Τα εργασιακά δικαιώματα, κερδισμένα με αγώνες, χτυπιούνται και παίρνονται πίσω καθημερινά.
Ένα από τα πιο σημαντικά είναι οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ). Η πάλη για ΣΣΕ είναι ένα εργαλείο με το οποίο οι εργαζόμενοι, συλλογικά μέσα από τα συνδικάτα τους (σωματεία, ομοσπονδίες, ΓΣΕΕ), μπορούν πιο αποτελεσματικά να διεκδικήσουν τα αιτήματά τους από τους εργοδότες.
Στην Ελλάδα την περίοδο των μνημονίων δέχτηκαν ισχυρό χτύπημα. Πολλές καταργήθηκαν και άλλες έχουν αποστεωθεί. Το 2012 με μνημονιακό νόμο καταργήθηκε η διαπραγμάτευση για την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση (ΕΓΣΣΕ) που καθόριζε κάθε χρόνο το ύψος του κατώτατου μισθού. Μέχρι και σήμερα εξακολουθεί να εφαρμόζεται αυτός ο μνημονιακός νόμος και ο κατώτατος μισθός καθορίζεται με μονομερή απόφαση της εκάστοτε κυβέρνησης. Παράλληλα μεγάλος αριθμός ΣΣΕ έχουν που λήξει δεν έχουν ανανεωθεί.
Η ισχύς της ΣΣΕ αρχίζει από την ημέρα κατάθεσής της στην αρμόδια Επιθεώρηση Εργασίας και ρυθμίζει μια σειρά εργασιακών ζητημάτων. Τα κυριότερα των οποίων είναι τα ζητήματα σχετικά με τη σύναψη, τους όρους λειτουργίας και τη λήξη των ατομικών συμβάσεων εργασίας που εμπίπτουν στο πεδίο ισχύος της. Δηλαδή αφορά το ύψος του μισθού και τους όρους εργασίας, όπως το ωράριο, τις άδειες, τα επιδόματα και μία σειρά δικαιωμάτων των εργαζομένων.
Επίσης ρυθμίζει ζητήματα που αφορούν την άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος στην επιχείρηση και την παροχή συνδικαλιστικών διευκολύνσεων.
Με βάση τον ισχύοντα νόμο (ν. 1876/90) δεν επιτρέπεται οι ΣΣΕ να διαπραγματεύονται τα συνταξιοδοτικά ζητήματα. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειώσουμε πως η βελτίωση των μισθών με την διεκδίκηση των ΣΣΕ βελτιώνει και το ύψος των συντάξεων και των ασφαλιστικών παροχών
Οι ΣΣΕ συνάπτονται μεταξύ των συλλογικών οργανώσεων εργαζομένων και των εργοδοτών. Και διακρίνονται σε εθνικές γενικές, που αφορούν τους εργαζόμενους όλης της χώρας. Σε κλαδικές, που αφορούν τους εργαζόμενους του ίδιου κλάδου. Σε επιχειρησιακές, που αφορούν τους εργαζόμενους μιας επιχείρησης. Και σε ομοιοεπαγγελματικές που αφορούν τους εργαζόμενους ορισμένου επαγγέλματος και των συναφών προς το επάγγελμα αυτό ειδικοτήτων, είτε σε τοπική κλίμακα είτε πανελλαδικά.
Σημαντικό είναι να τονίσουμε ότι οι κλαδικές, επιχειρησιακές και εθνικές ή τοπικές ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις δεν επιτρέπεται να περιέχουν όρους εργασίας δυσμενέστερους για τους εργαζόμενους από τους όρους εργασίας των εθνικών γενικών συλλογικών συμβάσεων, που διαπραγματεύεται η ΓΣΕΕ. (Αν και όπως σημειώσαμε από το 2012 αυτή η διαπραγμάτευση έχει καταργηθεί). Οι όροι τη ΕΓΣΣΕ αποτελούν και το κατώτατο όριο προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων.
Οι εργαζόμενοι στο δημόσιο δεν έχουν ΣΣΕ. Τα σωματεία, οι ομοσπονδίες και η ΑΔΕΔΥ, δηλαδή τα συνδικάτα τους, δεν έχουν δικαίωμα διαπραγμάτευσης των όρων εργασίας των εργαζομένων στο δημόσιο μέσα από ΣΣΕ. Αυτοί καθορίζονται μονομερώς από την κυβέρνηση. Το δικαίωμα για ΣΣΕ των εργαζομένων στο δημόσιο είναι ένα αίτημα που από χρόνια το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα προβάλλει.

Οι ΣΣΕ είναι η βασική αιχμή του δόρατος των αιτημάτων των σωματείων, μιας και η καλυτέρευση των συνθηκών εργασίας και των μισθών είναι προϊόντα ταξικής πάλης και μόνο με μαζικούς και συλλογικούς αγώνες μπορούν να κερδηθούν. Τα σωματεία μέσα από τις Γενικές Συνελεύσεις τους πρέπει να αποφασίζουν για τα αιτήματα που θα διεκδικήσουν με τη ΣΣΕ, με όλα τα μέσα που διαθέτουν. Με τις κινητοποιήσεις, τις στάσεις εργασίας και τέλος την απεργία, να παλεύουν για την υπογραφή ΣΣΕ που να ικανοποιεί τα αιτήματά τους, και για την καθολική εφαρμογή της.
Οι ΣΣΕ έχουν γίνει στις μέρες μας σπάνιο φαινόμενο. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Εργασίας (ΙΝΕ) της ΓΣΕΕ, ενώ το 2010 βρίσκονταν σε ισχύ 65 κλαδικές ή ομοιοεπαγγελματικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας, το 2021 δεν ξεπέρασαν τις 18, εκ των οποίων μόλις πέντε είχαν υποχρεωτική ισχύ για όλες τις επιχειρήσεις στους κλάδους τους οποίους αφορούσαν.
Στον αντίποδα, διαρκώς ανοδική πορεία κατέγραψαν οι επιχειρησιακές συμβάσεις που τέθηκαν σε ισχύ την ίδια περίοδο. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα τέλη του 2011 έως τον Ιούνιο του 2014 υπογράφηκαν 1.440 επιχειρησιακές συμβάσεις, οι οποίες προέβλεπαν μείωση αποδοχών από 10% έως 50%. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΜΕΔ (Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας), σήμερα υπάρχουν 1.661 επιχειρησιακές συμβάσεις σε ισχύ. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρησιακές και οι ατομικές συμβάσεις κυριαρχούν.
Γιατί συμβαίνουν αυτά; Γιατί τόσο οι εργοδότες όσο και η κυβέρνηση προτιμούν τις ατομικές και στη χειρότερη περίπτωση τις επιχειρησιακές ΣΣΕ σε σχέση με τις κλαδικές και ακόμα περισσότερο σε σχέση με την ΕΓΣΣΕ. Και αυτό γιατί παρέχουν προστασία είτε σε πολύ λιγότερους, συγκριτικά με το σύνολο των εργαζομένων, εργαζόμενους μιας επιχείρησης είτε καμία όταν ο εργαζόμενος διαπραγματεύεται μόνος του. Μάλιστα σύμφωνα με τα στοιχεία συστήματος ΕΡΓΑΝΗ για το έτους 2021, οι 182 νέες επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις εργασίας καλύπτουν μόλις 152.077 μισθωτούς. Από αυτές, 141 επιχειρησιακές συμβάσεις (77%), οι οποίες καλύπτουν 86.171 εργαζομένους, διατηρούν αμετάβλητες τις αποδοχές, 33 επιχειρησιακές συμβάσεις (18%), οι οποίες αφορούν 60.263 εργαζομένους, προβλέπουν συγκρατημένες μισθολογικές αυξήσεις, και οι υπόλοιπες 8, οι οποίες αφορούν 5.733 εργαζομένους, προβλέπουν μείωση αποδοχών.
Το 2021, ήταν σε ισχύ συνολικά 18 συλλογικές συμβάσεις εργασίας (κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές), οι οποίες καλύπτουν δυνητικά, περίπου 625.000 εργαζόμενους και αντιστοιχεί στο 27% του συνόλου των μισθωτών εργαζομένων, που είναι περίπου 3 εκατομμύρια άτομα.
Το πραγματικό ποσοστό κάλυψης μειώνεται ακόμα περισσότερο, αν ληφθεί υπόψη ότι από το σύνολο των κλαδικών και των ομοιοεπαγγελματικών συμβάσεων εργασίας, μόνο πέντε συλλογικές συμβάσεις έχουν κηρυχτεί γενικά υποχρεωτικές, δηλαδή υποχρεωτικά εφαρμοστέες σε όλους τους εργαζομένους από το σύνολο των επιχειρήσεων του κλάδου ή του επαγγέλματος. Αυτές που αφορούν: ξενοδοχεία, τουριστικά καταλύματα, τράπεζες, διαχειρίστριες εταιρείες ποντοπόρων πλοίων και ηλεκτροτεχνίτες ανελκυστήρων.
Γεγονός είναι ότι οι ΣΣΕ μπορούν να αποτελέσουν ένα ισχυρότατο όπλο στη φαρέτρα των εργαζομένων, μιας και η επέκταση και η εφαρμογή τους θα μπορούσαν να προσφέρουν προστασία σε εκατομμύρια εργαζόμενους στη χώρα. Όμως η αδράνεια των συνδικαλιστικών δυνάμεων που ελέγχουν τα συνδικάτα και τη ΓΣΣΕ έχουν αποδυναμώσει σοβαρά τον αγώνα για τη διεκδίκηση των ΣΣΕ. Μάλιστα τόση είναι η αδράνεια της ΓΣΕΕ στην πάλη για ΕΓΣΣΕ που το μόνο που κάνει είναι κάθε χρόνο να στέλνει μια επιστολή στην κυβέρνηση για αποκατάσταση της διαπραγμάτευσης της ΕΣΣΕ και μετά δεν ασχολείται ξανά μέχρι τη νέα χρονιά.
Έτσι η πάλη για ΣΣΕ από κάθε σωματείο, ομοσπονδία και τελικά τη ΓΣΕΕ θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα κάθε εργαζόμενου. Για αυτό έχει μεγάλη σημασία να μαζικοποιηθούν τα σωματεία, ώστε η μαζική διεκδίκηση των ΣΣΕ να αποτελέσει ένα στέρεο βήμα για την καλυτέρευση της ζωής όλων.

Φανή Μ.

πηγή: περιοδικό “Πορεία”, τ. 58