Γράφει η Τόνια Παντελαίου

Χωρίς τις ξερολιθιές, αργά αλλά σταθερά, η μορφολογία των νησιών θα αλλάξει δραματικά

Ξερολιθιά είναι το κτίσιμο με σκέτη πέτρα, τη μια πάνω στην άλλη, χωρίς ενδιάμεσα άλλο συνδετικό υλικό, ούτε χώμα, ούτε, βέβαια, τσιμέντο. Ξερολιθιές είναι τα τοιχάκια που χαρακτηρίζουν το τοπίο των Κυκλάδων, αλλά και πολλών άλλων αιγαιοπελαγίτικων νησιών, απλωμένα σε όλες τις εξοχές από το ύψος της θάλασσας μέχρι και πάνω ψηλά στις πλαγιές των βουνών. Χτισμένα με πολύ κόπο, εδώ και χιλιάδες χρόνια, σιγά-σιγά, απ΄ όσους έζησαν στον τόπο αυτόν, είναι αυτές που έδωσαν στις προηγούμενες γενιές τη δυνατότητα να ζήσουν και να τραφούν στα άνυδρα και άγονα νησιά μας.

Γιατί οι ξερολιθιές είναι ένας σοφός τρόπος να δημιουργείται και να συντηρείται καλλιεργήσιμη γη σε τόπους όπου οι μεγάλες εύφορες πεδιάδες σπανίζουν και τα εδάφη είναι επικλινή και φτωχά. Οι ξερολιθιές συγκρατούσαν το χώμα που κατέβαζε η βροχή, αφήνοντας το νερό να περνά ανάμεσα στις πέτρες τους. Κι έτσι, σιγά-σιγά το χώμα έφτανε στο ύψος της ξερολιθιάς, δημιουργώντας επιφάνειες επίπεδες, κατάλληλες να καλλιεργηθούν, τις αναβαθμίδες, που προμήθευσαν στους νησιώτες χώρο για να καλλιεργήσουν τα σιτηρά τους, τα αμπέλια τους, τις ελιές τους. Ταυτόχρονα, συγκρατώντας και αποστραγγίζοντας τα νερά, βοηθούσαν στην ανατροφοδότηση των φυσικών υπόγειων δεξαμενών νερού.

Οι ξερολιθιές έχουν αναγνωριστεί το 2018 από την Unesco ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.^[1] Που πάει να πει, ένα ανθρώπινο έργο υψηλού πολιτισμού, που και μόνο ως μνημείο, δηλαδή ως αυτό που θυμίζει και εξηγεί το παρελθόν, αξίζει να διατηρηθεί, να προβληθεί, να ερευνηθεί.

Αλλά μόνο ως μνημείο; Μόνο ως κάτι που αφορά το παρελθόν; Όχι. Οι ξερολιθιές αφορούν εξίσου το μέλλον των νησιών. Χωρίς τις ξερολιθιές, αργά αλλά σταθερά, η μορφολογία των νησιών θα αλλάξει δραματικά. Σε κάθε βροχή, όγκοι από χώμα θα κατρακυλούν προς τα κάτω, τα τωρινά χωράφια θα εξαφανιστούν, οι πλαγιές θα αποκτήσουν κλίσεις αφιλόξενες και η διάβρωση στα υψηλότερα σημεία των βουνών και των λόφων θα μειώσει τις αντιστάσεις που αυτή τη στιγμή εξασφαλίζει η άγρια βλάστηση και θα μετατρέψει όλο και περισσότερες κορυφογραμμές σε βραχώδεις προεξοχές.

Οι ξερολιθιές εδώ και αρκετές δεκαετίες δεν συντηρούνται. Οι φυσικοί τους υπερασπιστές, οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι, έχουν λιγοστέψει. Η καλλιέργεια και η φροντίδα της γης έχει δώσει τη θέση της στη βίαιη οικοδόμηση. Τα άπειρα μέτρα τοιχίων αντιστήριξης που χτίζονται γύρω από τις σύγχρονες οικοδομές δεν έχουν καμιά σχέση με τη λειτουργία της ξερολιθιάς. Οι μαστόροι της ξερολιθιάς χάνονται – ελάχιστοι έχουν μείνει να γνωρίζουν την τέχνη. Αν η οργανωμένη πολιτεία δεν παρέμβει, η πορεία είναι σαφής και θλιβερή: Σε πολύ λίγα χρόνια οι ξερολιθιές δεν θα υπάρχουν και οι δυσάρεστες επιπτώσεις της έλλειψής τους θα είναι απολύτως ορατές, αλλά πλέον μη αναστρέψιμες: Αυτό που έχει καταφέρει ο ανθρώπινος ιδρώτας αιώνων ολόκληρων, όταν χαθεί, δεν θα μπορεί πια ούτε να ανακατασκευαστεί, ούτε να αναπληρωθεί.

Αιολικά πάρκα…

Τα τελευταία χρόνια, στην απειλή της ανεξέλεγκτης δόμησης (κυρίως για τουριστικές εγκαταστάσεις και εξοχικές κατοικίες της διεθνούς ελίτ) και της αντίστοιχης άναρχης οδοποιίας, που αυξάνεται κάθε χρόνο με γεωμετρική πρόοδο, ένα ακόμα φαινόμενο απειλεί όχι μόνο τις ξερολιθιές, αλλά τη συνολική οικολογική ισορροπία των νησιών: Τα αιολικά πάρκα με ανεμογεννήτριες ύψους ώς και 140 μέτρων που απαιτούν για την εγκατάστασή τους τσιμεντένια θεμέλια^[2] και χάραξη τεράστιων οδικών δικτύων για τη μεταφορά και την υποστήριξή τους.

Μετά την Τήνο, όπου πέρσι έφτασαν μέχρι και τα ΜΑΤ για να καταστείλουν την κινηματική αντίδραση των κατοίκων, τώρα η εγκατάσταση ανεμογεννητριών προχωράει στην Άνδρο. Οι ανεμογεννήτριες των μεγάλων εταιρειών και των μεγάλων κερδών καταστρέφουν την επί αιώνες εναρμονισμένη συμβίωση του τόπου, των ζωντανών και των ανθρώπων. Θα ακολουθήσουν κι άλλα νησιά, το ένα μετά το άλλο, και τουλάχιστον όσα δεν έχουν ήδη πουληθεί για τη διασφάλιση των ηλιόλουστων αιγαιοπελαγίτικων διακοπών των πλούσιων του κόσμου μας. Οι αντιστάσεις όσων έχουν επαρκή ευαισθησία και νοημοσύνη για να καταλάβουν και να ενδιαφερθούν για όσα διακυβεύονται κάμπτονται από τη δύναμη του κέρδους και μιας οργανωμένης πολιτείας που επιστρατεύει όλους τους νόμους και όλη την παρανομία της στην επίτευξη του ανόσιου στόχου της.

Σημαντικοί φορείς της Άνδρου, που έχουν αγωνιστεί να αναδείξουν και να υπερασπιστούν την παρθένα ομορφιά του νησιού, δημιουργώντας μεταξύ άλλων, για πρώτη φορά, στα νησιά του Αιγαίου ένα αναγνωρισμένο δίκτυο μονοπατιών, συμβάλλοντας στην ανάδειξη της ξερολιθιάς ως μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και τη σημασία της περιοχής για την επιβίωση των απειλούμενων σπιζαετών^[3], διαμαρτύρονται, προσπαθούν, επικαλούνται σοβαρότατα επιχειρήματα, αλλά δεν καταφέρνουν να σταματήσουν τις μπουλντόζες της καταστροφής. Αντίθετα, οι φορείς αυτοί, όπως και οι πρωτεργάτες των κινητοποιήσεων στην Τήνο, βρίσκονται ήδη αντιμέτωποι με καταγγελίες των αιολικών εταιρειών που προχωρούν εν τω μεταξύ ακάθεκτες τις εργασίες τους.

Όχι, δεν είμαστε ενάντια στην ενεργειακή μετάβαση. Ναι, οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας είναι αναγκαίες και μάλιστα σύντομα. Όμως όχι μ’ αυτό τον τρόπο, όχι σ’ αυτούς τους ιερούς τόπους. Υπάρχουν άλλοι τρόποι και άλλοι τόποι. Απλώς, εκείνοι οι άλλοι τρόποι δεν οδηγούν σε τρελή κερδοφορία ελάχιστων εις βάρος της μνήμης, της προοπτικής και της επιβίωσης των πολλών.

Ούτε ενάντια στην τουριστική αξιοποίηση των νησιών είμαστε. Αλλά, υπάρχουν τρόποι να φιλοξενούμε -επικερδώς!- χιλιάδες ανθρώπους χωρίς να καταστρέφουμε τον τόπο και την ιστορία και τη ζωή των ανθρώπων του, αλλά, αντίθετα, συντηρώντας και προβάλλοντάς την. Οι επιτυχημένες δράσεις των φορέων της Άνδρου δείχνουν το πόσο απλό και εύκολο θα ήταν να έχουμε βιώσιμο και ήπιο τουρισμό όλο τον χρόνο^[4] με σημαντική κερδοφορία για τους κατοίκους και όχι για τα διεθνή συμφέροντα. Όμως αυτό το είδος του τουρισμού, η οργανωμένη πολιτεία όχι μόνο δεν το υποστηρίζει, αλλά το αντιμάχεται.

Ο πανάρχαιος τόπος μας, ο τόπος του κέδρου, του θυμαριού, του φασκόμηλου και της ρίγανης και εκατοντάδων άλλων ενδημικών φυτών, ο τόπος του σπιζαετού και του μαυροπετρίτη, της πέρδικας και του κορυδαλλού, ο τόπος του μαρμάρου και του γνεύσιου, ο τόπος των λαμπερών μικρών αγαλμάτων του κυκλαδικού πολιτισμού, ο τόπος της αρμονικής συνύπαρξης του βράχου, της αμμουδιάς, του ήλιου και των ανθρώπων κινδυνεύει να ισοπεδωθεί από τις μπουλντόζες του ανήθικου κέρδους. Μαζί μ’ αυτόν οι άνθρωποί του, που παρακολουθούν ανήμποροι έναν βάρβαρο μετασχηματισμό όχι μόνο του τόπου αλλά και της ζωής τους.

1. https://www.kathimerini.gr/k/travel/1005227/xerolithia-i-pagkosmia/

2. Κάθε μεγάλη ανεμογεννήτρια χρειάζεται 150 τ.μ. τσιμέντο και σε βάθος τουλάχιστον 3 μέτρων και για κάθε πυλώνα χρειάζεται να πέσουν 800 περίπου κυβικά μέτρα μπετόν.

3. Ο σπιζαετός είναι είδος αετού που ενδημεί σε μεσογειακές, κυρίως παράκτιες περιοχές. Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία 85-100 ζευγάρια. Για το ζήτημα του Σπιζαετού στο Φραγκάκι:

4. Η Άνδρος, προορισμός πεζοπορικού τουρισμού. https://www.cnn.gr/taksidi/ellada/story/226558/pos-i-andros-egine-enas-apo-toys-koryfaioys-proorismoys-stin-eyropi-gia-pezoporia

πηγή: 3pointmagazine