του Γιώργου Κ. Καββαδία*

Πρεμιέρα σήμερα των Πανελλαδικών Εξετάσεων για τους αποφοίτους των ΕΠΑΛ και αύριο για τους αποφοίτους των ΓΕΛ. Χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του υπουργού Παιδείας Κ. Πιερρακάκη που εκφράζουν ολόκληρο το πολιτικό σύστημα περί ατομικής ευθύνης για την επιτυχία στις εξετάσεις και το μέλλον των υποψηφίων αποκρύπτοντας τον ρόλο των εξετάσεων και της εκπαίδευσης συνολικά. Δήλωσε επί λέξει: «Το μέλλον ανοίγεται μπροστά σας και αυτό το οποίο θα κάνει τη διαφορά εν τέλει θα είναι η ποιότητα του χαρακτήρα σας, το ήθος σας, το σθένος στη διαδρομή σας».
Οι εξετάσεις δεν είναι «ουδέτερες» – Ο «μέγας μηχανισμός επιλογής»
Δεκάδες έρευνες και μελέτες έχουν δείξει ότι η σχολική επίδοση είναι συνάρτηση της κοινωνικής προέλευσης των μαθητών. Η παραδοσιακή αντίληψη που ερμήνευε τη σχολική επιτυχία με τις εγγενείς νοητικές ικανότητες και την αποτυχία με την απουσία τους, δέχτηκε συντριπτικά χτυπήματα στο επίπεδο της θεωρίας από δεκάδες αναλύσεις και έρευνες που απέδειξαν ότι η κοινωνική ανισότητα διευθύνει τη σχολική. Επομένως, η σχολική επιτυχία ή η αποτυχία δε γίνεται κατανοητή παρά μόνον εάν τη θεωρήσουμε ως ένα φαινόμενο κοινωνικά προσδιορισμένο.
Και, γίνεται σαφές ότι το σχολείο, με το να αντιμετωπίζει όλους τους μαθητές, όσο άνισοι κι αν είναι μεταξύ τους, σαν ίσους ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, οδηγείται στην πράξη να επικυρώσει με τo κύρος της εγκυρότητάς του τις αρχικές ανισότητες. Τίποτα δεν είναι πιο άνισο από ένα σχολείο «ίσο» για «παιδιά άνισα». Το σχολείο ευνοεί εκείνους που είναι ήδη ευνοημένοι, αποκλείει, απωθεί, απαξιώνει τους άλλους.

«Εθνική ομοψυχία» για τις πανελλαδικές εξετάσεις

Η αλήθεια είναι ότι η «ιερή αγελάδα» των εξετάσεων που τόσο πολύ λατρεύουν τα κοινοβουλευτικά κόμματα -παρά τις μικρές ή μεγάλες διαφορές τους και αυτή η λατρεία μεταδίδεται με τα ΜΜΕ σε όλη την κοινωνία, είναι θεσμός ψυχοφθόρος, πνευματοκτόνος που εν τέλει μετατρέπει τις κοινωνικές ανισότητες σε εκπαιδευτικές. Διαχρονικά επιβεβαιώνεται ότι όσα κόμματα και αν εκπροσωπούνται στη Βουλή ακολουθούν με εθνική ομοψυχία μια πολιτική. Την πολιτική της υπεράσπισης των πανελλαδικών εξετάσεων σαν να είναι θεσμός ουδέτερος, αξιοκρατικός και υπερταξικός. Και αν αυτό για τα αστικά κόμματα εξηγείται και δικαιολογείται για τα κόμματα της Αριστεράς μοιάζει με εκπαιδευτικό και κοινωνικό παράδοξο. Η πραγματική αριστερά δεν μπορεί να υπερασπίζεται την τυπικά αδιάβλητη και άψογη διεξαγωγή των εξετάσεων, γιατί πρόκειται για διαβλητή κοινωνικά επιλογή των υποψηφίων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Μηχανισμός ταξικής επιλογής

Οι εξετάσεις είναι ο ορατός μηχανισμός αποκλεισμού ενός τμήματος υποψηφίων από τις ασθενέστερες τάξεις και στρώματα και τις απομακρυσμένες περιοχές της χώρας που θεωρητικά υποστηρίζει η Αριστερά.  Πίσω από τους μύθους των «ίσων ευκαιριών» και του «αδιάβλητου» των εξετάσεων, ας μη μας διαφεύγει η ουσία. Όσο υπάρχει ο κλειστός αριθμός εισακτέων, «numerus clausus», τόσο οι εξετάσεις θα λειτουργούν ως μηχανισμοί ταξικής επιλογής ευνοώντας τους μαθητές από τις προνομιούχες τάξεις και αποκλείοντας τους «άλλους». Η στροφή και η «εξάντληση» του ρόλου των εκπαιδευτικών στις εξεταστικές, βαθμολογικές – αξιολογικές διαδικασίες, κοντολογίς στο πώς θα τεστάρουν, επιτηρήσουν, κατατάξουν, διαφοροποιήσουν, ιεραρχήσουν και τελικά οργανώσουν την πυραμίδα επιτυχίας / αποτυχίας των μαθητών της τάξης τους ακυρώνουν τον παιδαγωγικό τους ρόλο.

Τράπεζα Θ(υ)μάτων: Το ξεσκαρτάρισμα του Λυκείου

Η εφαρμογή της Τράπεζας Θεμάτων, που προβάλλεται με φωτοστέφανο αθωότητας από την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, αποτελεί το πιο δηλητηριώδες τμήμα της οικοδόμησης του λεγόμενου «νέου σχολείου». Είναι φανερό ότι η κεντρική γραμμή πλεύσης του υπουργείου Παιδείας είναι η έμφαση στις εξεταστικές δοκιμασίες που αφενός οδηγούν σε ένα «ξεκαθάρισμα» του μαθητικού πληθυσμού και αφετέρου απλώνουν την «σκιά της» στην ημερήσια διάταξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Είναι σαφές ότι στο νέο περιβάλλον η φροντιστηριακή εκγύμναση κέρδιζε έδαφος ως «σώμα και πνεύμα» στο σχολείο, εκτρέποντας το εκπαιδευτικό έργο σε τεχνικές απομνημόνευσης πληροφοριών και όχι αναλυτική επεξεργασία της ύλης και δημιουργικής αφομοίωσης από τους μαθητές. Ειδικότερα, «καλό» Λύκειο θα αναγορεύεται αυτό που μιμείται καλύτερα το φροντιστήριο. Αυτό, δηλαδή, που καλουπώνει και παραδίδει αποσπασματικές γνώσεις χρήσιμες για τις εξετάσεις.

Ταξική λαιμητόμος η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής

Η θέσπιση της ΕΒΕ από το 2021 είναι ένα επιπλέον μεγάλο εμπόδιο για τους υποψηφίους, κυρίως των ασθενέστερων τάξεων και στρωμάτων και των απομακρυσμένων περιοχών της χώρας. Υπολογίζεται ότι περίπου 1 στους 3 υποψηφίους αποκλείεται από την τριτοβάθμια εκπαίδευση λόγω της ΕΒΕ που λειτουργεί σαν ταξική λαιμητόμος. Ένα μέτρο που καταδεικνύει άμεσα την τοξικότητά του, γιατί αυτοί που μένουν εκτός ΑΕΙ, εκτός από μερικές κραυγαλέες περιπτώσεις, είναι παιδιά των οικονομικά αδύναμων κοινωνικών τάξεων, παιδιά που κατάγονται από χαμηλά κοινωνικά οικονομικά στρώματα και δεν μπόρεσαν να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό του συστήματος εισαγωγής.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι περίπου το 1/3 των υποψηφίων δεν θα μπορέσει να δηλώσει καμία σχολή και θα πάρει την άγουσα για τα ΙΕΚ. «Να ‘ναι καλά η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής» και τα κολέγια που θα αβγατίσουν την πελατεία τους. Το σλόγκαν: Με 8.000 μόρια δεν χωράς στο δημόσιο ΑΕΙ, με 8.000 ευρώ «χωράς και παραχωράς» στο κολέγιο. Δεν τους έφτανε η Τράπεζα θ(υ)μάτων και η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής που διαμορφώνουν το λύκειο σε εξεταστικό κάτεργο ορθώνοντας νέους ταξικούς φραγμούς για τα παιδιά των λαϊκών τάξεων και στρωμάτων και των απομακρυσμένων περιοχών της χώρας, ετοιμάζουν νέα εξεταστικά πλέγματα και «Εθνικό Απολυτήριο» για λίγους κι εκλεκτούς. «Εθνικό απολυτήριο» με υπολογισμό των βαθμών και στις τρεις τάξεις του Λυκείου, με Τράπεζα Θεμάτων και συνυπολογισμός του μαζί με ΕΒΕ στην εισαγωγή τριτοβάθμια εκπαίδευση. 

Αξιολόγηση εκπαιδευτικών – κατηγοριοποίηση σχολείων με βάση τις επιδόσεις των μαθητών

Με την Τράπεζα Θεμάτων και τα αποτελέσματα των πανελλαδικών εξετάσεων το Υπουργείο Παιδείας θα επιχειρήσει σταδιακά να αξιολογήσει τους εκπαιδευτικούς και τις σχολικές μονάδες με βάση τις επιδόσεις των μαθητών. Μια τέτοια αντίληψη, όπως γίνεται φανερό, εναποθέτει μεγάλο φορτίο ευθύνης στους ώμους του δασκάλου και συνήθως, όταν τίθεται θέμα σχολικής αποτυχίας ή εκπαιδευτικής κρίσης, ο δάσκαλος είναι ο «αποδιοπομπαίος τράγος». Με αυτό τον τρόπο γίνεται ευκολότερη υπόθεση η επιβολή αυταρχικών μέτρων αξιολόγησης, εντατικοποίησης και διοικητικού ελέγχου.
Προφανώς και ο «ανομολόγητος» στόχος είναι η σύνδεση με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και των σχολείων. Να θυμίσουμε ότι από παλαιότερες δηλώσεις του υπουργού Παιδείας Κυριάκου Περρακάκη  αποκαλύπτεται ότι τα σχολεία θα κατηγοριοποιούνται και με τη «βούλα» της βαθμολογίας των πανελλαδικών εξετάσεων!  Άλλωστε και το ΙΕΠ αναφέρεται στη «συνοπτική δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης των σχολείων με μόνο σκοπό αυτό να συμβάλει στη διαφάνεια και ενημέρωση του κοινού σχετικά με το έργο των σχολείων» και τη δημοσιοποίηση για «διάχυση καλών πρακτικών».
Για αυτό η νέα δευτεροβάθμια εκπαίδευση συνιστά ένα αριστοκρατικό σύστημα, όπου θα κυριαρχεί η ταξική επιλογή, οι πολλαπλοί μηχανισμοί μορφωτικού αποκλεισμού των παιδιών των ασθενέστερων τάξεων και στρωμάτων και των απομακρυσμένων περιοχών της χώρας (Βλέπε Τράπεζα Θεμάτων, Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής) και η ταξική διαφοροποίηση των σχολείων με βάση τους νόμους της αγοράς. Στόχος ένα σχολείο που θα παράγει εργατικό δυναμικό φτηνό, χωρίς δικαιώματα, αλλά καταρτισμένο με εκείνες τις χρηστικές δεξιότητες που απαιτεί η αγορά και το κεφάλαιο.
Η έκθεση Πισσαρίδη προτείνει συγκεκριμένα για την αντιμετώπιση της παραπάνω «αγκύλωσης» τα εξής: «Συνεχής αξιολόγηση με βάση κριτήρια όπως οι επιδόσεις των μαθητών, το ποσοστό εισαγωγής των μαθητών στα Πανεπιστήμια, οι ειδικές προκλήσεις κάθε σχολείου. Σύνδεση της χρηματοδότησης των σχολείων με την επίτευξη εκπαιδευτικών στόχων. Δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των αξιολογήσεων και σύγκριση μεταξύ των σχολείων με αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών «διαχείρισης μεγάλων δεδομένων» (big data)».

Τι να κάνουμε;

Και για να επανέλθουμε στις δηλώσεις του υπουργού Παιδείας για το μέλλον των παιδιών. Το χειρότερο μέλλον για τα παιδιά μας ετοιμάζεται από αυτούς που υποκριτικά μιλούν στο όνομά τους. Ο ελληνικός λαός βρίσκεται μπροστά σε ένα ιστορικό δίλημμα, παρόμοιο με αυτά που κι άλλες φορές κλήθηκε να αντιμετωπίσει στο παρελθόν. Ή θα δεχθεί να γίνει δούλος στην ίδια του την χώρα και να υποθηκεύσει το παρόν και το μέλλον των παιδιών του, στα συμφέροντα των ξένων και ντόπιων δυναστών, ή θα βαδίσει τον δρόμο της οργάνωσης ενός δύσκολου και παρατεταμένου αγώνα, αναγκαίου όμως, για την ανατροπή αυτής της βαρβαρότητας.

30/5/2024

*Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι φιλόλογος, μέλος της ΣΕ του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» του Εκπαιδευτικού Ομίλου