Αυτές τις μέρες δεν «γιορτάσαμε» και δεν αναστοχαστήκαμε μόνο για την επέτειο του «ΟΧΙ» και την απόκρουση των Ιταλών φασιστών. Σκεφτήκαμε ότι στις 29 Οκτώβρη 1929 ξεκινούσε η μεγάλη οικονομική κρίση που βύθισε στο τέλμα τον δυτικό καπιταλιστικό κόσμο και αποτελούσε τη βάση για την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του αιματηρότερου πολέμου στην ανθρώπινη ιστορία (Μαύρη Τρίτη).

Μπορούμε να «συλλάβουμε» και να συλλαβίσουμε την ιστορία μόνον αν αναπλάσουμε τις εικόνες της εποχής που διαδραματίζονται τα γεγονότα. Σε κάθε περίπτωση η πολιτική θέαση της ιστορίας δεν είναι «απογευματινό τσάι» ούτε διάλεξη σε κάποιο αμφιθέατρο. Εκεί που ισχύει η εύκολη αφήγηση και οι άπειρες λύσεις ιστορικών κόμπων. Όταν οι Μεταξάς – Μανιαδάκης «πετάλωναν» στις φυλακές τους κομμουνιστές, είναι ύβρις να λες αν υπήρχε φαρδιά δημοκρατία σ’ ένα παράνομο, κυνηγημένο και εκτελεσμένο κόμμα.

Όπως και να ’χει το ζήτημα, η Μεγάλη Κρίση τίναξε στον αέρα όλες τις συμβάσεις που προέκυψαν από τη συνθήκη των Βερσαλλιών μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τους Αγγλογάλλους νικητές. Στην ηττημένη Γερμανία πνέει ο αέρας του ρεβανσισμού που φουσκώνει τα πολιτικά πανιά του ναζισμού. Στη Ρωσία οι Μπολσεβίκοι, όντες έξω από το καπιταλιστικό δίχτυ, προχωρούν με άλματα τρομάζοντας τους δυτικούς αστούς. Ο κόσμος πολώνεται ανάμεσα στον φασισμό και τον κομμουνισμό. Όμως ενώ ο Α΄ και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος γέννησαν αριστερόστροφα και κομμουνιστικά ρεύματα, η οικονομική κρίση τροφοδότησε το φασισμό· αναλογία που βλέπουμε σήμερα στην Ευρώπη με την οικονομική ύφεση και το μεταναστευτικό σε έξαρση. Απέναντι στην οικονομική κρίση ορθώθηκαν τρία οικονομικά μοντέλα. Ο φασισμός με τη δημαγωγία του, ο αστικός φιλελευθερισμός με το κεϋνσιανό μοντέλο και το κράτος διαιτητή των λύκων της αγοράς και ο μαρξισμός με τη Σοβιετική οικονομία και τα «πεντάχρονα πλάνα» που απογείωσε σε λίγα χρόνια την καθυστερημένη και κατεστραμμένη Ρωσία.

Στη χώρα μας τη δεκαετία 1920-1930 η αντιπαράθεση είναι ενδοαστική (βενιζελικοί-αντιβενιζελικοί) και όχι πραγματικά ταξική ανάμεσα στην εργατική και την αστική τάξη. Η άρχουσα τάξη πραγματοποιούσε στρατιωτικά πραξικοπήματα, διώξεις, έφτιαχνε ιδιώνυμα, έχτιζε γκέτο  για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες για να καταλήξει (4/8/1936) στα χέρια του φιλογερμανού και εγγλεζοϋποταγμένου Μεταξά, δηλαδή στην τεταρταυγουστιανή δικτατορία.

Η οικονομική κρίση, που έριξε συνολικά την παραγωγή, τίναξε στα ύψη την ανεργία, έκλεισε επιχειρήσεις και «έριξε» χιλιάδες εργοδότες από τα παράθυρα, δεν άνοιξε το δρόμο στ’ αριστερά. Το κομμουνιστικό κίνημα δεν μπόρεσε να εκμεταλλευτεί τη ραγδαία φτωχοποίηση μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας και να τα σπρώξει στο «δρόμο του αγώνα και στον σοσιαλισμό», πράγμα που θα συνέβαινε μία δεκαετία αργότερα με τον αντιφασιστικό αγώνα. Αντίθετα η δημαγωγία, η παραπλάνηση, η αντιπολιτική ισοπέδωση του τύπου «όλοι είναι το ίδιο» άνοιξε το δρόμο στο φασισμό.

Πράγματα που επαναφέρονται σήμερα σε μία πλανητική έκταση που ξεπερνάει το έδαφος της Ευρώπης (πχ Βραζιλία). Αν αξίζει λοιπόν να ξαναδιαβάσουμε την ιστορία από την πλευρά των φτωχών και της προόδου είναι γιατί αντλούμε ή τουλάχιστον μπορούμε ν’ αντλήσουμε πολύτιμα διδάγματα, ως οδηγό απ’ την ορθή και την ανάποδη.

Δεν παρακολουθούμε την ιστορική ροή αμέτοχοι και ατάραχοι, αλλά δρώντες και υποψιασμένοι, με μπούσουλα τη θεωρία και την πράξη. Η σημερινή εποχή έχει πολλές αναλογίες – όχι ομοιότητες – με παλαιότερες και ο ασφαλέστερος τρόπος για να μην ξαναζήσουμε την οδύνη των γεγονότων είναι να ψάξουμε βαθειά στο ιστορικό υπόγειο.

Η κρίση και οι πόλεμοι στον 20ο αιώνα είναι δύο μεγάλοι ογκόλιθοι που ή θα τους κουβαλάμε στους ώμους ως φορτίο ή θ’ ανέβουμε πάνω τους για να δούμε μακρύτερα.

Θανάσης Τσιριγώτης