Μέρες που πέρασαν ήλθαν στην επιφάνεια παλιά ήθη και έθιμα ανεξάρτητα πόσο ο καθένας συμμετέχει σε αυτά. Κάλαντα, ευχές, οικογενειακά τραπέζια, δώρα, χοροί, τοπικά έθιμα, άλλοτε γνήσια και άλλοτε προχειροφτιαγμένα για τους τουρίστες. Τα ήθη (ιεραρχημένες αξίες και συμπεριφορές) και τα έθιμα (δράσεις ανθρώπων ομαδικά ή ατομικά) αναντίρρητα αποτελούν συνεκτικό αρμό των κοινωνιών και συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους. Και τα δύο πρέπει να υποθέσουμε ότι βρίσκονται στις σφαίρα του εποικοδομήματος των κοινωνιών. Αλλάζουν βραδύτερα από οικονομικές και πολιτικές μετατοπίσεις, αλλά παρακολουθούν αυτές τις αλλαγές έστω και με τον δικό τους τρόπο.

Οι ιδεαλιστές ιστορικοί, λαογράφοι και κοινωνιολόγοι αδυνατούν να συλλάβουν τα πράγματα στη σχέση αιτίου και αποτελέσματος (αίτιο και αιτιατό). Αντίθετα οι υλιστές επιστήμονες προσπαθούν να δουν τις γενεσιουργές αιτίες των κοινωνικών φαινομένων με βαθύ υλιστικό πνεύμα και να ψάξουν στις ρίζες των γεγονότων. Αίφνης οι πρώτοι θα αναζητήσουν την περιτομή των Εβραίων στη θρησκεία και τους αντίστοιχους νόμους, ενώ οι δεύτεροι στην ανάγκη να υπάρχουν συνθήκες υγιεινής στην έρημο χωρίς νερό και στη φίμωση του ανδρικού μορίου. Το στεφάνωμα στο θρησκευτικό γάμο οι ιδεαλιστές το βλέπουν σαν ένδειξη χαράς στο θεό, ενώ οι υλιστές το αναλύουν ως κατάλοιπο ειδωλολατρικών γιορτών με στεφάνωμα λουλουδιών την άνοιξη κλπ. Το χριστιανικό εκκλησιαστικό τέμπλο ως αφιέρωμα στο θεό, ενώ οι υλιστές ιστορικοί ως «κλέψιμο» από το αρχαίο θέατρο. Θα μπορούσε κανείς να αναφέρει δεκάδες παραδείγματα που δείχνουν τους διαφορετικούς δρόμους ανάλυσης των ιδεαλιστικών ή υλιστικών σχολών σκέψης.

Τα έθιμα προηγούνται των ηθών και είναι απόλυτα λογικό. Οι άνθρωποι εκτέλεσαν δράσεις (έθιμα) στο κυνήγι, στη δουλειά, στον πόλεμο, στην οικογένεια κλπ. Αργότερα τα έθιμα συστηματοποιήθηκαν σε ιδέες, λογικές ιεραρχήσεις ακόμα και νόμους. Η έννοια της φιλοξενίας, της φιλίας, του σεβασμού των γεννητόρων ή των ηλικιωμένων, των νεκρών, η ανακωχή στον πόλεμο, η έννοια των αμάχων και τόσα άλλα δημιουργούν συνεκτικά στοιχεία αυτού που ονομάζουμε πολιτισμό.

Οπωσδήποτε τα ήθη και έθιμα τέμνονται και διαφοροποιούνται από την ύπαρξη των τάξεων και των ταξικών διακρίσεων, της πάλης των τάξεων. Η δημιουργία της περούκας στις ανώτερες τάξεις σε Αγγλία-Γαλλία έγινε γιατί υπήρξε πριν το κίνημα των πουριτανών που παρέπεμπε σε λιτή και αυστηρή ζωή και στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους. Αλλά τα φτωχά στρώματα δεν είχαν χρήματα για λούσα.
Στην παραπάνω συλλογιστική πρέπει οπωσδήποτε να εντάξουμε τους μηχανισμούς μίμησης και απώθησης. Κατά βάση οι άνθρωποι μιμούνται τους «από πάνω» σε συνήθειες και κοινωνικές δράσεις. Ένα τμήμα όμως της κοινωνίας αντιστέκεται, αρνείται να ενσωματωθεί και δημιουργεί με την άπωση-άρνηση το δικό του υποσύστημα πολιτισμού. Το βλέπουμε σήμερα στη νεολαία σε ό,τι αφορά το ντύσιμο ή τα μουσικά ακούσματα (πχ ραπ μουσική), τον βασικό όγκο ηθών και εθίμων, ακόμα και όταν δεν συμφωνεί μ’ αυτές. Αποτελεί δείγμα αριστερισμού πχ να μην λες «χρόνια πολλά» στις γιορτές ως δείγμα αριστεροφροσύνης και ανωτερότητας. Τα ήθη και έθιμα θα αλλάξουν όταν αλλάξουν οι συνθήκες που τα γέννησαν. Τόσο απλό.

Θανάσης Τσιριγώτης

πηγή: Λαϊκός Δρόμος