Στη φωτογραφία: Μια προβλήτα στην αποξηραμένη λίμνη Aculeo στο Paine, το 2019. Για δεκαετίες η λίμνη ήταν ένα από τα κύρια τουριστικά αξιοθέατα της γύρω περιοχής του Σαντιάγο. Φωτογραφία: Martin Bernetti/AFP/Getty Images

Η άνευ προηγουμένου ξηρασία καθιστά το νερό ζήτημα εθνικής ασφάλειας, καθώς πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού των 19 εκατομμυρίων της Χιλής ζούσε σε περιοχή με «σοβαρή λειψυδρία» μέχρι το τέλος του 2021

Από την έρημο Ατακάμα μέχρι την Παταγονία, μια 13ετής μεγάλη ξηρασία καταπονεί τους πόρους γλυκού νερού της Χιλής σε οριακό σημείο.

Σε εκατοντάδες αγροτικές κοινότητες στο κέντρο και στο βόρειο τμήμα της χώρας, οι Χιλιανοί αναγκάζονται να βασίζονται σε βυτιοφόρα έκτακτης ανάγκης για την παράδοση πόσιμου νερού.

«Το νερό έχει γίνει ζήτημα εθνικής ασφάλειας – είναι τόσο σοβαρό», είπε ο Pablo García-Chevesich, ένας Χιλιανός υδρολόγος που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. «Είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά. Αν δεν το λύσουμε αυτό, τότε το νερό θα είναι η αιτία της επόμενης εξέγερσης».

Μέχρι το τέλος του 2021, το τέταρτο πιο ξηρό έτος που έχει καταγραφεί, πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού των 19 εκατομμυρίων της Χιλής ζούσε σε μια περιοχή που έπασχε από «σοβαρή λειψυδρία», και τον Απρίλιο ανακοινώθηκε ένα σημαντικό σχέδιο για την κατανάλωση νερού στην πρωτεύουσα, το Σαντιάγο.

Η κρίση του νερού στη Χιλή ήταν ψηλά στην ατζέντα όταν, το 2019, εκατομμύρια διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους για να απαιτήσουν από τη χώρα να αντιμετωπίσει τις παγιωμένες ανισότητες.

Ανάμεσα στα αιτήματά τους -τα οποία κυμαίνονταν από καλύτερες συντάξεις μέχρι μεταρρύθμιση της υγειονομικής περίθαλψης- το σύνθημα «δεν είναι ξηρασία, είναι κλοπή» ήταν μια κοινή επωδός.

Πολλοί ζήτησαν να ξαναγραφτεί ο κώδικας νερού του 1981 της Χιλής, ένα λείψανο της δικτατορίας του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ (1973-1990) που κατοχυρώνει ένα από τα πιο ιδιωτικοποιημένα συστήματα ύδρευσης στον κόσμο, επιτρέποντας στους ανθρώπους να αγοράζουν και να πουλούν κατανομές νερού όπως μετοχές.

Η Χιλή είναι επίσης η μόνη χώρα στον κόσμο που το σύνταγμά της λέει συγκεκριμένα ότι τα δικαιώματα του νερού αντιμετωπίζονται ως ιδιωτική ιδιοκτησία.

Μόλις 50 χιλιόμετρα νότια του Σαντιάγο, η λίμνη Aculeo, κάποτε τουριστική εστία, σε λιγότερο από μια δεκαετία, το 2018, εξαφανίστηκε από το χάρτη εντελώς.

Τη δεκαετία του 1990, η λίμνη στο Aculeo -που σημαίνει «εκεί που συναντώνται τα νερά» στη γλώσσα των ιθαγενών Mapudungun- είχε ένα πλωτό μπαρ που εξυπηρετούσε παραθεριστές και βάρκες διέσχιζαν τη λιμνοθάλασσα όλο το καλοκαίρι.

Τώρα, οι προβλήτες στέκονται άχρηστα μέτρα πάνω από την ξερή λάσπη και οι ολισθηροί διάδρομοι καταλήγουν σε μια σκονισμένη αχυρένια περιοχή με νεκρά στελέχη.

Οι πινακίδες που δηλώνουν ότι είναι ασφαλές το κολύμπι βρίσκονται τριγύρω από έναν άδειο βυθό λίμνης και τα εστιατόρια και τα κάμπινγκ είναι στεγνά και εγκαταλελειμμένα.

Το 2010, τα δικαιώματα για το νερό που τροφοδοτεί τη λίμνη αποκτήθηκαν νόμιμα από μεγάλες γεωργικές φυτείες και ιδιωτικά κτήματα, τα οποία διέλυσαν τους κύριους παραπόταμους. Οι κοιλάδες γύρω από τη λεκάνη πέρασαν από ετήσιες καλλιέργειες σε εξοχικές κατοικίες και φυτείες οπωροφόρων δέντρων που κατανάλωναν τεράστιες ποσότητες νερού.

Καθώς η περιοχή πέρασε από τη γεωργία στον τουρισμό και στη συνέχεια έπεσε σε απότομη παρακμή, οι ντόπιοι αναγκάστηκαν να βρουν δουλειά στις κλειστές κοινότητες διακοπών – ή να μετακομίσουν στο Σαντιάγο.

Η οικονομία της Χιλής, με το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Νότιας Αμερικής, βασίζεται σε βιομηχανίες που καταναλώνουν νερό, εξορύξεις, δασοκομία και γεωργία.

Αλλά αυτή η ανάπτυξη είχε το τίμημά της, καθώς μόνο το 2% του νερού της Χιλής προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση, ενώ το υπόλοιπο στηρίζει την ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Σε όλη την κεντρική και νότια Χιλή, οι λεκάνες απορροής κινδυνεύουν να έχουν την ίδια μοίρα με τη λίμνη Aculeo.

«Υπάρχει ένα θεμελιώδες πρόβλημα εδώ: ο τελικός στόχος για το νερό μας είναι να βγάλουμε χρήματα, όχι να ευημερούμε τους ανθρώπους», είπε ο Caru, ο οποίος διατηρεί την ελπίδα ότι η λίμνη θα επιστρέψει μια μέρα.

Τον Απρίλιο, ο Πρόεδρος Μπόριτς υπέγραψε μια μεταρρύθμιση στον κώδικα υδάτων του 1981, η οποία παρέμενε στο Κογκρέσο για 11 χρόνια. Δηλώνει το νερό δημόσιο αγαθό για ανθρώπινη χρήση και αναγνωρίζει την κλιματική αλλαγή ως απειλή για τη διαθεσιμότητα νερού της Χιλής.

Επίσης, έχει συνταχθεί ένα νέο σχέδιο συντάγματος –το αποτέλεσμα των μαζικών διαδηλώσεων του 2019. Προχωρά ακόμη περισσότερο στην αναθεώρηση της σχέσης της Χιλής με τους πόρους της, δηλώνοντας ότι το νερό πρέπει να προστατεύεται σε όλες τις καταστάσεις και φάσεις του, καθώς είναι απαραίτητο για τη ζωή και τη φύση.

«Κάθε μέρα στη Χιλή παραβιάζεται το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό», είπε η Carolina Vilches, η οποία εξελέγη στο συνταγματικό συνέδριο της χώρας τον Μάρτιο του 2021. «Γι’ αυτό είναι τόσο θεμελιώδες αυτό που έχουμε βάλει στο σύνταγμα – πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο βλέπουμε το νερό μας».

Το προσχέδιο θα τεθεί σε δημοψήφισμα στις 4 Σεπτεμβρίου.

«Πρέπει να πατήσουμε φρένο και να αναλάβουμε την ευθύνη για όλα τα λάθη που έχουν ήδη διαπραχθεί», είπε ο García-Chevesich. «Αν όχι, οι συνέπειες θα είναι τραγικές».

με πληροφορίες από: theguardian.com