Έκθεση με θέμα τη Μάχη της Ηλεκτρικής: «Έτσι σώθηκε η Ηλεκτρική… Μια μάχη στην καρδιά της Απελευθέρωσης», στον Ατμοηλεκτρικό Σταθμό «Αγίου Γεωργίου» στο Κερατσίνι από την Κυριακή 14 Οκτωβρίου 2018 (17.00 – 19.00) μέχρι 28 Φεβρουαρίου 2019

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Έκθεση πραγματοποιείται με την επιμέλεια του Ιστορικού Αρχείου ΔΕΗ και περιλαμβάνει πλούσιο, πρωτότυπο εικονογραφικό και αρχειακό υλικό. Πολλά δε τεκμήρια δημοσιεύονται για πρώτη φορά.

Ειδικότερα, παρουσιάζονται δύο σημαντικά αρχεία άγνωστα στην έρευνα έως σήμερα: το Αρχείο του 6ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Πειραιά (Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού), το οποίο ανακαλύφθηκε και μελετήθηκε από την ιστορικό Βασιλική Λάζου, και το Αρχείο της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αθηνών – Πειραιώς (ΗΕΑΠ), κυρίως η ενότητα της περιόδου της Κατοχής (Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ). Βασικός άξονας της αφήγησης είναι το ίδιο το εργοστάσιο του Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι και οι εργαζόμενοί του. (παρουσιάζεται η πρώτη περίοδος κατασκευής και λειτουργίας του Σταθμού στα χρόνια του Μεσοπολέμου και ακολουθεί η περίοδος της Κατοχής και της Απελευθέρωσης).

Στη συνέχεια η έκθεση εστιάζει στο κεντρικό γεγονός της Μάχης της Ηλεκτρικής και, τέλος, ξεδιπλώνει τη μεταπολεμική ιστορία του εργοστασίου έως το 1960, οπότε περιήλθε στη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού με την εξαγορά της ΗΕΑΠ.

Διοργάνωση: Ιστορικό Αρχείο ΔΕΗ

 

Σύντομο ιστορικό

Στις 13/10/1944, ο λαός της Αθήνας πανηγύριζε για την απελευθέρωση από τους Γερμανούς. Την ίδια ώρα, όμως, στην περιοχή του Πειραιά συνεχίζονταν αποφασιστικής σημασίας Μάχες.
Σε περίπτωση που καταστρεφόταν το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής, που εκείνη την περίοδο ήταν το μόνο που παρήγαγε ηλεκτρική ενέργεια, η Αθήνα και ο Πειραιάς θα βυθίζονταν στο σκοτάδι για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα εργοστάσια θα σταματούσαν τη λειτουργία τους, ενώ και το λιμάνι θα υπολειτουργούσε. Αντίστοιχα, θα σταματούσαν και οι μεταφορές, καθώς δε θα λειτουργούσαν ούτε ο Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος, ούτε και τα τραμ που εκτελούσαν τη γραμμή Αθήνας – Πειραιά.

Τη μεγάλη σημασία της Ηλεκτρικής, όπως ήταν φυσικό, είχαν κατανοήσει και οι ναζί, γι’ αυτό και κατά τη διάρκεια της κατοχής είχαν εγκαταστήσει φρουρές στις εγκαταστάσεις, τις οποίες είχαν παγιδεύσει και με εκρηκτικές ύλες, όπως είχαν κάνει και με άλλα κτήρια του Πειραιά που είχαν ιδιαίτερη σημασία.

Τα καλώδια που συνέδεαν τα εκρηκτικά, ξεκινούσαν από ένα οχυρό των κατακτητών στην οδό Οδυσσέως. Ειδικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ κατάφεραν να αποκόψουν τα καλώδια στην οδό ΙΙ Μεραρχίας και σε άλλα σημεία.

Ξημερώνοντας 12/10/1944, οι δυνάμεις της αντίστασης είχαν πληροφορίες ότι οι Γερμανοί αποχωρώντας είχαν την εντολή να καταστρέψουν όλες τις βιομηχανικές μονάδες σε όλο το μήκος της βιομηχανικής ζώνης του Πειραιά, καθώς και τις λιμενικές εγκαταστάσεις.

Ήδη από το πρωί όλη η περιοχή του Πειραιά συντάσσονταν από απανωτές εκρήξεις σε κτήρια του Τελωνείου, του Λιμεναρχείου, των εγκαταστάσεων του ΟΛΠ κ.ά., ενώ την ίδια ώρα μαίνονταν κατά τόπους οι μάχες των δυνάμεων του ΕΛΑΣ με τους αποχωρούντες Γερμανούς.

Ο ΕΛΑΣ Πειραιά απαρτιζόταν από το 6ο Σύνταγμα που είχε τέσσερα τάγματα: 1ο, 2ο, 3ο και 4ο. Καπετάνιος ήταν ο Νίκανδρος Κεπέσης και στρατιωτικός διοικητής ο ταγματάρχης Σωτ. Κυβέλος.

Στην Ηλεκτρική, η γερμανική φρουρά του εργοστασίου, αποτελούμενη από 40 στρατιώτες, είχε απομονώσει τους περίπου 300 εργαζομένους της προηγούμενης βάρδιας στους θαλάμους και είχε προετοιμάσει την ανατίναξη του εργοστασίου με εκρηκτικά που είχαν από πριν τοποθετηθεί από τις τουρμπίνες ηλεκτροπαραγωγής.

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ κάλεσαν τους Γερμανούς να απελευθερώσουν τους αιχμαλώτους και εγγυήθηκαν την ασφαλή τους αποχώρηση, εφόσον δεν ανατίναζαν τις εγκαταστάσεις.
Ενώ οι διαβουλεύσεις συνεχίζονταν, μια ομάδα 30 περίπου Γερμανών ποδηλατιστών, που έρχονταν από το εργοστάσιο ΚΟΠΗ, το οποίο είχε μόλις καταληφθεί από τον ΕΛΑΣ, κατευθύνθηκαν προς την Ηλεκτρική από την οδό Αναπαύσεως, έχοντας ανοίξει πυρ.

Ο ΕΛΑΣ απάντησε στα πυρά και η συμπλοκή γενικεύτηκε, μέχρι την επικράτηση των ΕΛΑΣιτών.

Οι Γερμανοί τότε αναγκάστηκαν να αποδεχθούν τους όρους του ΕΛΑΣ και να ελευθερώσουν τους αιχμάλωτους εργαζόμενους, προκειμένου να αποχωρήσουν οι ίδιοι με ασφάλεια.

Ο κίνδυνος επιστροφής των Γερμανών, καθώς και η πιθανότητα ανατίναξης του εργοστασίου, δεν είχε ακόμα εξαλειφθεί. Άλλωστε, οι δυνάμεις των ναζί επιχειρούσαν ακόμα στην περιοχή του Περάματος.

Έτσι, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ παρέμειναν σε επιφυλακή. Συγκεκριμένα, οι δυνάμεις του πρώτου τάγματος, το οποίο απαρτίζονταν από τέσσερις λόχους και είχε αναλάβει την υπεράσπιση του εργοστασίου της Ηλεκτρικής, έλαβαν θέσεις μάχης γύρω και μέσα στο εργοστάσιο.

Το ξημέρωμα της 13ης Οκτωβρίου, οι Γερμανοί ανατίναξαν τις εγκαταστάσεις της Shell στο Πέραμα.

Οι κάτοικοι της περιοχής αντέδρασαν άμεσα, στήνοντας πρόχειρα οδοφράγματα, προκειμένου να την αποκλείσουν, ενώ το 2ο τάγμα του ΕΛΑΣ της Κοκκινιάς τοποθετήθηκε στο νεκροταφείο, με σκοπό να εμποδίσει πιθανές μετακινήσεις άλλων γερμανικών δυνάμεων.

Εν τω μεταξύ, οι γερμανικές δυνάμεις που ανατίναξαν τη Shell είχαν ήδη αρχίσει να κατευθύνονται την Ηλεκτρική. Όπως ομολόγησε αργότερα ο επικεφαλής τους, Χανς Λίντερμαν, ο οποίος συνελήφθη αιχμάλωτος, το συγκεκριμένο απόσπασμα, που ανήκε στο ειδικό επί των ανατινάξεων τμήμα του Μηχανικού των Es Es και αποτελούνταν από 56 στρατιώτες, βαριά οπλισμένους με αυτόματα και τέσσερα μηχανοκίνητα πολυβόλα, είχε λάβει τη διαταγή να καταστρέψει τα εργοστάσια του Αγίου Γεωργίου και του Νέου Φαλήρου.

Περίπου στις 06:45, τη στιγμή που τα καμιόνια που τους μετέφεραν πλησίασαν το εργοστασίου και οι στρατιώτες των ναζί κατέβηκαν κινούμενοι προς την είσοδό του, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ τους υποδέχτηκαν με καταιγισμό πυρών.

Η σκληρή μάχη που ακολούθησε είχε διάρκεια πάνω από τρεις ώρες.

Παρά την υπεροχή των Γερμανών σε αριθμό στρατιωτών και οπλισμό, ο ΕΛΑΣ νίκησε και έσωσε το εργοστάσιο. όμως ο φόρος αίματος των αγωνιστών ήταν βαρύς, καθώς 11 έχασαν τη ζωή τους.

Αξίζει να μνημονευτούν τα ονόματα των ηρωικών μαχητών του ΕΛΑΣ που έπεσαν νεκροί στη μάχη της Ηλεκτρικής: Ν. Γεωργιάδης, Γ. Γκιόρδας, Ι. Ηλιόπουλος, Δ. Καλαποθάκος, Δ. Κούνουπας, Π. Κοσμίδης, Δ. Μαργαρώνης, Π. Μαυρομάτης, Γ. Μεγκίσογλου, Π. Συρίγος, Α. Ταροσιάδης.