του Ακρίτα Καλούση, (κοινωνιολόγου)

Στο μακρινό 1999 πρέπει να ανατρέξει κάποιος για να εντοπίσει την τελευταία φορά που το μάθημα της κοινωνιολογίας ήταν πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Έκτοτε, το μάθημα αυτό αλλά και γενικότερα τα μαθήματα των κοινωνικών επιστημών πέρασαν από διάφορες διαβαθμίσεις ανάλογα με την κοινωνική και πολιτική συγκυρία αλλά και την ανάλογη βαρύτητα, για ιδιαίτερους λόγους, που έδινε ο εκάστοτε υπουργός παιδείας.

Εγχειρίδια και προγράμματα σπουδών

Τα δε εγχειρίδια είναι αυτά τα οποία δημιουργήθηκαν για να υπηρετήσουν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα σπουδών ενταγμένα σε μια συνολική εκπαιδευτική πολιτική των κυβερνήσεων και σαφώς ενταγμένα στον «εκσυγχρονισμό» της ΕΕ.

Έτσι τα βιβλία και το πρόγραμμα σπουδών των μαθημάτων της Κοινωνιολογίας, της Ιστορίας των Κοινωνικών Επιστημών, του μαθήματος Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών και αυτού Αρχές Οικονομικής Θεωρίας είναι του 2002 με υπουργό τον Π. Ευθυμίου ΦΕΚ 131/7-2-2002. Τα δε μαθήματα της Πολιτικής Παιδείας Α και Β Λυκείου και αυτό Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστημών της Β Λυκείου προσανατολισμού, είναι από το 2014 με υπουργό τον Κ. Αρβανιτόπουλο ΦΕΚ 932 και 934/14-4-2014. Το μάθημα της Πολιτικής Παιδείας της Β Λυκείου αντικαταστάθηκε -και το βιβλίο και το πρόγραμμα σπουδών- από το Σύγχρονος Κόσμος, Πολίτης και Δημοκρατία, το 2018 με υπουργό τον Κ. Γαβρόγλου ΦΕΚ 3757/3-9-2018.

Έτσι οι εκπαιδευτικοί των αντίστοιχων κλάδων κλήθηκαν να προετοιμάσουν τα παιδιά για τις εισαγωγικές εξετάσεις του 2020 σε ένα βιβλίο που είναι γραμμένο το 2003, που αναφέρεται σε άλλη κοινωνική οικονομική και πολιτική πραγματικότητα και φυσικά δομημένο για μάθημα που δεν έχει αυτόν τον σκοπό. Ήταν μέχρι πρόσφατα μάθημα προσανατολισμού των Ανθρωπιστικών και Οικονομικών επιστημών αλλά όχι πανελλαδικώς εξεταζόμενο. Αυτό βέβαια είναι και συνέπεια της προχειρότητας της προηγούμενης κυβέρνησης και του υπουργού αλλά και της σημερινής αντίστοιχα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να «βγουν» από την ύλη και στατιστικοί πίνακες που δεν αντιστοιχούν στη σημερινή κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα αλλά και παραθέματα να τεθούν ως εξεταζόμενα παρά ως βοηθητικά εμπέδωσης της ύλης.

Δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες από το υπουργείο για το πώς θα εξεταστεί το μάθημα παρά μόνο μια εγκύκλιος που αναφέρει επιγραμματικά τη μεθοδολογία της εξέτασης. Όλοι κι όλες οι εκπαιδευτικοί αυτοσχεδιάζουν και προσπαθούν να προετοιμάσουν τους μαθητές και τις μαθήτριες όσο το δυνατόν καλύτερα δημιουργώντας ομάδες στα social media ή δια ζώσης επαφές για τον σκοπό αυτό.

Περιεχόμενο του βιβλίου

Ένα βιβλίο που έχει πολλά και συμπυκνωμένα στοιχεία και έννοιες, κοινωνικές θεωρίες, κοινωνιολογικές σχολές, πολλές φορές νομίζει κάποιος ότι αναφέρεται σε φοιτητές ανάλογων σχολών και όχι σε μαθητές που προετοιμάζονται για εισαγωγικές εξετάσεις.

Ένα βιβλίο που αναφέρεται σε διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα και σε επίπεδο χώρας αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Π.χ. κάνει λόγο για τον χωρισμό του κόσμου σε τρεις επιμέρους κόσμους και αναφέρει ως δεύτερο κόσμο αυτόν των πρώην σοσιαλιστικών χωρών που πλέον δεν υφίσταται ως τέτοιος.

Θα μπορούσε κάποιος να δει και τον παραλληλισμό ή ακόμη και την ταύτιση των εννοιών ολοκληρωτισμού και φασισμού και την πιο σύγχρονη θεωρία των δύο άκρων με τις κοινωνίες που είναι κεντρικά σχεδιασμένες παραπέμποντας εμμέσως πλην σαφώς στις σοσιαλιστικού τύπου κοινωνίες Παράδειγμα:

Από το κεφάλαιο 7.1.2 Συγκρότηση του έθνους-κράτους και συστήματα διακυβέρνησης «Τα χαρακτηριστικά του ολοκληρωτισμού είναι τα εξής:

• η επιβολή μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας,

• η ύπαρξη μονοκομματισμού,

• η ύπαρξη ενός οργανωμένου σχεδίου εκφοβισμού των πολιτών,

• ο απόλυτος έλεγχος του στρατού,

• ο απόλυτος έλεγχος των μέσων επικοινωνίας,

• η ελεγχόμενη και προγραμματισμένη από το κράτος, οικονομία.

Από το κεφάλαιο 2.2.1 Τα στάδια ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνιών

«Ως χώρες του λεγόμενου Δεύτερου Κόσμου προσδιορίζονταν μέχρι πρόσφατα οι πρώην σοσιαλιστικές χώρες (όπως π.χ. η Ε.Σ.Σ.Δ.) που είχαν κεντρικά σχεδιασμένη και κρατικά ελεγχόμενη οικονομία.»

Ή ακόμη θα μπορούσε κάποιος να παρατηρήσει την έκταση της ανάλυσης της θεωρίας του Μαρξ για την κριτική στην καπιταλιστική οικονομία και κοινωνία να περιορίζεται σε τέσσερις μικρές παραγράφους με πολύ συμπυκνωμένα νοήματα και δύσκολα κατανοητές διατυπωμένες εκφράσεις. Όχι βέβαια ότι δεν γίνεται και στους άλλους θεωρητικούς της κοινωνιολογίας το ίδιο, αλλά εκεί κυρίως αφορά τις δύσκολα κατανοητές διατυπωμένες εκφράσεις.

Αναφέρεται στην αποικιοκρατία χωρίς να προσδιορίζει τις πολιτικές κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις και συνέπειες τόσο στις αποικιοκρατικές χώρες όσο και στις αποικιοκρατούμενες που αφορά διαφορετικά δεδομένα για τους λαούς και τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές κυρίαρχες δυνάμεις και στις δύο περιπτώσεις.

Προσπαθεί να μιλήσει για την κοινωνική οικολογία όσο αφορά τον τρόπο ανάλυσης της παραβατικής συμπεριφοράς και του κοινωνικού ελέγχου αυτής, αλλά δεν σημειώνει τον κατεξοχήν νεότερο εκπρόσωπο αυτής, τον Βookchin Μurray¹ που αναφέρεται ως Κοινωνική οικολογία η προσέγγιση εκείνη του οικολογικού κινήματος που θεωρεί ότι οι αιτίες των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα το φυσικό περιβάλλον (π.χ. η κλιματική αλλαγή, η περιβαλλοντική ρύπανση κλπ) είναι κοινωνικές, δηλαδή οφείλονται στο επικρατές σήμερα κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύστημα, τον καπιταλισμό και ιδιαίτερα με τον τρόπο που το πραγματεύεται το σχολικό εγχειρίδιο τον διαστρεβλώνει σε δύο σημεία α) αναφέροντας ότι η κοινωνική οικολογία είναι οικολογική προσέγγιση της κοινωνιολογικής σχολής του Σικάγου, του δομολειτουργισμού, που όντως έβλεπε τη λειτουργία του περιβάλλοντος ως παράγοντα της κοινωνικής ισορροπίας και συνοχής και β) με αυτόν τον τρόπο δικαιολογεί τα διάφορα γκέτο λέγοντας ότι « είναι μια θεωρία σύμφωνα με την οποία η χωροθέτηση των διάφορων οικισμών, βιομηχανιών, επιχειρήσεων κτλ. και η κατανομή των κοινωνικο-οικονομικών στρωμάτων σε γειτονιές διαφορετικών τύπων μπορούν να διευθετηθούν με βάση τις αρχές της οικολογίας, όπως συμβαίνει και στο φυσικό κόσμο.»

Μαθήματα της Γενικής Παιδείας

Το επιχείρημα του υπουργού παιδείας της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ για το νέο σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ήταν ότι τα μαθήματα γενικής παιδείας στη Γ Λυκείου ουσιαστικά δεν γίνονται, ότι είναι η χαρά του παιδιού και εν πάση περιπτώσει χάνονται διδακτικές ώρες από τα μαθήματα προσανατολισμού και ωφελούνται τα φροντιστήρια.

Σε αυτό το σημείο σημειώνουμε τα εξής:

Εστιάζει στο δέντρο και όχι στο δάσος, όχι γιατί δεν το βλέπει αλλά γιατί επιλέγει να μην το δει. Το δάσος είναι το πρόγραμμα σπουδών και το εξεταστικοκεντρικό πνεύμα του λυκείου που ωθεί μαθητές και γονείς να στραφούν περισσότεροι στα φροντιστήρια αφού η ειδικευμένη δουλειά αυτών στηρίζεται από το υπάρχων πρόγραμμα σπουδών. Το λύκειο αξιώνεται μέσα σε έναν λαβύρινθο πολλαπλών εξετάσεων και αμέτρητων ωρών και ιδιαίτερα το ΓΕΛ, ακριβώς γιατί επιθυμούν να «σπρώξουν» όλο και περισσότερα παιδιά στα ΕΠΑΛ για τους προφανείς λόγους που έχει αναλύσει το εκπαιδευτικό κίνημα χρόνια τώρα και δεν είναι της στιγμής αυτής.

Αυτό το δάσος ξεκινάει από τη Β Λυκείου που αν κανείς κάνει μια βόλτα από τα φροντιστήρια αυτή τη στιγμή θα διαπιστώσει ότι τα παιδιά κάνουν μαθήματα της Γ΄ Λυκείου σε πιο εντατικό ρυθμό από κάθε άλλη φορά γιατί και η ύλη αυξήθηκε άρα έδωσε πάτημα στους φροντιστηριάρχες να ξεκινήσουν ακόμα πιο νωρίς με περισσότερες ώρες. Ατύπως πάντως η Β λυκείου έχει μετατραπεί μέχρι τώρα σε τάξη προετοιμασίας της Γ Λυκείου.

Και όλα αυτά γιατί το δάσος είναι αυτό που καθορίζει και δίνει επιπλέον λόγους ύπαρξης των φροντιστηρίων.

Μιας και γίνεται λόγος για τα μαθήματα γενικής παιδείας που ουσιαστικά καταργήθηκαν εκτός δύο. Των θρησκευτικών με δύο ώρες και της Φυσικής αγωγής με άλλες δύο:

Τα μαθήματα γενικής παιδείας στη Γ Λυκείου ήταν «ανάσες ελευθερίας» κυρίως για τα παιδιά αλλά και για τους καθηγητές. Γιατί τα παιδιά δεν βίωναν αυτό που γίνεται αυτήν την εποχή στα Λύκεια. Κυνήγι ύλης όλη τη μέρα με συνεχόμενα δίωρα και τρίωρα στο ίδιο αντικείμενο και με τον ίδιο εκπαιδευτικό, γεγονός που εξαντλεί. Τα περισσότερα παιδιά στη γ λυκείου ενάμιση μήνα μετά την αρχή της σχολικής χρονιάς είναι ήδη κουρασμένα και εξαντλημένα, κάτι που θα συνεχιστεί σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Πώς θα βγει αυτό, κανείς δεν ξέρει. «Ανάσες ελευθερίας» λοιπόν γιατί σε αυτά τα μαθήματα δεν είχαν την πίεση, το κυνήγι και τη λογική του φορντικού-τεϋλορικού μοντέλου. Μπορούσαν να έχουν γνώμη, άποψη, θέση, να έρθουν σε επαφή και να επεξεργάζονται νέες γνώσεις με περισσότερη ευχέρεια. Γιατί ακόμα και σε μαθήματα που δεν έχει να πεις κάτι εκτός από αριθμούς και στοιχεία, ακόμη και σε αυτά τα μαθήματα, είχες τη δυνατότητα να τα δει ο καθηγητής «αλλιώς». Μα καλά, θα ισχυριστεί κάποιος, δεν έβλεπες τι γινόταν στις τάξεις σε αυτά τα μαθήματα; Η απάντηση είναι ότι επειδή τα έβλεπα ακριβώς και επιμένω ότι χρειαζόταν. Και για τη γνώση και για τις «ανάσες ελευθερίας».

Οκ λοιπόν, να γυρίσουμε στο προηγούμενο σύστημα.

Μα εδώ ακριβώς είναι το δάσος. Σε κανένα σύστημα που εντείνει τους ταξικούς φραγμούς δεν πρέπει να γυρίσουμε. Ούτε φυσικά σε καμιά βάση του 10 ή άλλου αριθμού. Απεμπλοκή του Λυκείου από την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ελεύθερη πρόσβαση στις σχολές. Σε όλες τις σχολές. Πολλοί μαθητές ενώ θα μπορούσαν να είναι σε δημόσιες σχολές, αναγκάζονται να χρυσοπληρώνουν τα διάφορα κολέγια γιατί δεν «κατόρθωσαν» να περάσουν τον «Ρουβίκωνα» των εξετάσεων για διάφορους λόγους.

Τέλος, μερικοί που βλέπουν συντεχνιακά το θέμα των μαθημάτων και των ωρών που έχει κάθε ειδικότητα, θεωρούν τους ΠΕ78 ευνοημένους από αυτό το σύστημα. Μιλούν μάλιστα κάποιοι και για αναβάθμιση της επιστήμης γιατί έγινε πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα. Εδώ επανερχόμαστε στο δάσος και στο δέντρο. Πώς μπορεί να θεωρείται αναβάθμιση επιστήμης σε ένα τέτοιο σύστημα που το μόνο που κάνει είναι η εντείνει τους ταξικούς φραγμούς, με ένα πρόγραμμα σπουδών που δεν ανταποκρίνεται στην ανάγκες και τα μορφωτικά δικαιώματα των παιδιών. Όχι δεν θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό.

1 Μέσω του έργου του Βookchin Μurray, κύριου θεωρητικού της κοινωνικής οικολογίας μετά τη δεκαετία του 1960, η τελευταία έχει συνδεθεί με τη δική του εκδοχή ελευθεριακού σοσιαλισμού, τον ελευθεριακό κοινοτισμό.

Πηγή: selidodeiktis.edu.gr