Αναδημοσιεύουμε ένα παλαιότερο ενδιαφέρον άρθρο του Λαϊκού Δρόμου για το ζήτημα της νίκης του σοσιαλισμού σε μία χώρα με αποσπάσματα από το έργο του Λένιν και με την αντίκρουση της θεωρίας του Τρότσκι από το Στάλιν.

Το ζήτημα αν μπορεί να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός στη Σοβ. Ένωση, ήταν το κύριο ζήτημα πάνω στο οποίο διαφωνούσαν με τον Λένιν, με το μπολσεβίκικο Κόμμα, όλοι οι οππορτουνιστές, όλες οι αντιπολιτευτικές αντιλενινιστικές φράξιες.

Ο Τρότσκι πρώτα-πρώτα, ο Κάμενεφ, ο Ζηνόβιεφ, ο Ράντεκ, ήταν οι πιο φανατικοί αντίπαλοι της λενινιστικής θεωρίας.

Για να φανεί ξεκάθαρα ποιες είναι οι λενινιστικές θέσεις, ποια είναι συνεπώς η «μαρξιστική – λενινιστική θεωρία» για τη δυνατότητα νίκης του σοσιαλισμού σε μια χώρα και ποιες είναι οι θεωρίες που αντιπροσωπεύουν τη διαστρέβλωση και την άρνησή της, για να μπορεί κάθε καλόπιστος να ελέγξει πληρέστερα (ειδικά μάλιστα στις συνθήκες της ιδεολογικής σύγχυσης που εξακολουθεί να επικρατεί στους σημερινούς καιρούς των «αναποδογυρισμένων νοημάτων») είμαστε υποχρεωμένοι να καταφύγουμε στην παράθεση διάφορων σχετικών χαρακτηριστικών αποσπασμάτων από τα ίδια τα έργα του Λένιν, που είναι γεγονός δυστυχώς ότι ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους αγωνιστές του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος, παραμένουν βασικά άγνωστα ή γίνονται «γνωστά» -όσο γίνονται- όχι από την πηγή τους αλλά συχνά μέσω της στρεβλής έκθεσης και «ερμηνείας» τους από διάφορα αντιμαρξιστικά – αντιλενινιστικά ρεύματα.

Η λενινιστική θεωρία για τη δυνατότητα της νίκης του σοσιαλισμού σε μια ξεχωριστά παρμένη χώρα, που μας απασχολεί εδώ, δεν διαμορφώθηκε μονομιάς, δεν ξεπήδησε σαν ένα έτοιμο και τελειωμένο σχήμα αλλά σε αδιάκοπη σύνδεση με την επαναστατική πρακτική, εκεί όπου η θεωρία σύμφωνα με τα ίδια τα λόγια του Λένιν «μετατρέπεται σε πράξη, αναζωογονείται από την πράξη, διορθώνεται από την πράξη, ελέγχεται από την πράξη». Ξεκινώντας από την προοπτική της παγκόσμιας επανάστασης, όπως την είχαν διαγράψει ο Μαρξ και ο Ένγκελς με βάση τις έρευνές τους στην εποχή του βιομηχανικού καπιταλισμού, ο Λένιν κατέληξε σε μια νέα προοπτική που ανταποκρίνονταν στις συνθήκες της εποχής του ιμπεριαλισμού. Ο Μαρξ στην προμονοπωλιακή εποχή του καπιταλισμού δεν μπορούσε να γνωρίζει επακριβώς ορισμένους νόμους που προσιδιάζουν αποκλειστικά στην εποχή του ιμπεριαλισμού, αφού ο ιμπεριαλισμός σαν ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού δεν είχε ακόμα εμφανιστεί και έτσι έλειπε η αντίστοιχη πράξη. Σύμφωνα με τα λόγια του Στάλιν ο Λένιν δεν «πρόσθεσε» κανενός είδους «νέες αρχές» στον μαρξισμό, όπως επίσης ο Λένιν δεν άλλαξε ούτε μια απ’ τις «παλιές» αρχές του μαρξισμού. Στηρίχτηκε ολοκληρωτικά στις αρχές του μαρξισμού κι ανάπτυξε το μαρξισμό σύμφωνα με τις νέες συνθήκες, με το νέο στάδιο του καπιταλισμού. Η υπηρεσία του Λένιν, άρα και το καινούριο στο Λένιν συνίσταται στο ότι στηρίχτηκε στις βασικές θέσεις του «Κεφαλαίου» κι έδωσε εμπεριστατωμένη μαρξιστική ανάλυση του ιμπεριαλισμού, σαν τελευταίου σταδίου του καπιταλισμού, ξεσκέπασε τις πληγές του και τους όρους της αναπόφευκτης πτώσης του. Πάνω στη βάση αυτής της ανάλυσης βγήκε η γνωστή θέση του Λένιν, πως μέσα στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε μερικές ακόμα και σε μια χωριστά παρμένη, καπιταλιστική χώρα.

Να ποια ήταν στην εποχή του ιμπεριαλισμού, τα συμπεράσματα του Λένιν, διατυπωμένα υστέρα απ’ τη χρεωκοπία της Δεύτερης Διεθνούς, στην περίοδο του πρώτου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου, στα 1915.

«Η ανισομετρία της οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού. Από δω βγαίνει ότι μπορεί να νικήσει ο σοσιαλισμός στην αρχή σε μερικές ή ακόμα και σε μια μόνο, ξεχωριστά παρμένη, κεφαλαιοκρατική χώρα. Το νικηφόρο προλεταριάτο αυτής της χώρας, αφού θα έχει απαλλοτριώσει τους κεφαλαιοκράτες και θα έχει οργανώσει τη σοσιαλιστική παραγωγή στη χώρα του, θα ορθωνόταν ενάντια στον υπόλοιπο, κεφαλαιοκρατικό κόσμο…».

Λένιν: «Για το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» – Αύγουστος 1915

Ο Λένιν, θέτοντας νέα προβλήματα και απαιτώντας νέες λύσεις πάνω σε μια κατάσταση που διαρκώς άλλαζε, όχι μόνο συμπεραίνει ότι μπορεί να νικήσει η προλεταριακή σοσιαλιστική επανάσταση σε μια ξεχωριστά παρμένη χώρα, αλλά και αποδεικνύει το αδύνατο της ταυτόχρονης νίκης του σοσιαλισμού σ’ όλες τις χώρες.

«…Η ανάπτυξη του καπιταλισμού γίνεται εξαιρετικά ανισόμετρα στις διάφορες χώρες. Και ούτε μπορεί να γίνει διαφορετικά μέσα στις συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής. Από δω βγαίνει το αναπόφευκτο συμπέρασμα ότι: ο σοσιαλισμός δε μπορεί να νικήσει ταυτόχρονα σε όλες τις χώρες. Θα νικήσει αρχικά σε μια ή σε μερικές χώρες και οι υπόλοιπες θα παραμείνουν για ένα διάστημα αστικές ή προαστικές. Αυτό πρέπει να προκαλέσει όχι μονάχα προστριβές, μα και την ανοιχτή τάση της αστικής τάξης των άλλων χωρών να τσακίσει το νικηφόρο προλεταριάτο του σοσιαλιστικού κράτους. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ο πόλεμος από την πλευρά μας θα ήταν νόμιμος και δίκαιος. Θα ήταν πόλεμος για το σοσιαλισμό, για την απελευθέρωση άλλων λαών από την αστική τάξη…».

Λένιν: «Το στρατιωτικό πρόγραμμα της επανάστασης»

γράφτηκε το φθινόπωρο του 1916

Η μεγάλη Οκτωβριανή σοσιαλιστική Επανάσταση στη Ρωσία, σήμανε την έμπρακτη επαλήθευση της λενινιστικής θεωρίας της προλεταριακής επανάστασης. Στις 25 Οκτώβρη 1917, τη μέρα που εγκαθιδρύθηκε η εξουσία της εργατικής τάξης, ο Λένιν θα διακηρύξει πως «από σήμερα αρχίζει μια νέα εποχή στην ιστορία της Ρωσίας, και η σημερινή τρίτη Ρωσική επανάσταση πρέπει να οδηγήσει τελικά στη νίκη του σοσιαλισμού».

Κριτικάροντας τη λενινιστική θεωρία της προλεταριακής επανάστασης για τη νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα και αντιπαραθέτοντας σ’ αυτήν το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, ο Τρότσκι είχε αντιτείνει ότι είναι αδύνατη η νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα, ότι η νίκη του σοσιαλισμού είναι δυνατή μονάχα σαν ταυτόχρονη νίκη στις βασικές χώρες της Ευρώπης που θα συνενωθούν στις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Διαφορετικά είναι τελείως αδύνατη.

«Η μοναδική κάπως συγκεκριμένη ιστορική γνώμη -λέει ο Τρότσκι- ενάντια στο σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών διατυπώθηκε στην ελβετική εφημερίδα «Σοσιαλδημοκράτης» (τότε κεντρικό όργανο των μπολσεβίκων) με την παρακάτω φράση: «Ο ανισόμετρος χαραχτήρας της οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού». Από δω ο «Σοσιαλδημοκράτης» έβγαλε το συμπέρασμα πως είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα και πως γι’ αυτό δεν είναι ανάγκη να εξαρτούμε τη δημιουργία της διχτατορίας τον προλεταριάτου σε κάθε ένα ξεχωριστό κράτος από τη δημιουργία των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Είναι πέρα για πέρα αδιαφιλονίκητη η αντίληψη ότι είναι ανισόμετρη η καπιταλιστική ανάπτυξη των διαφόρων χωρών. Όμως η ίδια αυτή η ανισομετρία είναι πολύ ανισόμετρη. Το καπιταλιστικό επίπεδο της Αγγλίας, της Αυστρίας, της Γερμανίας ή της Γαλλίας δεν είναι το ίδιο. Σε σύγκριση όμως με την Αφρική και την Ασία όλες αυτές οι χώρες αποτελούν την καπιταλιστική «Ευρώπη», που ωρίμασε για την κοινωνική επανάσταση. Το γεγονός ότι ούτε μια χώρα δεν πρέπει να «περιμένει» τις άλλες στον αγώνα της, αποτελεί μια στοιχειώδικη σκέψη, που είναι ωφέλιμο και απαραίτητο να την επαναλαμβάνουμε, για να μην υποκατασταθεί η ιδέα της παράλληλης διεθνιστικής δράσης με την ιδέα της διεθνιστικής απραξίας που κρατά στάση αναμονής. Χωρίς να περιμένουμε τους άλλους αρχίζουμε και συνεχίζουμε τον αγώνα πάνω σε εθνικό έδαφος, έχοντας απόλυτα την πεποίθηση ότι η πρωτοβουλία μας θα δώσει ώθηση στον αγώνα των άλλων χωρών. Κι αν δεν θα γίνονταν αυτό, τότε θάταν ανώφελο να πιστεύουμε -αυτό δείχνουν και η πείρα της ιστορίας και οι θεωρητικές αντιλήψεις- πως λόγου χάρι μια επαναστατική Ρωσία θα μπορέσει ν’ ανθέξει μπροστά σε μια συντηρητική Ευρώπη, ή ότι μια σοσιαλιστική Γερμανία θα μπορούσε να παραμένει απομονωμένη μέσα στον καπιταλιστικό κόσμο».

Τη θέση αυτή που είναι σε πλήρη αντίθεση με τη λενινιστική θεωρία της επανάστασης για τη νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα, θα την επαναλάβει ο Τρότσκι και ύστερα από τη νίκη της επανάστασης σε μια χώρα! Στον πρόλογο στο «Πρόγραμμα ειρήνης» που γράφτηκε το 1922 ο Τρότσκι θα επιμείνει:

«Η διαβεβαίωση, που επαναλαμβάνεται μερικές φορές στο «Πρόγραμμα Ειρήνης» ότι η προλεταριακή επανάσταση δεν μπορεί να ολοκληρωθεί νικηφόρα μέσα σε εθνικά πλαίσια, θα φανεί ίσως σε μερικούς αναγνώστες ότι έχει διαψευσθεί από την πεντάχρονη σχεδόν πείρα της Σοβιετικής μας Δημοκρατίας. Ένα τέτοιο συμπέρασμα όμως θάταν αβάσιμο. Το γεγονός ότι το εργατικό κράτος σε μια χώρα, και μάλιστα σε μια χώρα που είναι καθυστερημένη, κρατήθηκε ενάντια σ’ όλο τον κόσμο, δείχνει την κολοσσιαία δύναμη του προλεταριάτου, που σ’ άλλες πιο προχωρημένες, πιο πολιτισμένες χώρες, θα είναι σε θέση να κάνει πραγματικά θαύματα. Αν όμως υπερασπίσαμε τον εαυτό μας σαν κράτος από πολιτική και στρατιωτική άποψη, δε φτάσαμε, μα ούτε και ζυγώσαμε στη δημιουργία της σοσιαλιστικής κοινωνίας… Ως τότε, που στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη θα βρίσκεται στην εξουσία η αστική τάξη, θα είμαστε αναγκασμένοι στον αγώνα ενάντια στην οικονομική απομόνωση, να επιδιώκουμε συμφωνίες με τον καπιταλιστικό κόσμο.

Μπορούμε ταυτόχρονα να πούμε με πεποίθηση, ότι αυτές οι συμφωνίες στην καλύτερη περίπτωση, μπορούν να μας βοηθήσουν να επουλώσουμε αυτές ή εκείνες τις οικονομικές πληγές μας, να κάνουμε αυτό ή εκείνο το βήμα προς τα μπρος, αλλά ότι μια πραγματική άνοδος της σοσιαλιστικής οικονομίας στη Ρωσία θα γίνει δυνατή μονάχα ύστερα απ’ τη νίκη του προλεταριάτου στις σπουδαιότερες χώρες της Ευρώπης».

Ο Στάλιν θα σχολιάσει τα παραπάνω λόγια σαρκαστικά:

«Αυτά λέει ο Τρότσκι που έρχεται σε ολοφάνερη αντίθεση με την πραγματικότητα… Απ’ αυτά βγαίνει πως ό,τι και αν κάναμε, όχι μονάχα «δεν φθάσαμε» μα «ούτε καν ζυγώσαμε» στη δημιουργία της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Αποδείχνεται πως κάποιοι είχαν την ελπίδα για «συμφωνίες με τον καπιταλιστικό κόσμο», μα αποδείχνεται επίσης ότι και απ’ αυτές τις συμφωνίες δε βγαίνει τίποτα, γιατί, ό,τι κι αν κάνεις δεν θάχεις «πραγματική άνοδο της σοσιαλιστικής οικονομίας», εφόσον δε θάχει νικήσει το προλεταριάτο «στις σπουδαιότερες χώρες της Ευρώπης».

Και μια που η νίκη αυτή δεν υπάρχει ακόμα στη Δύση δεν μένει για την Επανάσταση στη Ρωσία άλλο από την «εκλογή» ή να σαπίσει ή να εκφυλιστεί σε αστικό κράτος. Δεν μιλά λοιπόν άδικα ο Τρότσκι εδώ και δύο χρόνια για τον «εκφυλισμό» τον κόμματός μας. Δεν προφήτεψε λοιπόν άδικα ο Τρότσκι πέρσι τον «όλεθρο» της χώρας μας. Πώς να εναρμονίσουμε αυτήν την αλλόκοτη «Θεωρία» με τη θεωρία του Λένιν για τη «νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα»; Πώς να εναρμονίσουμε αυτή την αλλόκοτη «προοπτική» με την προοπτική του Λένιν;»

Στάλιν: «Η Οχτωβριανή Επανάσταση και η ταχτική των Ρώσων κομμουνιστών» 17 Δεκ. 1924

Σε τι διαφοροποιείται από τις τροτσκιστικές θέσεις η αντίληψη που αν και επικαλείται τη μαρξιστική – λενινιστική θεωρία, βεβαιώνει πως «ο σοσιαλισμός δεν είναι δυνατό για οικονομικούς και πολιτικούς λόγους να αναπτυχθεί σε μια χώρα ή μια μικρή ομάδα χωρών, παρά μόνο στο μεγαλύτερο τμήμα του αναπτυγμένου κόσμου»;

Για το Λένιν, για το μαρξισμό – λενινισμό, ο «σοσιαλισμός» δεν είναι ένα προπαγανδιστικό σύνθημα, αλλά συγκεκριμένο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί με την πάλη. Η σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία μετέφερε το σοσιαλισμό από τη σφαίρα της θεωρίας στην πράξη.

πηγή: Λαϊκός Δρόμος