Στο σύνορο, ανάμεσα στον ξενιτεμένο αγρότη και τον πλούσιο επιχειρηματία υπήρχε μια ελιά. Στον τράφο ακριβώς, εκεί που πάλευε να κρατηθεί βαθιά ριζωμένη στον τόπο της. Από λάθος, καθώς είπαν, ο σέμπρος του επιχειρηματία έβαλε φωτιά για να καθαρίσει… Η ελιά που εμπόδιζε κάηκε… Ωστόσο, στο επιχειρείν πάντοτε δίνεται λύση. Να σας την πληρώσουμε, απάντησε ο επιχειρηματίας στους ξενιτεμένους της ελιάς. Φυσικά, εκείνοι δεν αποδέχτηκαν την προσβολή της αμοιβής γιατί η αξία της ελιάς δεν ήταν θέμα χρημάτων. Η ελιά είναι αυταξία. Η διαφοροποίηση των απόψεων στο συγκεκριμένο περιστατικό σαφώς καταδεικνύει τις αξίες και τις απαξίες του σύγχρονου κόσμου. Ένα σπίτι, ένα αμπέλι και ένας ελαιώνας ήταν κάποτε η περιουσία των φτωχών ανθρώπων στο Φιόρο του Λεβάντε. Το λάδι και το κρασί ήταν ο μόχθος και η περηφάνια τους. Μ’ αυτά βαφτίζονταν και κοινωνούσαν.

Εξάλλου, από την αρχαιότητα η ελιά, το δώρο της θεάς Αθηνάς στους ανθρώπους, έλκυε το ενδιαφέρον με την ετήσια φροντίδα της σε όλες τις εποχές της καλλιέργειας. Η αντιμετώπιση των ασθενειών της ελιάς γινόταν με ψεκαστήρες και σκευάσματα χαλκού με σύνεση καθώς η αλόγιστη χρήση είναι τοξική για το φυσικό περιβάλλον.

Τον καιρό της λαδίας όλο το νησί ξεσηκωνόταν στο πόδι. Χαρά μεγάλη και μεγάλη η ετοιμασία, με τα λιόπανα να στρώνονται και τις κατσουρίδες έτοιμες για τις κορφές, δίπλα στην Παναγία του Στράνη. Από εκεί ψηλά αγνάντευαν τα λιόφτα του κάμπου έως τον κόλπο του Λαγανά. Εφέτος, φθινοπωρινά τέλη και η ελιά είναι σε αναμονή για να ξεπληρώσει ο άνθρωπος τα χρέη του προς τη φύση. Φαίνεται όμως ότι δεν θα μπορέσει να την ξεφορτώσει από το βάρος των καρπών της αφού η ανισορροπία και η κλιματική αλλαγή την άφησαν δίχως καρπό.

Πώς να το πεις στην ελιά ότι ακόμα και στη νήσο των Ποιητών και του Πολιτισμού ο άνθρωπος ξεπέρασε τη φύση κι ο λογισμός του τρέχει και σε άλλα χρεωστούμενα όπως της τουριστικής ανάπτυξης. Από το Λόφο του Στράνη, εκεί που άλλοτε ο Διονύσιος Σολωμός έγραφε στη ρίζα της ελιάς τον Ύμνο της Ελευθερίας, τώρα θωρείς πλέον ξενοδοχεία και βίλες βραχυχρόνιας μίσθωσης…

Η ελιά μοιραία έπαψε να είναι προτεραιότητα του ντόπιου καθώς η κόπωση από τη θερινή περίοδο εξαντλεί τα αποθέματα δύναμης και όταν σκέφτεται τις ελιές νιώθει ότι έχει ακόμα ένα βάρος στη ζωή του. Οι ντόπιες κολόμπες είναι «άχθος αρούρης», φόρτωμα της γης ανώφελο; Κάποτε ο διαβάτης αισθανόταν όμορφα στο πέρασμά του μέσα από τις ελιές για να φτάσει στη θάλασσα, καθώς σημειώνει ο ποιητής:

«Στον Ιόνιο διάπλατο γιαλό διαβήκαμε, περνώντας
τον ελαιώνα, αγαπητό της Αθηνάς και πλήθια
σε ήσκιους βαθύ, σαν πέλαγο, και αχό με τους ανέμους»
(Άγγελος Σικελιανός, Το Διάβα του Ελαιώνα, Λυρικός Βίος Α΄, εκδόσεις Ίκαρος 1965).

Τώρα περνάει βιαστικός και γκαζωμένος ανάμεσα από τα ελαιόδενδρα για να φτάσει γρήγορα στις τουριστικές επιχειρήσεις της παραλίας. Οι «πυκνοφύτευτοι ελαιώνες» στο έργο του Ούγου Φώσκολου μέσα από τους οποίους υμνείται η Ζάκυνθος, δεν αποσπούν πλέον το ενδιαφέρον. Η εκγύμναση ή αλλιώς το λάδωμα της σκέψης είναι καταπόνηση και αποφεύγεται στη καθημερινότητα της βιοπάλης. Όταν όμως έρχεται ο καιρός, καλή ώρα όπως και φέτος, ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με τα λάθη και τις παραλείψεις του. Οι ειδικοί επιστήμονες και ερευνητές για την κλιματική αλλαγή (Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος IPCC, έτος ίδρυσης 1988 υπό την αιγίδα του ΟΗΕ) παρατηρούν την έλλειψη ευθύνης στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Σημειώνεται ότι οι αγρότες στη Μεσόγειο δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι ώστε να αντιμετωπίσουν τις ακραίες θερμικά συνθήκες και τις συνέπειες στην καλλιέργεια της ελιάς και όχι μόνο.

Η απούσα οικολογική συνείδηση θα επιστρέψει με το ελαιόλαδο ως πρόβλημα. Η εναπομείνασα ευαισθησία για την αγαπημένη του ήλιου και των θεών Ελιά, θα κριθεί στις μελλοντικές σοδειές. Ωστόσο, σε πείσμα των καιρών η ελιά παραμένει Σύμβολο και Ιδέα υπερβαίνουσα τη φθορά του πολιτισμού όντας ιερό δένδρο. Το Δένδρο της Ζωής. Στις ρίζες της υπάρχει η ελπίδα, ακόμα και για τις χρονιές της κακής λαδίας, αφού η ημίθεα Ελαΐς δύναται να μετατρέψει το νερό σε λάδι κατά βούληση και ανάγκη.

Α
«Σύμβολον της ειρήνης
χαίρ’ ευσχήμων ελαία!
Υπόθεσις της λύρας μου
να γίνεις, με αναγκάζει
η ευγνωμοσύνη.

Β
Πλουμισμένην σε βλέπω
χρυσοκάρπιμον δένδρον.
οι κλάδοι σου ξανθίζουσι
και τ’ άσπρα σου άνθη πίπτοντα
την γην στολίζουν.

…

Ι
Συ δ’ ευτύχει, ω ελαία!
Αφθόνως τους καρπούς σου
δίδε πάντα εις ημάς
και ’γω ευγνωμόνως πάλιν
θέλει σε υμνήσω.»

(«Εις ελαίαν ύμνος», μονόφυλλο τυπωμένο 1830, αμφισβητούμενο, για την κριτική έκδοση βλέπε Ανδρέα Κάλβου, «Ωδαί», πρόλογος Κ .Θ. Δημαράς, επιμέλεια Filippo Maria Pontani, εκδόσεις Ίκαρος 2011)

Υ.Γ. Το παρόν άρθρο γράφτηκε για την Παγκόσμια Ημέρα της Ελιάς (26 Νοεμβρίου 2023) που καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της UNESCO από το 2019 (Word Olive Tree Day). Σήμερα η αναφορά στην ελιά και το ελαιόλαδο είναι επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της ανθρώπινης αδιαφορίας για τη φύση.

Ανδριανή Στράνη