“Η μορφή του νερού” του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο

ΜΕΞΙΚΟ – ΗΠΑ (2017)

Την καλλιεργημένη, άλαλη εκ γενετής Ελάιζα, που ζει στη Βαλτιμόρη των αρχών της 10ετίας του ’60, εργαζόμενη ως καθαρίστρια σε περιφρουρημένες εγκαταστάσεις της NASA, κεντρίζει η εν κρυπτώ άφιξη ενός αμφίβιου “τέρατος” από τον Αμαζόνιο, το οποίο οι επικεφαλής της αμερικανικής στρατιωτικής μηχανής προορίζουν για πειραματόζωο στο βωμό του ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού.
Καθώς η Ελάιζα συνδέεται μυστικά μαζί του, επιστρατεύει όλες τις δυνάμεις της προκειμένου ν’ αποτρέψει τ’ απειλητικά για τη ζωή του σχέδια, εμπλέκοντας στην επιχείρηση διάσωσης τον εξηντάρη μονόχνωτο γείτονά της Τζιλ, ενώ στο πλάι της θα σταθούν η αφροαμερικανίδα συνάδελφός της Ζέλντα κι ένας σοβιετικός ερευνητής, που αντιλαμβάνεται κάπως αλλιώς την έννοια του επιστημονικού καθήκοντος.

Κλείνουμε το μικρό μας αφιέρωμα στο λατινοαμερικάνικο σινεμά, με μια ταινία που ενσαρκώνει έξοχα το απελευθερωτικό πνεύμα και τον ριζοσπαστισμό της λατινο-αμερικάνικης τέχνης, το “Η μορφή του νερού” του μεξικανού Γκιγιέρμο ντελ Τόρο.

Ο ντελ Τόρο (δημιουργός της αριστουργηματικής αλληγορίας για τον ισπανικό εμφύλιο “Ο λαβύρινθος του Πάνα”), ο ένας εκ των τριών μεξικανών σκηνοθετών που σαρώνουν τα τελευταία χρόνια τα βραβεία στα ευρωπαϊκά φεστιβάλ κινηματογράφου, ενώ διακρίνονται παραδόξως και στα Όσκαρ (οι άλλοι δύο είναι ο Ινιάριτου και ο Κουαρόν), ανατρέπει κάθε τόσο τις καθιερωμένες συμβάσεις, αρνούμενος να προσχωρήσει στη “λέ­σχη” των επιτήδειων κατασκευαστών που θέλει το Χόλυγουντ, προκειμένου να επιβάλει τα στερεότυπά του.

«Από τα παιδικά μου χρόνια ήμουν πιστός στα τέρατα. Μ’ έχουν σώσει και μου έχουν δώσει άφεση αμαρτιών, γιατί πιστεύω ότι τα τέρατα είναι οι προστάτες άγιοι της ευλογημένης μας ατέλειας, επιτρέποντας και ενσαρκώνοντας την πιθανότητα ν’ αποτυγχάνεις και να ζεις», δήλωσε μεταξύ άλλων ο Ντελ Τόρο τον Ιανουάριο του 2018, μετά την απονομή της Χρυσής Σφαίρας σκηνοθεσίας, ενώ είχε ήδη βραβευτεί με τον Χρυσό Λέοντα στη Βενετία. Ακολούθησαν τα Όσκαρ σκηνοθεσίας και καλύτερης ταινίας – όλα για τη “Μορφή του νερού”: μια ταινία όπου ο σκοταδισμός και η κτηνωδία παίρνουν τη μορφή του (καλοφτιαγμένου κι αψηλού) αμερικανού αξιωματούχου Στρίκλαντ, ο δε σοβιετικός πράκτορας Ντμίτρι – Ρόμπερτ Χοφστάτλερ (σε προβληματική σχέση με το χρουστσοφικό καθεστώς) αποδεικνύεται καλός καγαθός, θέτοντας τη συνείδησή του πάνω απ’ το τομάρι του. Το ανθρωπόμορφο, αμφίβιο τέρας, που καταβροχθίζει -δοθείσης ευκαιρίας- οικόσιτες γάτες, εναγκαλίζεται το ανθρώπινο πνεύμα, αφού έχει προηγουμένως γευτεί τη χαρά του σωματικού έρωτα (το σώμα γίνεται οδηγός της ζωής, σωτήρας κι εκδικητής) και η μουγκή, ασχημούλα Ελάιζα σαγηνεύει το σύμπαν με τη γήινη, σαρωτική υπόστασή της (απ’ όπου πηγάζει η ανθρωπιά αλλά κι η ατρομησιά της). Ο έρωτας, εδώ, και τελικά η ζωή στην πληρότητά της -όπως ακριβώς στην πραγματικότητα- δεν είναι ονειροφαντασίες κι αφηρημένα σχήματα, αλλά σώμα, δηλ. ζώσα ύλη και πράξη. Και το πνεύμα φωλιάζει στο σώμα -όχι το αντίθετο.

Δεν είναι όμως γι’ αυτούς μόνο τους λόγους σημαντική τούτη η ταινία. Κοντά στ’ άλλα, δείχνει (μ’ ομιλούσα εικόνα και λίγα λόγια) πως η σχέση εποικοδομήματος – βάσης είναι άρρηκτη και διαρκής. Ο ποτισμένος από μίσος για τους σοβιετικούς και τους μαύρους -μ’ άλλα λόγια από μίσος για την ανθρωπότητα- Στρίκλαντ μεταφέρει στο στενό οικογενειακό του περίγυρο, σε κάθε πράξη κι έκφρασή του, όλη την παθογένεια και την ανισότητα που κυριαρχούν στο ε­σωτερικό του συστήματος το οποίο υπηρετεί. Κι η “αγία αμερικανική οικογένεια” αποκαθηλώνεται χωρίς υπότιτλους. Τόσο ο Στρίκλαντ όσο κι ο προϊστάμενός του στρατηγός Χόιτ, αντιλαμβάνονται τη ζωή ως σχέση κυρίαρχου – κυριαρχούμενου, ζώντας ακρωτηριασμένες ζωές. (Έξοχη η αλληγορία με τα γαγγραινιασμένα δάχτυλα).

Αν σ’ αυτά προσθέσουμε την εξαίσια μουσική τού (ελληνικής καταγωγής) Αλεξάντρ Ντεσπλά, τις σινεφίλ αναφορές, τις ονειρικές εικόνες με τις δεσπόζουσες αποχρώσεις του γαλαζοπράσινου, τις ποιητικές αποστροφές, την καλοζυγισμένη κλιμάκωση, την αληθοφάνεια των διαλόγων και τη ζωντάνια των χαρακτήρων, τους χτισμένους πόντο-πόντο δεύτερους ρόλους (εξαιρετικοί οι Μάικλ Σάννον, Ρίτσαρντ Τζένκινς, Οκτάβια Σπένσερ κι ο ελληνοκαναδός Τζων Καπέλος), και την ανατριχιαστική ερμηνεία της βρετανίδας “Σάλλυ – το θαύμα – Χώκινς”, όπως δίκαια της αποδόθηκε από τον Ντελ Τόρο στην απονομή των βραβείων BAFTA, όπου η κάθε κίνηση, βλέμ­μα ή χειρονομία της είναι κόσμος ολόκληρος, έχουμε μια θαρραλέα, συγκινητική αλλά ούτε στάλα μελό, βαρύνουσα δημιουργική κατάθεση, από κείνες που σπανίζουν σήμερα.

Κάνοντας ένα βήμα παραπέρα από τον “Λαβύρινθο του Πάνα”, που ναι, είναι μεγάλη ταινία -απρό­σιτη ωστόσο στους πολλούς-, ο αστείρευτος Ντελ Τόρο αποδεικνύει πως ένας ασυμβίβαστος δημιουργός μπορεί να κάνει λαϊκό κινηματογράφο με μεγάλο εκτόπισμα. Ερμηνεύοντας απ’ τη μια την ανθρώπινη πραγματικότητα με υλιστικούς όρους, εισάγοντας απ’ την άλλη στην αφήγηση κάποια από τ’ αρχέτυπα του παραμυθιού τα οποία δεν διστάζει ν’ αναποδογυρίσει, φωτίζοντας την απελευθερωτική διάσταση της αγάπης (ως δυναμικής κατ’ αρχήν κατάστασης αντί της παθητικής ρομάντζας) και τη ζωή ως μάχη που κερδίζεται μετωπικά και παλικαρίσια, κάνοντας με μια κουβέντα σινεμά με όραμα, ο 53χρονος μεξικανός λάτρης των τεράτων, περνάει με το σπαθί του στο πάνθεον των μεγάλων σκηνοθετών, αφήνοντας τους ομότεχνούς του βορειοαμερικανούς της γενιάς του έτη φωτός πίσω.

Θέμις Αμάλλου

πηγή: Λαϊκός Δρόμος

Δείτε την ταινία κάνοντας κλικ ΕΔΩ