Του Γιώργου Κ. Καββαδία*

Πολύ εύκολα μπορείτε να «κερδίσετε το στοίχημα» για τα θέματα των εξατάσεων του Λυκείου στη Νεοελληνική Γλώσσα. Δεν έχετε παρά να «στοιχηματίσετε» ότι το θέμα θα είναι κείμενο από κενροδεξιά εφημερίδα και συγκεκριμένα από «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», «ΒΗΜΑ», «ΝΕΑ».  Όσοι θεωρείτε τα παραπάνω υπερβολικά δεν έχετα παρά να ρίξετα μια ματιά στα θέματα των πανελληνίων εξετάσεων στη Ν. Γλώσσα των δυο τελευταίων χρόνων.

Συγκεκριμένα οι υποψήφιοι του Γενικού Λυκείου στις πανελλήνιες εξετάσιες του 2020 εξετάστηκαν σε ένα απόσπασμα διασκευασμένο από κείμενο του συγγραφέα Θεόδωρου Γρηγοριάδη στην Καθημερινή 6 Απριλίου 2020. Με τη σειρά τους, οι υποψήφιοι με το παλαιό σύστημα βρέθηκαν… αντιμέτωποι με άρθρο του συγγραφέα Αλέξη Σταμάτη από την εφημερίδα «Το Βήμα» και θέμα την ανάγνωση. Στους υποψηφίους των ΕΠΑΛ το κείμενο που δόθηκε ήταν άρθρο διασκευασμένο άρθρο του Κοσμά Βίδου με τίτλο Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό, ΒΗΜΑgazino (22 Μαρτίου 2020). (Τρία στα τρία!)

Οι υποψήφιοι στις πανελλήνιες του 2021 εξετάστηκαν στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, και αντιμετώπισαν δύο (τροποποιημένα – κακοποιημένα από την ΚΕΕ) άρθρα. Το πρώτο της Τασούλας Καραϊσκάκη δημοσιεύτηκε στις 23 Μαρτίου με τίτλο “Το αύριο δεν είναι πια αδιαπέραστο πέπλο” . Το δεύτερο δημοσιογραφικό κείμενο προερχόταν από την εφημερίδα Βήμα της Κυριακής και αφορούσε στον επαγγελματικό προσανατολισμό των μαθητών.

Στην τράπεζα θεμάτων, την εξεταστική λαιμητόμο, που εφαρμόζεται από φέτος , σύμφωνα με έρευνα του Νίκου Γιαννόπουλου («Τράπεζα Θεμάτων: Η μονομέρεια των κειμένων και η “τιμωρία” της Αριστεράς»), οι φιλόλογοι της χώρας μπορούν να εντοπίσουν κείμενα (άρθρα εφημερίδων κατά κύριο λόγο, αλλά όχι μόνο) πάνω στα οποία οι μαθητές καλούνται στη συνέχεια να δουλέψουν και να επεξεργασούν ασκήσεις κατανόησης, δομής και ανάπτυξης του λόγου. Μετά από μία σχετική καταγραφή, η οποία είναι πολύ εύκολο να γίνει, προκύπτει ότι 9 από αυτά τα άρθρα προέρχονται από την εφημερίδα “Καθημερινή”, 7 από την εφημερίδα “το Βήμα” και 5 από την εφημερίδα “τα Νέα”.  …Περίπου τα ίδια φαινόμενα παρατηρούνται και στην Τράπεζα Θεμάτων της Α’ Λυκείου. Ως προς την αναλογία των άρθρων, 12 προέρχονται από την Καθημερινή, 6 από “το Βήμα”, 1 από την παλιά “Ελευθεροτυπία” (που δεν κυκλοφορεί από το 2011) και…κανένα από τον αριστερό έντυπο Τύπο. …Το ΙΕΠ, και μέσω αυτού το Υπουργείο Παιδείας, φαίνεται ότι έχει ξεκαθαρίσει με ποια συγκεκριμένη δεξαμενή σκέψης πρέπει να έρχονται σε επαφή οι μαθήτριες και οι μαθητές των ελληνικών σχολείων εν έτει 2022 μέσω, μάλιστα, του κομβικού μαθήματος της Έκθεσης.

Αν τα περασμένα χρόνια η κριτική εστιαζόταν στην ιδεολογική μονομέρεια κειμένων καταξιωμένων δοκιμιογράφων όπως Ε. Παπανούτσος, Ι.Μ Παναγιωτόπουλος κ.α, σε αυτή την περίοδο εστιάζεται σε κείμενα από  συντηρητικές εφημερίδες και Media, όπως το «ΒΗΜΑ» και η «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» που αποτελούν τη ναυαρχίδα των μηχανισμών προπαγάνδας και ιδεολογικής χειραγώγησης. Παράλληλα αποφεύγονται κείμενα και θέματα που αναφέρονται στα μεγάλα προβλήματα της εποχής που συνδέονται άρρηκτα με την βαρβαρότητα της καπιταλιστικής κοινωνίας, άρα το μήνυμα είναι οι μαθητές ας περιορίσουν ή και να μην έχουν ενδιαφέρον προς αυτά. Αυτές οι επιλογές πρακτικά σημαίνουν απαξίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, της προσπάθειας και του μόχθου των εκπαιδευτικών και των μαθητών που εργάζονται και προετοιμάζονται σε ποικίλα θέματα και έρχονται οι θεματοθέτες να επιλέγουν άλλα αντ΄ άλλων ή ό, τι του φανεί…

Προοδευτικοί διανοούμενοι, συγγραφείς και δοκιμιογράφοι, αλλά και έντυπα προοδευτικά έχουν καταχωνιαστεί στους απαγορευμένους πίνακες του ΥΠΑΙΘ και της κυβέρνησης που εκπρόσωποί της αναμασούν με θράσος και παχυλή άγνοια περί «ιδεολογικής ηγεμονίας» της αριστεράς.  Αυτοί και οι «πρόθυμοι» ακόλουθοί τους στον διοικητικό μηχανισμό της εκπαίδευσης επιμένουν σε κείμενα και ασκήσεις ιδεολογικής χειραγώγησης. Θέματα περίσσιας υποκρισίας. Και αυτό είναι που χαρακτηρίζει γενικότερα αυτό που παραδοσιακά ονομαζόταν «έκθεση ιδεών». Δηλαδή γράφουμε γενικά και αόριστα εξιδανικευμένα, χωρίς να παίρνουμε υπόψη μας τις συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες.

Τέτοιες επιλογές θεμάτων καταδυναστεύουν τις εξετάσεις και τη διδασκαλία του μαθήματος με αναχρονιστικές και συντηρητικές απόψεις αποστεώνοντας ακόμα περισσότερο το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας που υποφέρει στην προκρούστεια κλίνη της κυρίαρχης ιδεολογίας με επικίνδυνες περιπλοκές για την πνευματική συγκρότηση και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών που υποτίθεται ότι είναι ο στόχος του. Αποτελεί προνομιακό μάθημα αναπαραγωγής και εμπέδωσης της κυρίαρχης ιδεολογίας. Με αποτέλεσμα να  καταπνίγεται ο αυθορμητισμός και να εθίζονται οι μαθητές στην ανειλικρίνεια και την υποκρισία. Ακόμα περισσότερο ναρκώνεται η κριτική σκέψη και παθητικά γίνονται αποδεκτές οι υποτιθέμενες «αιώνιες και γενικού κύρους αλήθειες», ενώ παράλληλα διαμορφώνονται ανελεύθερες προσωπικότητες.

Και για να μην ξεχνάμε:

Όταν η «Καθημερινή», υπόσχονταν στους αναγνώστες της χρυσά ναζιστικά κουτάλια!

 Αναφερόμαστε σε εφημερίδες που από τις πρώτες μέρες της Κατοχής έπαιξαν τον ρόλο του διαπρύσιου κήρυκα της πλήρους υποταγής στις ανάγκες και τις διαθέσεις του κατακτητή.

«Η Ελλάς δεν μπορεί να είναι διαρκώς μια χώρα “σούι γκένερις”», ξεκαθαρίζει λ.χ. ο Μελάς από τις στήλες της «Καθημερινής» (7/5/1941), δέκα μέρες μετά την είσοδο της Βέρμαχτ στην Αθήνα. «Για να προσαρμοσθούμε στη σημερινή μορφή της Ευρώπης χρειαζόμαστε κράτος με μορφή κατάλληλη, που να μπορή ν’ ανταποκριθή με όσον το δυνατόν μεγαλύτερη ευστοχία σ’ έναν τέτοιο σκοπό. Να θέλουμε να μπούμε στην καινούρια ζωή της Ευρώπης -και είμαστε υποχρεωμένοι να μπούμε- με κράτος παρωχημένης μορφής, είναι το ίδιο σαν να επιχειρούσαμε να παίξουμε Μπετόβεν με λατέρνα». Για να μην αφεθεί δε η παραμικρή αμφιβολία τι ακριβώς συμβολίζει η λατέρνα, ο ίδιος αρθρογράφος φροντίζει να επισημάνει την κεφαλαιώδη αντίφαση των προηγούμενων μηνών: «Οι Ελληνες είμαστε λαός περίεργος. Είχαμε κράτος ολοκληρωτικό και πολεμούσαμε με τη σημαία των δημοκρατιών. Τέτοιου είδους αντίφασις ματάγινε ποτέ στην πολιτική ιστορία; Φανταζόμουνα, για μια στιγμή, νίκη της σημαίας με την οποίαν πολεμούσαμε. Και γελούσα μέχρι δακρύων. Τι θα γινώτανε, την επαύριον, τ’ ολοκληρωτικό καθεστώς μας; Στάχτη και καπνός».

Η «Καθημερινή», πάλι, υπόσχεται στους αναγνώστες της χρυσά ναζιστικά κουτάλια: «Η Εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία», εξηγεί σε κύριο άρθρο της, «έδειξεν εις όλα τα Εθνη τον δρόμον μιας νέας ζωής και η νέα αυτή ζωή έχει ως κυρίας της βάσεις την διευκόλυνσιν του ατόμου εις τον σκληρόν αγώνα του βίου και την δημιουργίαν ανέσεων προσιτών εις κάθε βαλάντιον, την δημιουργίαν χαράς εις τον μοχθούντα πολίτην […]. Η συνεργασία με τους Γερμανούς, εμποτισμένους με τα ιδεώδη αυτά, θα είναι συνεπώς χρησιμωτάτη» («Η γερμανική συμβολή», 8/6/1941).

Δύο χαρακτηριστικά δείγματα από την αρθρογραφία των εντύπων του ΔΟΛ.

Τις βαριές εκφράσεις του μόνιμου επιφυλλιδογράφου του «Ελεύθερου Βήματος», Παύλου Παλαιολόγου, για «τα ξελιγωμένα τσουλάκια του πεζοδρομίου» και «τους λιονταρήδες των ανώνυμων εκδηλώσεων» που «εγκληματούν κατά του τόπου των» επευφημώντας διερχόμενους Βρετανούς αιχμαλώτους (3/6/1941), και την οργή των «Αθηναϊκών Νέων» (2/6/1941) για «την βρωμερότητα όλων εκείνων των εμπόρων που αισχροκερδούν εις βάρος των Γερμανών στρατιωτών, λησμονούντες κατά τον ασυνειδητότερον τρόπον την ιπποτικήν απέναντί μας στάσιν του στρατού της κατοχής» –σε συνδυασμό με την καταδίκη, στο ίδιο κύριο άρθρο, «της ηθικής πωρώσεως» όσων συμπατριωτών μας «δικαιολογούν εις τας ιδιαιτέρας συνομιλίας των τας ωμότητας που διεπράχθησαν εν Κρήτη» κατά των εισβολέων, «στιγματίζοντες το ελληνικόν όνομα και παρουσιάζοντες εις τα όμματα του κόσμου ως μίαν πρωτόγονον ζούγκλαν την πατρίδα μας». (Τ. Κωστόπουλος, Οταν οι Γερμανοί ήταν φίλοι μας)

 Αντί επιλόγου

Ως εκπαιδευτικοί έχουμε χρέος να αντισταθούμε στην ιδεολογική μονμέρεια και προπαγάνδα και να αγωνιστούμε για ένα σχολείο για όλα τα παιδιά χωρ’ίς φραγμούς και διακρίσεις που να μορφώνει και όχι να παρα-μορφώνει ή να συμ-μορφώνει!

*Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι φιλόλογος, μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου, της ΣΕ του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» και μέλος του ΔΣ της ΕΛΜΕ Πειραιά.