστική αφίσα με το καλλιτεχνικό ρεύμα του πολιτικού κονστρουκτιβισμού που προσπαθούσε να αποδώσει κατακτημένες επιστημονικές έννοιες μέσω των εικαστικών τεχνών και κυρίως της γλυπτικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο περίφημος Πύργος του Τάτλιν που αποδίδει την σπειροειδή εξέλιξη της ιστορίας μέσω της αρχιτεκτονικής-γλυπτικής σύνθεσης. Στις αφίσες παρουσιάζονται στην ίδια εικόνα η τέχνη και η πραγματικότητα, το φανταστικό και το ρεαλιστικό, ενώ θα χρησιμοποιηθεί το φωτομοντάζ για να γίνει πιο κατανοητό το θέμα.
Με τη νίκη και την εδραίωση της Επανάστασης η θεματολογία της αφίσας εμπλουτίζεται. Ο λαός καλείται σε επαγρύπνηση για την περιφρούρηση και
την υπεράσπιση των κατακτήσεων της Επανάστασης. Τώρα το νέο στοιχείο είναι το πρώτο πεντάχρονο (1928-1932) που δίνει τεράστια ώθηση στην σοσιαλιστική οικοδόμηση. Η αφίσα με την τεχνική του φωτομοντάζ αποδεικνύεται σπουδαίο όπλο για την μαζική λαϊκή κινητοποίηση. Οι δημιουργοί θα εκφράσουν με ιδανικό τρόπο τις προοπτικές και το δυναμισμό του αναπτυσσόμενου έθνους, καλούν το λαό σε μαζική, ανιδιοτελή συμμετοχή για την ολοκλήρωση του πλάνου, ενθαρρύνουν την
άμιλλα, προβάλλουν με ενθουσιασμό τα πρώτα σπουδαία επιτεύγματα στην τεχνολογική ανάπτυξη, την αγροτική παραγωγή, την παιδεία και τον πολιτισμό συγκρίνοντας το τσαρικό παρελθόν της βάρβαρης εκμετάλλευσης με το καινούργιο λαμπρό σοσιαλιστικό μέλλον που ανοίγεται για τους λαούς της Ένωσης. Οι αφίσες της περιόδου αυτής έχουν θέματα το Κόμμα, τον Λένιν, τον Στάλιν που αναπόφευκτα η μορφή του θα συνδεθεί με την πρόοδο, την εκβιομηχάνιση και την οικονομική ανάπτυξη, την εξάλειψη της πορνείας, του αλκοολισμού, τη δημιουργία συνεταιρισμών, την εκπλήρωση του πεντάχρονου, το σταχανοφικό κίνημα, την πάλη ενάντια στη θρησκεία και τις θρησκευτικές γιορτές, την υποχρεωτική εκπαίδευση. Πολλές αφίσες παρουσιάζουν εικόνες εργοστασίων, υψικαμίνων, ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών, εργοτάξια εν ώρα εργασίας κ.α.
Με την επίθεση της φασιστικής Γερμανίας στη Σοβ. Ένωση τον Ιούνιο του 1941 αρχίζει για τους Σοβιετικούς ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος και αναπόφευκτα η θεματολογία της αφίσας μονοπωλείται πλέον από τον πόλεμο και τις ανάγκες του. Τώρα οι αφίσες καλούν τους Σοβιετικούς πολίτες να αντισταθούν με κάθε τρόπο στο φασίστα εισβολέα – όλα για το μέτωπο, όλα για τη νίκη. Αναδεικνύονται ζητήματα όπως η ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας, η ενεργή συμμετοχή της νεολαίας και των γυναικών στον αγώνα. Οι αφίσες εξηγούν τον τρόπο που σκέφτονται οι Ναζί, απεικονίζουν πολίτες των κατεχόμενων περιοχών που καλούν σε βοήθεια, μητέρες απεικονίζονται να καλούν τους στρατιώτες να τσακίσουν τον εχθρό και να σώσουν τη νεαρή ακόμα πατρίδα και φυσικά το κύριο θέμα είναι ο τιτάνιος αγώνας του Κόκκινου Στρατού, του Κόκκινου Ναυτικού και της Κόκκινης Αεροπορίας να αποκρούσουν τον εισβολέα. Θα κυκλοφορήσουν πάνω από 1500 αφίσες μέσω του ΟΚΝΑ ΤΑΣΣ (Παράθυρα του ΤΑΣΣ) του Οργανισμού Τηλεγραφικών Επικοινωνιών της Σοβ. Ένωσης. Οι αφίσες είναι πολύχρωμες με 10 ή 12 χρώματα. Στην αρχή θα κυκλοφορήσουν στη Μόσχα, μετά όμως και σε άλλες πόλεις. Πολλοί σοβιετικοί καλλιτέχνες (Β.Β. Λέμπεντεφ, Π.Π. Σόκολοφ-Σκάλια, επικεφαλής και κύριος σχεδιαστής των Παραθύρων ΤΑΣΣ στη διάρκεια του Β΄Π.Π., Μ. Τσερέμνιχ κ.α.) και ποιητές (Ντέμιαν Μπέντνι, Β.Ι. Λέμπεντεφ-Κούματς, Σ.Γ. Μαρσάκ κ.α.) θα συμμετέχουν στην ετοιμασία του ΟΚΝΑ ΤΑΣΣ.
Με το τέλος του πολέμου οι αφίσες εξυμνούν τη Μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη. Στη διάρκεια του πολέμου η Σοβ. Ένωση έχει υποστεί τεράστιες καταστροφές. Έτσι οι αφίσες προβάλλουν την ανάγκη για ανοικοδόμηση και εξυμνούν την αξία της εργασίας. Παραμένουν οι αφίσες που καυτηριάζουν κακές συνήθειες και συμπεριφορές (αλκοολισμός, ενδοοικογενειακή βία, τεμπελιά, χαλαρότητα στην εργασία κ.α.) ενώ εξυμνούνται και τα νέα επιτεύγματα του σοσιαλισμού στην τεχνολογική εξέλιξη, στον αθλητισμό κ.α,. παραμένουν και τα πορτρέτα του ηγέτη Στάλιν.
Το Μάρτιο του 1953 ο Στάλιν πεθαίνει και το 1956 με το περιβόητο 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ η επαναστατική γραμμή που ακολουθούσε μέχρι τότε το ΚΚΣΕ ανατρέπεται και τη διαδέχεται η δεξιά στροφή με τη γραμμή του χρουτσωφικού ρεβιζιονισμού. Αναπόφευκτα η αλλαγή αυτή αντανακλάται και στις αφίσες. Τα πορτρέτα του Στάλιν εξαφανίζονται και οι λανθασμένες αντιλήψεις για οριστική και απόλυτη επικράτηση του κομμουνισμού, για το τέλος της ταξικής πάλης και την ειρηνική συνύπαρξη, για τις μηχανές πάνω από τους ανθρώπους και την τεχνολογία πάνω από την πολιτική κυριαρχούν τώρα στη θεματολογία της αφίσας.
Όλες αυτές οι αφίσες τυπώνονται σε διάφορες ποσότητες από 5.000 ως 100.000 αντίτυπα και έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής. Πολλές από αυτές καταστρέφονται όταν δεν χρειάζονται πλέον.
Η θαυμαστή πορεία αυτού του καλλιτεχνικού κινήματος (που συνδύασε τις καλύτερες μέχρι τότε εικαστικές παραδόσεις με τις τελευταίες κατακτήσεις της επιστήμης) ανέπτυξε με τον καλύτερο τρόπο το καινούργιο είδος -αυτό της αφίσας- και το έθεσε αποκλειστικά στην υπηρεσία της Επανάστασης και του κομμουνιστικού κινήματος. Επάνω σε αυτή την κληρονομιά που άφησαν πίσω τους οι Σοβιετικοί δημιουργοί θα πατήσει η ανάπτυξη της πολιτικής αφίσας στο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα στον 20ο αι και μέχρι σήμερα.
Η κινέζικη αφίσα
Πολιτικές αφίσες χρησιμοποιήθηκαν ευρέως για πρώτη φορά για την κινητοποίηση του κινεζικού λαού ενάντια στους ιάπωνες εισβολείς στα τέλη της δεκαετίας του ’30. Στο Γενάν, βάση του Κ.Κ. Κίνας, από το 1935 μέχρι τα τέλη του 1940 θα συγκεντρωθούν διάφοροι καλλιτέχνες. Κάποιοι θα σταλούν στη Σοβ. Ένωση για να δουν από κοντά και να μάθουν τις σοβιετικές μεθόδους στο σχεδιασμό της αφίσας. Οι κινέζοι καλλιτέχνες επηρεασμένοι από τις σοβιετικές αφίσες και από παραδοσιακές κινεζικές τεχνικές (ξυλογραφία, χαρτοκοπτική κ.α) άρχισαν να αναπτύσσουν ένα είδος αφίσας που θα απεικονίζει τον επαναστατικό τρόπο ζωής. Αφίσες ζεστές, ζωντανές με αποχρώσεις του κόκκινου, ένα χρώμα που θεωρείται καλότυχο στην κινεζική κουλτούρα, αλλά είναι και το χρώμα της παγκόσμιας κομμουνιστικής επανάστασης.
Ειδικότερα από την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας και μετά τον Οκτώβριο του 1949 η αφίσα χρησιμοποιήθηκε σαν ένα από τα σπουδαιότερα εργαλεία προπαγάνδας. Ήταν το ιδανικό μέσο επικοινωνίας για να περάσουν τα μηνύματα της επανάστασης στον ποικιλόμορφο πληθυσμό της αχανούς χώρας. Εφημερίδες και περιοδικά απευθύνονταν σε ένα εξαιρετικά περιορισμένο κομμάτι του πληθυσμού, το φιλμ ήταν ακριβό, το ραδιόφωνο ήταν δύσκολο να φτάσει παντού. Για μια χώρα με στρατιές αναλφάβητων, θλιβερή κληρονομιά της παλιάς Κίνας τις δεκαετίες του ’40 και του ’50, ο τρόπος οπτικής μέσα από τις αφίσες πολλές φορές δυσνόητων μηνυμάτων και αφηρημένων ιδεών κατάφερε να μορφώσει και να εμπνεύσει τα εκατομμύρια των Κινέζων, να κάνει προσιτές αυτές τις ιδέες σε αυτούς. Η αφίσα ήταν φθηνή χωρίς μεγάλο κόστος, μπορούσε να παραχθεί εύκολα σε μεγάλους αριθμούς και μπορούσε να φτάσει παντού. Έτσι έγινε το δημοφιλέστερο μέσο επικοινωνίας μεταξύ του κομμουνιστικού κόμματος,
της νέας Λαϊκής εξουσίας και τα εκατομμύρια των Κινέζων. Εικόνες ζωντανές, κατανοητές, πολλές φορές χωρίς γραπτό κείμενο, το μήνυμα μπορούσε να γίνει κατανοητό και από τον αγράμματο χωρικό και από τον κάτοικο της πόλης. Αυτές τις πολύχρωμες αφίσες μπορούσε να τις δει κανείς σε γραφεία, εργοστάσια, σπίτια, σχολεία, φοιτητικές εστίες, δρόμους, σιδηροδρομικούς σταθμούς και άλλους δημόσιους χώρους. Παντού όπου υπάρχουν άνθρωποι. Οι πιο ταλαντούχοι καλλιτέχνες – δημιουργοί κλήθηκαν να σχεδιάσουν στο χαρτί το φωτεινό μέλλον του σοσιαλισμού. Πολλοί από αυτούς είχαν εργαστεί σε εμπορικά διαφημιστικά ημερολόγια που ήταν πολύ δημοφιλή πριν την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας και έτσι υπήρχε η ανάλογη εμπειρία.
Οι αφίσες που σχεδιάζονται είναι τόσο παραστατικές και ζωντανές -σχεδόν σαν φωτογραφίες- και τυπώνονται αμέσως. Οι αφίσες παρουσιάζουν όχι μόνο πώς είναι πράγματι η ζωή αλλά και πώς θα γίνει στο μέλλον στο
πλαίσιο της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Οι μορφές απεικονίζονται με φωτεινά χρώματα ροζ, κόκκινο, κίτρινο, πράσινο, μπλε. Δημιουργείται έτσι ένα στυλ μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας (hong, guang, liang – κόκκινο, φωτεινό, λαμπερό) με ένα μήνυμα σύντομο, εμπνευσμένο, εύκολα κατανοητό. Αυτές οι αφίσες τυπώνονται και ξανατυπώνονται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο μέγεθος, μπαίνουν σε εφημερίδες ή περιοδικά και κάποιες από αυτές γίνονται γραμματόσημα. Οι αφίσες μπαίνουν παντού, ενώ οι πιο μικρές διανέμονται μέσω του εκδοτικού οίκου Χinhua (Νέα Κίνα). Σε αυτό το κλίμα και την ατμόσφαιρα τέτοιων ραγδαίων και ριζικών αλλαγών στη μετάβαση από μια Κίνα μισο-φεουδαρχική, μισο-καπιταλιστική σε μια νέα σοσιαλιστική Κίνα, οι αφίσες γίνονται ελκυστικές, τραβούν πιο πολύ την προσοχή των Κινέζων από ό,τι οι εφημερίδες, οι αφίσες δίνουν τον τόνο και την κατεύθυνση.
Το περιεχόμενο των αφισών, η θεματολογία τους είναι παρμένη από τα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά ζητήματα της καινούργιας Κίνας που οικοδομείται από το 1949. Τα θέματα ποικίλουν από τα πιο απλά και καθημερινά όπως η καθαριότητα, η ατομική και δημόσια υγιεινή, η ευγένεια στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, η αλληλοβοήθεια μέχρι τα πιο σύνθετα και πολύπλοκα όπως η πάλη των τάξεων. Οτιδήποτε απασχολεί το χτίσιμο
της καινούργιας σοσιαλιστικής πατρίδας. Αφίσες για το κομμουνιστικό κόμμα, για το παράδειγμα που πρέπει να δίνουν οι κομμουνιστές, αφίσες για τη μόρφωση, την εκπαίδευση, την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, αφίσες για τον εξηλεκτρισμό, τον αθλητισμό, αφίσες για την αμυντική θωράκιση της χώρας, για την ενίσχυση του Λαϊκού Στρατού, αφίσες για την ομορφιά της ειρήνης αλλά και για την ανάγκη υπεράσπισης της σοσιαλιστικής πατρίδας. Αφίσες για τις σχέσεις μεταξύ λαού και στρατού, για τον πατριωτισμό, τον διεθνισμό. Εικόνες ρεαλιστικές, άνθρωποι κάθε ηλικίας, χωρικοί, αγρότες, εργάτες, στρατιώτες, νεολαίοι, άντρες και γυναίκες σε δυναμικές πόζες και στάσεις που υπόσχονται πίστη στο κόμμα και τις αρχές του, πίστη στο καθήκον της οικοδόμησης της Νέας Κίνας. Εξυμνείται η εργασία, η προσωπική θυσία για χάρη του κοινού καλού. Η προσωπική ξεκούραση και καλοπέραση έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Σώματα ανθρώπων δυνατά και υγιή που τονίζουν με τη στάση τους τη δύναμη και τις δυνατότητες των παραγωγικών τάξεων, του εργάτη, του αγρότη. Άντρες και γυναίκες παρουσιάζονται ομοιόμορφα. Στη νέα σοσιαλιστική Κίνα η γυναίκα καλείται σε νέα καθήκοντα, ο ρόλος της αναβαθμίζεται, εξυψώνεται. Φιγούρες με ρούχα απλά με κοντά κουρεμένα μαλλιά. Η μακριά κοτσίδα που για αιώνες για τους άντρες ήταν ταμπού δεν είναι πια.
Τα χρόνια του Μεγάλου Άλματος προς τα Εμπρός (1958-1960) και της Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης (1966-1976) οι αφίσες πολλαπλασιάζονται. Υπολογίζεται ότι πάνω από 2 δις αφίσες παράχθηκαν μόνο την περίοδο της ΜΠΠΕ. Η επαναστατική – προπαγανδιστική αφίσα φτάνει στο ζενίθ, στο απόγειο της καλλιτεχνικής της αρτιότητας τόσο στη φόρμα όσο και στο περιεχόμενο. Την ίδια ώρα που ο χρουτσωφικός ρεβιζιονισμός εξυμνεί την τεχνολογία και τις μηχανές και στις σοβιετικές αφίσες κυριαρχούν αεροπλάνα και πύραυλοι, οι κινέζικες αφίσες απεικονίζουν φωτεινά, υγιή και χαμογελαστά πρόσωπα. Πολλές αφίσες απεικονίζουν τον ηγέτη τον Μάο Τσετούνγκ, τον Μεγάλο Τιμονιέρη. Πολλές φορές η ίδια αφίσα ξανατυπώνεται μετά από καιρό με διαφορετικό μήνυμα.
Με την άνοδο του Τένγκ Ξιαο Πίνγκ στην εξουσία στις αρχές της δεκαετίας του ’80 η Κίνα μπαίνει στο δρόμο της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Αφίσες θα συνεχίσουν να παράγονται για ένα διάστημα σε πολύ μικρότερους αριθμούς, ώσπου να εξαφανιστούν εντελώς, αφού η Κίνα έχει γίνει μια χώρα του ανοικτού καπιταλισμού που έχει επιβάλει συνθήκες γαλέρας στους Κινέζους εργαζόμενους.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούν οι αφίσες που σχεδίασαν και κυκλοφόρησαν οι εξεγερμένοι φοιτητές τον Μάιο του 1968 στη Γαλλία. Αφίσες που θα καταγγέλλουν τη βία της αστυνομίας και θα προπαγανδίζουν τις ελπίδες και τα οράματα των φοιτητών για έναν καλύτερο κόσμο. Τη φιλία, την αδερφοσύνη, την αλληλεγγύη φοιτητών εργατών. «Η ψήφος δεν αλλάζει τίποτα, ο αγώνας συνεχίζεται» κ.α. Αφίσες μονόχρωμες ή δίχρωμες, φτιαγμένες πρώτα με τη μέθοδο της λιθογραφίας και μετά με τη μέθοδο της μεταξοτυπίας. Η πρώτη αφίσα θα τυπωθεί την Τρίτη 14 Μαΐου στην πρώην Σχολή Καλών Τεχνών με τη μέθοδο της λιθογραφίας και σύντομα θα τυπώνονται καθημερινά 2.000 – 3.000 αντίτυπα. Συνολικά οι εξεγερμένοι φοιτητές θα κυκλοφορήσουν πάνω από 800 αφίσες.
Στις 4 Μαρτίου 1960 στο λιμάνι της Αβάνας θα βυθιστεί από έκρηξη το πλοίο «La Coubre». Την επομένη εξαγγέλλεται εθνικό πένθος. Ο Κουβανός φωτογράφος Αλμπέρτο Κόρντα καλύπτει την είδηση και θα τραβήξει με τη Leika του τον Τσε στην εξέδρα των επισήμων. Το 1967 ο Κόρντα θα παραχωρήσει το αρνητικό στον Ιταλό εκδότη Τζαντζάκομο Φελτρινέλι. Στις 9 Οκτώβρη 1967 ο Τσε θα δολοφονηθεί στη Βολιβία. Στις 15 Οκτώβρη οργανώνεται στο Μιλάνο μια διαδήλωση καταγγελίας. Τότε ο Φελτρινέλι θα τυπώσει 100.000 αφίσες με τη φωτογραφία του Τσε από τον Κόρντα και από κάτω τη λεζάντα «Ο Τσε ζει». Από τότε αυτή η φωτογραφία με διάφορες λεζάντες θα τυπωθεί σε εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο.
Στην πατρίδα μας, την περίοδο της Κατοχής πολλοί ζωγράφοι-χαράκτες στρατεύονται στο ΕΑΜ και σχεδιάζουν αφίσες-καλέσματα ενάντια στους κατακτητές εν μέσω μεγάλων κινδύνων αλλά και πολύ δύσκολων συνθηκών παραγωγής. Μετά το 1974 που νομιμοποιούνται όλα τα πολιτικά κόμματα σημειώνεται μια έκρηξη της πολιτικής αφίσας από όλο το φάσμα των πολιτικών κομμάτων. Τη δεκαετία του 1980 η είσοδος της τηλεόρασης επηρεάζει την πολιτική αφίσα. Τότε εγκαταλείπεται η ζωγραφική στις αφίσες και εγκαινιάζεται η χρήση του φωτομοντάζ.
Σήμερα όλοι αυτοί που έχουν ποικίλους τρόπους να ελέγχουν και να χειραγωγούν τα μυαλά των εργαζομένων και της νεολαίας (ΜΜΕ, διαδίκτυο, σχολείο, εκκλησία, στρατό κ.α.)κρατάνε σχεδόν παντελώς αποκλεισμένους από τα ΜΜΕ (τηλεόραση, ραδιόφωνο) τους κομμουνιστές και το λαϊκό κίνημα. Έτσι παρ’ όλη τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη η αφίσα παραμένει ένα από τα σπουδαιότερα μέσα προπαγάνδας για τους κομμουνιστές και το λαϊκό κίνημα.
Θανάσης Κοντοφάκας
e-prologos.gr
