Διδακτορική διατριβή θα μπορούσε να γράψει κανείς πάνω στο θέμα της reality τηλεόρασης, αλλά η έρευνα σε πρωτογενείς πηγές θα ήταν πολύ ψυχοφθόρα. Κομμάτι της λεγόμενης trash TV (σκουπιδοτηλεόρασης), τα reality shows υπάρχουν χρόνια στην ελληνική τηλεόραση, κερδίζοντας μάλιστα, μεγάλη μερίδα του κοινού. Για τους μη γνωρίζοντες, αυτό το είδος εκπομπών είναι ότι δεν είναι μυθοπλασία, δεν είναι ντοκιμαντέρ, δεν είναι talk show. Υποτίθεται πως παρουσιάζει πραγματικές καταστάσεις με καθημερινούς ανθρώπους ως πρωταγωνιστές.

Η ιδιωτική τηλεόραση, με «πρωτοπόρο» το ΣΚΑΪ του Αλαφούζου και του Πορτοσάλτε, έφερε στους δέκτες μας για ν-οστή φορά το «Μεγάλο Αδερφό», ενώ ο Άλφα σκέφτηκε ότι έλειπε λίγο ρομάντζο από τη ζωή μας, οπότε γιατί να μη φέρει το Bachelor; Στο μεταξύ, στο Star, η κυρία Καγιά εξακολουθεί να εξευτελίζει νεαρά παιδιά που προσδοκούν να γίνουν μοντέλα on camera.

Η συγκεκριμένη κατηγορία reality έχει ως κοινά σημεία τον εγκλεισμό των παικτών μακριά από την καθημερινή ζωή και, γενικώς, ο,τιδήποτε εκτός του «παιχνιδιού» και τον ανταγωνισμό, με σκοπό ένα έπαθλο. Στο ένα, ο πιο συμπαθής στο κοινό παίκτης θα κερδίζει χρηματικό έπαθλο, στο άλλο μια τυχερή νεαρά θα κερδίσει τον πολύφερνο γαμπρό, στο τελευταίο ένα συμβόλαιο στο χώρο της μόδας θα ανοίξει πόρτες για το καλύτερο επίδοξο μοντέλο.

Αν υπάρχει ένα στοιχείο που λίγο-πολύ όλοι έχουμε ακούσει ότι παίζει σε αυτές τις εκπομπές, αυτό είναι η κόντρα. Δεν είναι περίεργο, καθώς αυτά τα προγράμματα είναι στημένα έτσι. Αν διάβαζε κανείς τα προφίλ των παικτών του «Μεγάλου Αδερφού»,  οι άνθρωποι της παραγωγής φρόντισαν να κλείσουν στον ίδιο χώρο έναν «πολλά βαρύ» δηλωμένο ομοφοβικό (και άλλα ωραία) με γνωστό γκέι youtuber και ακτιβιστή ΛΟΑΤΚΙ, μια «ελληναρού» και έναν μπαγκλαντεσιανό, ε, όλοι ξέρουμε πως επρόκειτο για μια σιωπηρή υπόσχεση για live ξεκατίνιασμα. Ομοίως με την όλη σύλληψη του Bachelor, όπου 20 νεαρές θα διεκδικήσουν την καρδιά… ναι, τέλος πάντων, ας κάνουμε ότι το δεχόμαστε,θα διεκδικήσουν την καρδιά, λοιπόν, του περιζήτητου εργένη, που ψάχνει τη γυναίκα της ζωής του.

Πολλάκις τέτοιες παραγωγές έχουν κατηγορηθεί για στημένα σκηνικά, για μοντάζ και επεξεργασία ήχου (frankenbiting) ώστε να προκύψει κάτι τελείως διαφορετικό από την πραγματικότητα. Με άλλα λόγια, ίσως να μην υπάρχει και πολύ πραγματικότητα στη reality tv. Οξύμωρο; Όχι, όμως, περίεργο. Τα συγκεκριμένα προγράμματα δεν είναι σε καμία περίπτωση ντοκιμαντέρ. Στήνουν συνθήκες με συγκεκριμένους ανθρώπους που τοποθετούνται μαζί και στόχος είναι να ικανοποιήσουν την περιέργειά μας «τι θα γίνει;» «πώς θα αλληλεπιδράσουν;» Κάπως σαν να κοιτάμε γείτονες από την κλειδαρότρυπα. Απλά ο γείτονας εδώ δηλώνει εν δυνάμει βιαστής ανερυθρίαστα.

Μια άποψη περί του γιατί βλέπει τόσος κόσμος αυτά τα προγράμματα είναι πως είναι εύπεπτα, πως πρόκειται για κενή διασκέδαση

ΔΕΝ πρόκειται απλώς για μια κενή διασκέδαση, που δεν έχει να σου προσφέρει τίποτα. Τα στοιχεία που τα κάνουν τόσο δημοφιλή είναι στοιχεία που κάνουν κακό. Η περιέργεια με την έννοια του κουτσομπολιού, το δράμα κι η σύγκρουση, ανακυκλώνονται από το κοινό, που συζητά κατ’ ιδίαν και στα social media γύρω από τους παίκτες και τις καταστάσεις, που ταυτίζονται με τον Α, που στηλιτεύουν τον Β… Ωραία, το ξέρω πως είναι πολύ ικανοποιητική εκτόνωση να κατεβάσεις τα καντήλια του Αγίου Παντελεήμονα για έναν άνθρωπο που αντιπάθησες βλέποντας τον στην οθόνη, αλλά μην το κάνεις, δε χρειάζεται. Δεν έχεις κάτι να πάρεις επειδή είδες την Στέλλα και τον Μάριο να βρίζονται για να νιώσεις ότι είσαι πολύ καλύτερος, επειδή εσύ δε θα βριζόσουν έτσι. Ναι, το έχουμε ακούσει και αυτό. Κόσμος βλέπει άθλιες εκπομπές «επειδή έχει πλάκα το πόσο χάλια είναι» και «επειδή παρατηρώ το πόσο χαμηλό είναι το επίπεδο.» Όχι, δεν το χρειάζεσαι αυτό. Αυτό ακριβώς είναι που πουλάνε αυτές οι εκπομπές,  δε χρειάζεται να καλλιεργήσεις τον κανιβαλισμό και τους κοινωνικούς αυτοματισμούς σου.

Τώρα, πώς γίνεται κανάλια που θέλουν να πλασάρονται ως σοβαρά, που θέλουν να πλασάρουν πολιτικές και κοινωνικές απόψεις χρησιμοποιόντας σοβαροφανείς, χτενισμένους και παρφουμαρισμένους μεγαλοδημοσιογράφους, ταυτόχρονα να προβάλλουν κοινώς αναγνωρισμένα τηλεοπτικά σκουπίδια για αυτό που είναι;

Δεν είναι δύσκολο να δει κανείς. Πολλοί ισχυρίζονται ότι τα reality είναι ένας καθρέφτης της κοινωνίας. Ποιας κοινωνίας; Είναι μια καρικατούρα άσχημων πτυχών της κοινωνίας, που με κάθε ευκαιρία αναπαράγεται (και ενθαρρύνεται, έστω περνάει στο υποσυνείδητο μας) από εκπομπές, σειρές κλπ. Είναι ο μέσος άνθρωπος ο παίκτης στα reality; Είναι ο μέσος άνθρωπος σε συνθήκες εγκλεισμού, έκθεσης και ανταγωνισμού, σε συνθήκες που βγάζουν τον ακραίο ατομικισμό στην επιφάνεια. Και ο ακραίος ατομικισμός είναι η ιδεολογία αυτών των καναλιών.

Τι άλλο είναι, αν όχι ατομικισμός και διαφημίσεις; Τα reality είναι «πολιτισμικό» προϊόν του καπιταλισμού. Είναι η εικόνα που έχει ο κάθε Αλαφούζος, η κάθε Βαρδινογιάννη για το μέσο άνθρωπο, το λαϊκό άνθρωπο. Είναι αυτό που δεν χρειάζεται να είμαστε. Τα κανάλια προβάλλουν τον κόσμο ακριβώς κατά το πιο συντηρητικό ιδεολόγημα. Από τη μία τα αλώνια, απ’ την άλλη τα σαλόνια. Στον ίδιο χώρο, δυο διαφορετικοί κόσμοι. Φάτε, φίλοι παίκτες, τους συμπαίκτες κι αντιπάλους σας, μπας κι απ’ τα’ αλώνια μπείτε στα σαλόνια.

Ε, δεν είναι μόνο και κυρίως αυτό η κοινωνία. Η κοινωνία είναι η βιοπάλη, το άγχος, ο φόβος, αλλά είναι και η αλληλεγγύη και ο αγώνας. Ο συλλογικός αγώνας. Πράγματα που βλέπουμε σαν καρικατούρες σε σειρές, συνήθως μέσα από κάποιον αιθεροβάμονα και πάντα ασυνεπή με τις απόψεις του  επαναστάτη του καναπέ. Για να τα πούμε και «ξύλινα», το αστικό εποικοδόμημα αναπαράγει την αστική ιδεολογία και στη συγκεκριμένη περίπτωση στα χειρότερά της. Ο Θέμης και ο Jay ως παίκτες στο Big Brother, δε δείχνουν κάποια κοινωνική ευαισθησία της παραγωγής επειδή ανήκουν σε μειονότητες – όταν τους εκθέτεις μαζί με τους καταπιεστές τους, τούς έχεις δώσει το ρόλο του περίεργου εκθέματος στο ζωολογικό κήπο.

Αλήθεια, μη δεις Big Brother. Μη βλέπεις γενικά σκουπίδια. Η δύναμη που έχουν, με το πόσο φτηνά και ξεσηκωτικά είναι, είναι πολύ μεγάλη, σε ρουφάνε πολύ εύκολα. Όχι, δε θα γίνεις μια μικρή Αννίτα Πάνια επειδή είδες μια σεζόν Bachelor, αλλά σου ξυπνάει ο μικρός κανίβαλος, ο ανθρωποφάγος εκπαιδεύεται. Άσ’τον να πάει στην άκρη. Αν θέλουμε έναν καλύτερο κόσμο, όχι μόνο με καλύτερη τηλεόραση, έχουμε δουλίτσα να κάνουμε. Έχουμε πολύ δουλειά, και το να μη χάνουμε χρόνο και ενέργεια σε τηλεοπτικά φεστιβάλ εξευτελισμού του ανθρώπου είναι μια καλή αρχή.

Χρυσάνθη Κ.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό Πορεία, τεύχος 51, που κυκλοφορεί