Το Μάρτη του 1938, η φασιστική Γερμανία ανεπίσημα κατέλαβε την Αυστρία: η Anschluss δεν οδήγησε σε καμία διαμαρτυρία ούτε της Αγγλίας ούτε της Γαλλίας. Ακόμα και η Κοινωνία των Εθνών δεν αντέδρασε. Το Σεπτέμβρη, οι Τσάμπερλαιν και Νταλαντιέ είχαν μια συνάντηση με το Χίτλερ, το αποτέλεσμα της οποίας ήταν η προδοσία της Τσεχοσλοβακίας από πλευράς τους. Η περιοχή της Σουδητίας επίσης προσαρτήθηκε από τη Γερμανία.

Η ηγεσία της ΕΣΣΔ εναπόθετε πολλές ελπίδες στις Αγγλο-Γαλλο-Σοβιετικές διαπραγματεύσεις (Μάη-Αυγούστου 1939), όπου προωθούσαμε την πρότασή μας για τη σύναψη μιας αμυντικής συνθήκης μεταξύ των τριών δυνάμεων. Ωστόσο, εξαιτίας των αντιρρήσεων της Πολωνίας- συμμάχου της Αγγλίας και της Γαλλίας, και του μποϊκοτάζ από την πλευρά της Δύσης, οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν και η στρατιωτική συνεργασία των συμμετεχουσών στις διαπραγματεύσεις χωρών κατέστη ανέφικτη. Η ΕΣΣΔ απέμεινε χωρίς εναλλακτική λύση για την απομάκρυνση από αυτήν της απειλής του πολέμου άλλη από τη σύναψη ενός συμφώνου μη επίθεσης που τελικά υπογράφτηκε στη Μόσχα στις 23 Αυγούστου.

Την 1η Σεπτέμβρη 1939, η Γερμανία επιτέθηκε στην Πολωνία. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν πια γεγονός. Στις 28 Σεπτέμβρη, υπογράφτηκε μια συμφωνία στη Μόσχα μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και της Γερμανίας, που καθόριζε το σύνορο της ΕΣΣΔ γύρω από τη Γραμμή Κόρζον που είχε ήδη από το 1919 προταθεί και εγκριθεί από την Αγγλία, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ ως το σύνορό μας με την Πολωνία. Συζητήσεις άρχισαν για τις σοβιετογερμανικές συνομιλίες. Αυτές ερμηνεύονταν με πολύ διαφορετικούς και συχνά αντικρουόμενους τρόπους.

Υπό συνθήκες πολέμου στην Ευρώπη, τα συμφέροντα της ασφάλειας της Σοβιετικής Ένωσης απαιτούσαν την ενδυνάμωση των συνόρων της με τη Φινλανδία. Εκείνη την περίοδο, πραγματοποιούνταν διαπραγματεύσεις της σοβιετικής κυβέρνησης με τη Φινλανδική αντιπροσωπεία στη Μόσχα. Αυτές οι διαπραγματεύσεις ήταν δύσκολες και σημείωναν μικρή πρόοδο. Ο Τύπος βασιζόταν σε εικασίες και μεροληπτικές φήμες. Η Σοβιετική πρέσβης στη Σουηδία Α. Μ. Κολλοντάι επίσης δεν είχε επαρκή πληροφόρηση και, προκειμένου να προσανατολιστεί καλύτερα, αποφάσισε να πάει στη Μόσχα για να διαβουλευτεί το Λαϊκό Επιτροπάτο, ώστε να ξεκαθαρίσει τη θέση της ΕΣΣΔ.

Αφότου εγκαταστάθηκε στο ξενοδοχείο «Μόσχα», η Αλεξάνδρα Μιχαήλοβνα τηλεφώνησε στο Β. Μ. Μολότοφ.

«Έκατσα», λέει η Κολλοντάι, «και περίμενα στο σαλόνι να με καλέσει ο Μολότοφ. Περίμενα επί ώρες. Οι γραμματείς έβγαιναν από το δωμάτιό του και λακωνικά μου έλεγαν:

-Όχι, όχι, είναι ακόμα πολύ απασχολημένοι, παρακαλώ περιμένετε.

Τελικά, μια γραμματέας του Μολότοφ άνοιξε την πόρτα του γραφείου του ώστε να περάσω:

-Παρακαλώ, ελάτε, ο Βιάτσεσλαβ Μιχαήλοβιτς σας περιμένει.

Ο Μολότοφ ξεκίνησε τη συζήτηση, με την ερώτηση:

-Ήρθες για να ρωτήσεις για τους Φινλανδούς σου;

-Ήρθα ώστε προφορικά να σας πληροφορήσω πώς η κατάρρευση των διαπραγματεύσεων με τη Φινλανδία αντανακλάται στην κοινή γνώμη στο εξωτερικό. Έχω έρθει ώστε προσωπικά να σε συναντήσω προκειμένου να κάνω μια αντικειμενική και συνεκτική έκθεση. Μου φαίνεται ότι στη Μόσχα δεν συνειδητοποιούν ποιες μπορούν να είναι οι συνέπειες μιας σύγκρουσης μεταξύ Φινλανδίας και Σοβιετικής Ένωσης.

-Βάσει του ό,τι έγινε με την υπόθεση της Πολωνίας, οι Σκανδιναβοί είναι πεπεισμένοι ότι δεν θα κάνουμε καμία παραχώρηση στους Ναζί.

-Όλες οι προοδευτικές δυνάμεις της Ευρώπης θα είναι στο πλευρό της Φινλανδίας.

-Μα εκθειάζεις τους ιμπεριαλιστές της Αγγλίας και της Γαλλίας χαρακτηρίζοντάς τους προοδευτικές δυνάμεις; Οι ίντριγκές τους μας είναι γνωστές. Αλλά τι γίνεται με εσάς τους Σουηδούς; Θα παραμείνουν προσκολλημένοι στην ανακηρυχθείσα ουδετερότητά τους;

Προσπάθησα σύντομα μα περιεκτικά να ξεκαθαρίσω στο Μολότοφ τις αναπόφευκτες συνέπειες που θα προκαλούσε ο πόλεμος. Όχι μόνο Σκανδιναβοί, αλλά και άλλες χώρες επίσης θα υποστήριζαν τη Φινλανδία.

Σε αυτό ο Μολότοφ με διέκοψε.

-Πάλι έχεις κατά νου τις «προοδευτικές δυνάμεις»- τους ιμπεριαλιστές της Αγγλίας και της Γαλλίας; Τα έχουμε λάβει όλα αυτά υπόψη.

Η πληροφορία μου σταθερά υποβαθμιζόταν από το Μολότοφ. Ο Μολότοφ επανειλημμένα και αποφασιστικά μου είπε ότι δεν υπάρχει καμία πιθανότητα συμφωνίας με τους Φινλανδούς. Μου εξήγησε τις βασικές ιδέες του προσχεδίου συμφωνίας με τη Φινλανδία, οι οποίες όλες γίνονταν για την προστασία των συνόρων μας και, χωρίς να καταπατούμε την κυριαρχία της Φινλανδίας, αποζημιώναμε τους Φινλανδούς για την αλλαγή της συνοριακής γραμμής με περισσότερη έκταση στο βορρά. Σε όλες τις προτάσεις της ΕΣΣΔ, η Φινλανδική αντιπροσωπεία είχε μόνο μια απάντηση: «Όχι, δεν μπορούμε να το αποδεχτούμε».

Αφού καμία από τις εξηγήσεις δεν λαμβάνονταν υπόψη, αυτό δημιούργησε την εντύπωση ότι η Φινλανδική κυβέρνηση έχει ήδη αποφασίσει η ίδια το ζήτημα για το αναπόφευκτο του πολέμου εναντίον της ΕΣΣΔ. Ωστόσο, η σοβιετική κυβέρνηση, είπε ο Υπουργός, ενδιαφέρεται για την ουδετερότητα των σκανδιναβικών χωρών.

– Είναι απαραίτητο να κάνουμε ό,τι είναι δυνατό για να τους αποτρέψουμε από το να μπουν στον πόλεμο. Σε μια τέτοια περίπτωση θα είναι ένα μέτωπο λιγότερο εναντίον μας, είπε ο Μολότοφ στην Α. Μ. Κολλοντάι ενώ αυτή έφευγε.

Με μια αίσθηση δυσαρέσκειας, ή κούρασης, και ένα αίσθημα αυξανόμενης βαριάς ευθύνης, αργά γύρισα στο ξενοδοχείο, ενώ εξέταζα τις λεπτομέρειες της συνάντησης με το Μολότοφ, έγραψε η Αλεξάνδρα Μιχαήλοβνα.

Προσπάθησε να ολοκληρώσει όσο πιο γρήγορα γινόταν όλα τα επίσημα ζητήματα τα σχετιζόμενα με το Υπουργείο Εξωτερικών και το τμήμα Εξωτερικού Εμπορίου και να επιστρέψει στη Στοκχόλμη.

Ήθελα, ειδικά μετά τη συνάντηση με το Μολότοφ, να τηλεφωνήσω στο Στάλιν. Πνευματικά μόχθησα να το κάνω ή όχι. Ωστόσο, συνειδητοποιώντας την όλη κατάσταση που επικρατούσε και όλες τις υπάρχουσες εντάσεις και την πληθώρα σημαντικών ζητημάτων που είχε ο Στάλιν να ασχοληθεί, αποφάσισα: Δεν θα μπορούσα να τον ενοχλήσω..

Πολλές γεμάτες με φόρτο εργασίας ημέρες πέρασαν. Ολοκλήρωσα σχεδόν όλη τη δουλειά μου και ήδη ήθελα να φύγω όταν ξαφνικά χτύπησε το τηλέφωνο.

-Συντρόφισσα Αλεξάνδρα Μιχαήλοβνα Κολλοντάι;

-Ναι, σας ακούω.

-Ο σύντροφος Στάλιν σας προσκαλεί. Θα μπορούσατε να τον συναντήσετε; Και τι ώρα θα σας βόλευε;

Απάντησα: όποια ώρα βολεύει το σύντροφο Στάλιν. Για κάποιο διάστημα υπήρξε σιωπή. Προφανώς, η γραμματέας ανέφερε αυτό στο Στάλιν.

-Μπορείτε να έρθετε τώρα δα;

-Σίγουρα, μπορώ.

-Σε εφτά λεπτά το αυτοκίνητο θα είναι στην κύρια είσοδο του ξενοδοχείου «Μόσχα». Γεια σας, Αλεξάνδρα Μιχαήλοβνα.

Ήμουν πάλι στο γραφείο του Κρεμλίνου του Στάλιν. Ο Στάλιν σηκώθηκε από το γραφείο του για να έρθει προς το μέρος μου και χαμογελώντας μου έσφιξε το χέρι για πολλή ώρα. Με ρώτησε για την υγεία μου και μου ζήτησε να καθίσω.

Εξωτερικά ο Στάλιν φαινόταν κουρασμένος και γεμάτος έγνοιες, αλλά ήρεμος και βέβαιος. Ωστόσο, ήταν προφανές πως το μέγεθος της κατάστασης τον βάραινε. Αυτό το κατάλαβα πολύ καλά. Μπόρεσα να το νιώσω όταν ο Στάλιν άρχισε να περπατά προς και από το μακρύ τραπέζι. Εκείνη τη στιγμή ο Στάλιν ρώτησε: «Πώς είναι τα πράγματα μαζί σου και με τους Σκανδιναβούς ουδέτερους;».

Ενώ σκέφτηκα πώς σύντομα αλλά περιεκτικά να απαντήσω στην ερώτησή του, ο Στάλιν άρχισε να μιλά για τις διαπραγματεύσεις με τη Φινλανδική αντιπροσωπεία στη Μόσχα και για το γεγονός ότι αυτές οι διαπραγματεύσεις που ήδη διαρκούσαν 6 μήνες δεν είχαν καταλήξει πουθενά. Η Φινλανδική αντιπροσωπεία, στα μέσα Νοέμβρη, έφυγε από τη Μόσχα και δεν επέστρεψε με «νέες οδηγίες», όπως είχε υποσχεθεί φεύγοντας.

Η συμφωνία, που θα εξασφάλιζε ειρήνη και ειρηνικές γειτονικές σχέσεις μεταξύ ΕΣΣΔ και Φινλανδίας παρέμενε ανυπόγραφη. Κάποιος θα μπορούσε να δει ότι ο Στάλιν είχε θορυβηθεί από αυτό, αλλά δεν ήταν αγχωμένος.

Στην ουσία, η συζήτησή μας κινήθηκε γύρω από την κατάσταση που επικρατούσε με τη Φινλανδία. Ο Στάλιν με συμβούλευσε να επικεντρώσουμε το έργο της Σοβιετικής πρεσβείας στη μελέτη της κατάστασης στις Σκανδιναβικές χώρες σε σχέση με τη διείσδυση της Γερμανίας σε αυτές τις χώρες και να επιστήσουμε την προσοχή στις κυβερνήσεις της Νορβηγίας και της Σουηδίας καθώς και να επηρεάσουμε τη Φινλανδία, προκειμένου να μην επιτρέψουμε τη σύγκρουση. Και, εν είδει κατάληξης, είπε ότι «αν δεν καταφέρουμε να την αποτρέψουμε, τότε αυτή θα ήταν σύντομη και θα κατέληγε με λίγη αιματοχυσία. Η ώρα για «πειθώ» και «διαπραγματεύσεις» είχε τελειώσει. Είναι απαραίτητο πρακτικά να αρχίσουμε τις προετοιμασίες για την απόκρουση, να προετοιμαστούμε για πόλεμο με το Χίτλερ».

Ένιωσα σα να με χτύπησε ηλεκτρικό ρεύμα. Για πρώτη φορά συνειδητοποίησα πόσο κοντά ήταν ο πόλεμος. Τόσο που το σημειωματάριο έπεσε από τα χέρια μου: Το σήκωσα αργότερα. Το είχα πάρει μαζί μου στο Κρεμλίνο για να σημειώνω όλα όσα έλεγε ο Στάλιν.

Αυτή τη φορά η συζήτηση συνεχίστηκε για πάνω από δύο ώρες. Δεν παρατήρησα πόσο γρήγορα κυλούσε η ώρα. Ο Στάλιν, ενώ μου μιλούσε, φαινόταν ωσάν ταυτόχρονα να συζητά ανοιχτά με τον εαυτό του. Έθιξε πολλά ζητήματα: για την ήττα του Λαϊκού Μετώπου στην Ισπανία: μίλησε πολύ για τους ήρωες αυτής της πάλης. Συνολικά συνέχισε επί κάμποσα λεπτά. Οι βασικές του σκέψεις επικεντρώνονταν στη θέση της χώρας μας στον κόσμο, στο ρόλο της και τις πιθανές δυνατότητες. «Σε αυτό το σχέδιο- τόνισε- η οικονομία και η πολιτική δεν συγκρούονται». Μιλώντας για τη βιομηχανία και τη γεωργία, αναφέρθηκε ονομαστικά σε πολλούς αρμόδιους για τα ζητήματα αυτά και δεκάδες ονομάτων ηγετών μεγάλων επιχειρήσεων, εγκαταστάσεων, εργοστασίων και εργατών στον τομέα της γεωργίας. Ήταν ιδιαίτερα ανήσυχος για τον επανεξοπλισμό του στρατού και για το ρόλο των μετόπισθεν κατά τον πόλεμο: για την ανάγκη ενδυνάμωσης της επαγρύπνησης στα σύνορα και επίσης εντός της χώρας και, ωσάν να κατέληγε, τόνισε ειδικότερα:

«Όλα αυτά εναπόκεινται στις πλάτες του ρωσικού λαού, καθώς ο ρωσικός λαός είναι ένας μεγάλος λαός. Οι ρώσοι είναι γενναίοι. Οι ρώσοι είναι ένας πεφωτισμένος λαός. Οι ρώσοι έχουν γεννηθεί να βοηθούν τους άλλους. Το θάρρος είναι έμφυτο στο ρωσικό λαό, ειδικά στους δύσκολους καιρούς, σε επικίνδυνους καιρούς. Έχουν πρωτοβουλία και αποφασιστικότητα. Επομένως, αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες από άλλα έθνη. Σε αυτούς είναι δυνατό να βασιστεί κανείς όταν συμβαίνουν ατυχίες. Ο ρωσικός λαός είναι ανίκητος, αδάμαστος και ακαταπόνητος».

Προσπάθησα να μη χάσω ούτε μια λέξη, τόσο γρήγορα έγραφα που το μολύβι μου έσπασε. Κάπως αδέξια προσπάθησα να πάρω ένα άλλο από το τραπέζι που το δοχείο που τα είχε σχεδόν έπεσε. Ο Στάλιν έριξε μια ματιά, χαμογέλασε συγκρατημένα και άρχισε να ανάβει την πίπα του..

Στοχαζόμενος για το ρόλο της προσωπικότητας στην ιστορία, στο παρελθόν και το μέλλον, ο Στάλιν ανέφερε πολλά ονόματα: από το Μέγα Αλέξανδρο ως το Ναπολέοντα. Προσπάθησα να μη χάσω τη σειρά των ρωσικών ονομάτων που ανέφερε.

Άρχισε με τους πρίγκιπες του Κιέβου. Μετά ήρθε στον Αλεξάντερ Νιέβσκι, το Ντμίτρι Ντονσκόι, στον Ιβάν Καλίτα, τον Ιβάν Γκρόζνι, τον Πέτρο τον Α’, τον Αλεξάντερ Σουβόροφ, το Μιχαήλ Κουτούζοφ. Τελείωσε, αναφερόμενος στο Μαρξ και το Λένιν.

Εκείνη τη στιγμή πήγα να προσθέσω κι εγώ: ήθελα να μιλήσω για το ρόλο του Στάλιν στην ιστορία, αλλά μόλις πρόλαβα να πω: «Το όνομά σου θα γραφτεί…» που ο Στάλιν σήκωσε το χέρι του για να με διακόψει. Και σταμάτησα. Ο Στάλιν συνέχισε.

«Πολλά ζητήματα του κόμματός μας και του λαού μας θα παραποιηθούν και θα γίνουν κατάχρηση αυτών, πάνω από όλα στις ξένες χώρες, αλλά ακόμα και στη χώρα μας επίσης. Ο Σιωνισμός, σε μια λυσσασμένη βιασύνη για παγκόσμια κυριαρχία, θα είναι σκληρός μαζί μας, εκδικητικός για τις επιτυχίες και τα επιτεύγματα μας. Αυτοί ακόμα θεωρούν τη Ρωσία μια βάρβαρη χώρα, όπως μια ακατέργαστη πρώτη ύλη. Και το όνομά μου επίσης θα συκοφαντηθεί: ήδη συκοφαντείται ακόμα και τώρα. Σε εμένα θα αποδώσουν πολλά εγκλήματα.

Ο Διεθνής Σιωνισμός θα αποπειραθεί με κάθε τρόπο να καταστρέψει την ένωσή μας, ώστε η Ρωσία να μην ανακάμψει ποτέ. Η ισχύς της ΕΣΣΔ βασίζεται στη φιλία των λαών. Ο στόχος της πάλης τους θα στραφεί, πρωτίστως, στην καταστροφή αυτής της φιλίας, στην αποκοπή της περιφέρειας της Ρωσίας από αυτή. Σχετικά με αυτό, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι δεν έχουμε κάνει πολλά ακόμα. Εδώ υπάρχει ακόμα μεγάλο πεδίο για δουλειά.

Ο εθνικισμός θα σηκώσει κεφάλι με μεγάλη δύναμη. Για κάποιο διάστημα θα κυριαρχεί του διεθνισμού και του πατριωτισμού. Ωστόσο, μόνο για κάποιο διάστημα. Εθνικές ομάδες εντός των χωρών θα προκύψουν και θα μπουν σε σύγκρουση. Πολλοί πυγμαίοι ηγέτες θα προκύψουν σε αυτές τις χώρες.

Συνολικά, στο μέλλον, το προτσές των εξελίξεων θα βαδίσει με τρόπους πιο σύνθετους και με τρόπους ακόμα πιο μανιώδεις και λυσσασμένους και οι στροφές και τα γυρίσματα θα είναι ακραία πιο μεγάλα. Θα καταλήξει η Ανατολή να είναι σε βίαιη αναταραχή. Οξείες αντιθέσεις με τη Δύση επίσης θα προκύψουν.

Και παρ’ όλα αυτά τα γεγονότα, ανεξαρτήτως του πώς θα εξελιχθούν, θα έρθει η ώρα που το βλέμμα των νέων γενιών θα στραφεί στα επιτεύγματα και τις νίκες της σοσιαλιστικής πατρίδας μας. Χρόνο με το χρόνο οι νέες γενιές θα γεννιούνται. Ξανά θα σκεφτούν για τη σημαία των πατεράδων και των παππούδων τους και θα μας τα πιστώσουν αυτά πλήρως. Θα χτίσουν το μέλλον τους βασισμένοι στο παρελθόν μας.

Αυτές οι συζητήσεις, έγραψε η Κολλοντάι, προκάλεσαν ανεξίτηλες εντυπώσεις σε εμένα. Άρχισα να βλέπω διαφορετικά τον ειρηνικό κόσμο γύρω μου. Πνευματικά ανάτρεχα σε αυτές τις συζητήσεις πολλές φορές κατά τα χρόνια του πολέμου και μετά, και επανειλημμένα ξαναδιάβαζα τις σημειώσεις και πάντοτε έβρισκα σε αυτές κάτι το νέο, κάποια απόχρωση και κάποιο νέο στοιχείο. Και τώρα, σαν να ήταν πραγματικότητα, βλέπω το γραφείο του Στάλιν στο Κρεμλίνο, και σε αυτό ένα μεγάλο τραπέζι και το Στάλιν…

Αναχωρώντας από το γραφείο μια μελαγχολία με κυρίεψε. Αποχαιρετώντας με, ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς είπε: «Σκλήρυνε τον εαυτό σου. Θα μας επιτεθούν. Σίγουρα είναι δύσκολες εποχές. Πρέπει να τις υπερνικήσουμε». Και με μαλακότερο τόνο στη φωνή, είπε: «Θα τα υπερνικήσουμε. Σίγουρα θα τα υπερνικήσουμε! Εσύ συγκέντρωσε τον εαυτό σου. Δυνάμωσε την υγεία σου, σκλήρυνε τον εαυτό σου για τον αγώνα!»

Εξερχόμενη από το Κρεμλίνο δεν περπατούσα: άρχισα απλώς να τρέχω, μη προσέχοντας τίποτα, επαναλαμβάνοντας, προκειμένου να μην ξεχάσω τίποτε από όσα είπε ο Στάλιν. Αφότου μπήκα στο σπίτι, πήρα το σημειωματάριο με τις σημειώσεις μου: άρπαξα ένα χαρτί και άρχισα να γράφω. Κοίταξα το ρολόι. Ήταν ήδη αργά τη νύχτα. Το ρολόι έδειχνε δύο παρά δέκα λεπτά…

Σημείωση: αποσπάσματα από τα ημερολόγια της Α. Μ. Κολλοντάι, που βρίσκονται στα αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η αναπαραγωγή έγινε από το M.I. Trushe.

Πηγή: Dialog, 1998, No. 8, σ.σ. 92-94
I.V. Stalin, ‘Sochinenia’, Vol. 18, 1917-1953, Informatsionno-izdatelskiy
‘Soyuz’, Tver, 2006, pp. 606-611.

Η αρχική μετάφραση από τα ρώσικα στα αγγλικά έγινε από τον Jaweed Ashraf, περιοδικό «Revolutionary Democracy», τ.Απρίλη 2007

Πηγή στα Ελληνικά: parapoda.wordpress.com