Μετάφραση από το εβδομαδιαίο δελτίο του Vijay Prashad, Ινδού ιστορικού, δημοσιογράφου και διευθυντή της Τριηπειρωτικής: Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών*

Ο νέος κορονοϊός συνεχίζει την πορεία του στον κόσμο, με 18 εκατομμύρια επιβεβαιωμένα κρούσματα και τουλάχιστον 685.000 θανάτους. Από αυτά, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Βραζιλία και η Ινδία είναι οι χειρότερα χτυπημένες, αντικατοπτρίζουν τις μισές περιπτώσεις στον κόσμο. Ο ισχυρισμός του Αμερικάνου προέδρου Ντόναλντ Τραμπ ότι αυτοί οι αριθμοί είναι υψηλοί λόγω των υψηλότερων ποσοστών τεστ δεν αποδεικνύεται από τα γεγονότα, τα οποία δείχνουν ότι δεν είναι οι δοκιμές που έχουν διογκώσει τους αριθμούς, αλλά η παράλυση των κυβερνήσεων του Τραμπ, του Βραζιλιάνου Ζαΐρ Μπολσονάρου, και του Ινδού Ναρέντρα Μόντι και η αδυναμία τους να ελέγξουν τη μόλυνση. Σε αυτές τις τρεις χώρες, η πρόσβαση τεστ ήταν δύσκολη και τα αποτελέσματα των τεστ έχουν αναφερθεί ως αναξιόπιστα.

Ο Τραμπ, ο Μπολσονάρου και ο Μόντι μοιράζονται έναν κοινό πολιτικό προσανατολισμό – έναν προσανατολισμό που τείνει τόσο πολύ προς την άκρα δεξιά που δεν μπορεί να περπατήσει. Αλλά κάτω από τις βουβές δηλώσεις τους για τον ιό, και την απροθυμία τους να τον πάρουν στα σοβαρά, βρίσκεται ένα πολύ βαθύτερο πρόβλημα που μοιράζονται πολλές χώρες. Το πρόβλημα αυτό ονομάζεται νεοφιλελευθερισμός, ένας πολιτικός προσανατολισμός που εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1970 για τη σταθεροποίηση μιας βαθιάς κρίσης στασιμότητας και πληθωρισμού (“στασιμοπληθωρισμός”) στον παγκόσμιο καπιταλισμό. Ορίζουμε τον νεοφιλελευθερισμό ξεκάθαρα στην παρακάτω εικόνα:

Η φορολογική απεργία των πλουσίων, η απελευθέρωση της οικονομίας, η απορρύθμιση της εργατικής νομοθεσίας και ο ανασκολοπισμός των διατάξεων κοινωνικής πρόνοιας ενίσχυσαν την κοινωνική ανισότητα και μείωσαν τον ρόλο της τεράστιας μάζας του παγκόσμιου πληθυσμού στην πολιτική. Το αίτημα “τεχνοκράτες” -ιδίως τραπεζίτες- να κυβερνούν τον κόσμο προκάλεσε αντιπολιτικό αίσθημα μεταξύ μεγάλων τμημάτων του κόσμου, οι οποίες αποξενώθηκαν όλο και περισσότερο από τις κυβερνήσεις τους και την πολιτική τους δραστηριότητα.

Οι θεσμοί της κοινωνίας που εμφανίστηκαν για να μας προστατεύσουν από καταστροφές του ενός ή του άλλου είδους υπονομεύθηκαν. Τα συστήματα δημόσιας υγείας διαλύθηκαν σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ινδία, ενώ οι συνδεδεμένες κοινωνικές υπηρεσίες για την παιδική μέριμνα και τη φροντίδα ηλικιωμένων μειώθηκαν ή καταστράφηκαν. Το 2018, μια μελέτη των Ηνωμένων Εθνών διαπίστωσε ότι μόνο το 29% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει πρόσβαση σε συστήματα κοινωνικής προστασίας (συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας εισοδήματος, της πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, της ασφάλισης ανεργίας, των επιδομάτων αναπηρίας, των συντάξεων γήρατος, των μεταφορών μετρητών και σε είδος, και άλλα φορολογικά χρηματοδοτούμενα συστήματα). Συνέπεια του τερματισμού ακόμη και της πενιχρής κοινωνικής προστασίας για τους εργαζόμενους (όπως η αναρρωτική άδεια) και της μη παροχής δημόσιας καθολικής υγειονομικής περίθαλψης είναι ότι στην περίπτωση πανδημίας, οι εργαζόμενοι δεν έχουν την πολυτέλεια να παραμείνουν στο σπίτι ούτε μπορούν να έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη: αφήνονται στους λύκους της “ελεύθερης αγοράς”, η οποία είναι πραγματικά ένας κόσμος σχεδιασμένος γύρω από το κέρδος και όχι την ευημερία των ανθρώπων.

Είναι σαν να μην υπήρξαν προειδοποιήσεις για το πλαίσιο πολιτικής που είναι γνωστό ως νεοφιλελευθερισμός και το σχέδιο λιτότητας που έχει οδηγήσει. Τον Σεπτέμβριο του 2019, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) προειδοποίησε για τις βαθιές περικοπές στις δαπάνες για τη δημόσια υγεία -συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης πρόσληψης εργαζομένων στον τομέα της δημόσιας υγείας- και για τον αντίκτυπο που θα είχε αυτό εάν ξεσπούσε μια πανδημία. Αυτό ήταν στα πρόθυρα αυτής της πανδημίας, αν και προηγούμενες επιδημίες (H1N1, Ebola, SARS, MERS) είχαν ήδη δείξει την αδυναμία των συστημάτων δημόσιας υγείας να διαχειριστούν ένα ξέσπασμα.

Από την έναρξη του νεοφιλελευθερισμού, πολιτικά κόμματα και τα κοινωνικά κινήματα προειδοποίησαν για τις απειλές που θέτουν αυτές οι περικοπές· καθώς οι κοινωνικοί θεσμοί απομακρύνονται, η ικανότητα της κοινωνίας να αντέχει οποιαδήποτε κρίση -είτε οικονομική είτε επιδημιολογική- πλήττεται. Αλλά αυτές οι προειδοποιήσεις απορρίφθηκαν, η πρόκληση ήταν αξιοσημείωτη.

Η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD), που ιδρύθηκε το 1964, έδωσε το σύνθημα της προσοχής από τη δημοσίευση της πρώτης Έκθεσης Εμπορίου και Ανάπτυξης (TDR) το 1981. Αυτό το όργανο των Ηνωμένων Εθνών εντόπισε τη νέα οικονομική ατζέντα που κυριαρχούσε στο ελεύθερο εμπόριο, στις επενδύσεις με γνώμονα το χρέος στον αναπτυσσόμενο κόσμο και την αργή εμφάνιση ενός ευρέος φάσματος πολιτικών λιτότητας που προωθούνται από τα προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής του ΔΝΤ. Τα προγράμματα λιτότητας που επιβλήθηκαν σε χώρες από το ΔΝΤ και από τους πλούσιους ομολογιούχους επηρέασαν αρνητικά την ανάπτυξη του ΑΕΠ και παρήγαγαν μεγάλες δημοσιονομικές ανισορροπίες. Η αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) και των εξαγωγών δεν σημαίνει απαραίτητα αύξηση των εισοδημάτων για τους ανθρώπους στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το Ειδικό πρόγραμμα έρευνας και κατάρτισης στον τομέα των τροπικών ασθενειών (TDR) από το 2002 εξερεύνησε το παράδοξο ότι, ενώ οι αναπτυσσόμενες χώρες εμπορεύονταν περισσότερο, κέρδιζαν λιγότερα. Αυτό σήμαινε ότι το εμπορικό σύστημα ήταν στημένο σε εκείνες τις χώρες οι οικονομίες των οποίων εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την εξαγωγή βασικών αγαθών.

Το TDR του 2011 εξέτασε προσεκτικά τις επιπτώσεις της πιστωτικής κρίσης της περιόδου 2007-08, η οποία -όπως σημείωσε- “επεσήμανε σοβαρές αδυναμίες στην πίστη πριν από την κρίση, στην ελευθέρωση και στην αυτορρύθμιση των αγορών. Οι απελευθερωμένες χρηματοπιστωτικές αγορές έχουν ενθαρρύνει την υπερβολική κερδοσκοπία (που ισοδυναμεί με τυχερά παιχνίδια) και την αστάθεια. Και οι οικονομικές καινοτομίες εξυπηρετούν τη δική τους βιομηχανία παρά το μεγαλύτερο κοινωνικό συμφέρον. Η αγνόηση αυτών των ατελειών κινδυνεύει με μια άλλη, ενδεχομένως ακόμη μεγαλύτερη, κρίση”.

Αφού ξαναδιάβασα το TDR του 2011, έγραψα στον Heiner Flassbeck, ο οποίος ήταν επικεφαλής της Μικροοικονομίας και Ανάπτυξης στην UNCTAD από το 2003 έως το 2012, για να τον ρωτήσω σχετικά με την έκθεση αυτή και τα συναισθήματά του γι’ αυτήν σχεδόν μια δεκαετία αργότερα. Ο Flassbeck ξαναδιάβασε την έκθεση και έγραψε, “μου φαίνεται ότι εξακολουθεί να είναι ένας καλός οδηγός για μια νέα παγκόσμια τάξη”. Πέρυσι, ο Flassbeck έγραψε μια τριμερή σειρά άρθρων με τίτλο “Το Μεγάλο Παράδοξο: Ο φιλελευθερισμός καταστρέφει την οικονομία της αγοράς” στην οποία υποστηρίζει ότι ο νεοφιλελευθερισμός κατέστρεψε την ικανότητα της οικονομικής δραστηριότητας να δημιουργεί θέσεις εργασίας και πλούτο για την πλειονότητα των ανθρώπων. Τώρα, ο Flassbeck θέλει να τονίσει τη σημασία των στάσιμων μισθών ως δείκτη των προβλημάτων, καθώς και ένα μέρος από το οποίο θα αναπτυχθεί η λύση.

Το TDR του 2011 υποστήριξε ότι “οι δυνάμεις που εξαπολύθηκαν από την παγκοσμιοποίηση έχουν προκαλέσει σημαντικές μεταβολές στην κατανομή των εσόδων, με αποτέλεσμα τη μείωση του μισθολογικού εισοδήματος και την αύξηση του μεριδίου των κερδών”. Η Κοινή Αντίληψη για την Ανάπτυξη της Σεούλ του 2010 συνέστησε ότι “για να διατηρηθεί η ευημερία πρέπει να μοιραστεί”. Εκτός από την Κίνα, η οποία ανέπτυξε ένα σημαντικό σχέδιο το 2013 για την εξάλειψη της φτώχειας και της ανάπτυξης των μετοχών, οι περισσότερες χώρες είδαν την αύξηση των μισθών να υπολείπεται της αύξησης της παραγωγικότητας, γεγονός που σημαίνει ότι η εγχώρια ζήτηση αυξήθηκε πιο αργά από την προσφορά αγαθών· ούτε ήταν βιώσιμες οι πιθανές λύσεις της εξάρτησης από την εξωτερική ζήτηση ή της τόνωσης της εγχώριας ζήτησης με πιστώσεις.

Ο Flassbeck απάντησε στο Tricontinental: Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας:

“Ο πυρήνας του θέματος είναι οι μισθοί. Αυτό έλειπε στο TRD 2011. Όλες οι προσπάθειες σταθεροποίησης των οικονομιών μας και επανόδου τους σε ισχυρή επενδυτική ανάπτυξη είναι μάταιες εάν δεν επιλυθεί το μισθολογικό ζήτημα. Η επίλυσή του σημαίνει την εφαρμογή σε όλες τις χώρες του κόσμου ισχυρών ρυθμίσεων, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι μισθωτοί συμμετέχουν πλήρως στην αύξηση της παραγωγικότητας των εθνικών οικονομιών τους. Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, αυτό γίνεται κατανοητό στην Ανατολική Ασία, αλλά πουθενά αλλού. Απαιτείται ισχυρή κυβερνητική παρέμβαση για να υποχρεωθούν οι επιχειρήσεις, τόσο οι εθνικές όσο και οι διεθνείς, να εφαρμόσουν την αύξηση των μισθών σύμφωνα με την αύξηση της παραγωγικότητας και τον στόχο πληθωρισμού που έχει θέσει η κυβέρνηση ή η κεντρική τράπεζα. Μπορεί να προωθηθεί από κυβερνητικές αποφάσεις σχετικά με την αύξηση του ελάχιστου μισθού, όπως το έπραξε η Κίνα, ή από ανεπίσημες πιέσεις στις εταιρείες, όπως το έπραξε η Ιαπωνία”.

Σε πρόσφατη έκθεση, ο Flassbeck υποστήριξε ότι πολλές αναπτυσσόμενες χώρες -ακόμη και εν μέσω της ύφεσης των κορορνοϊού- στρέφονται στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες, οι οποίες μειώνουν τους μισθούς, υποδαπανώνται και ακολουθούν αποτυχημένες πολιτικές “ευελιξίας της αγοράς εργασίας”. Το ΔΝΤ συχνά επιβάλλει την εφαρμογή αυτών των πολιτικών, οι οποίες αποτελούν τα “κύρια εμπόδια για μια καλύτερη ανάπτυξη και απόδοση ανάπτυξης”.

Αυτό το ενημερωτικό δελτίο απεικονίζεται από αφίσες από την τρέχουσα αντι-ιμπεριαλιστική Έκθεση Poster. Το πρώτο σετ αφορούσε το θέμα του καπιταλισμού. Το δεύτερο σετ αφορά τον νεοφιλελευθερισμό, για τον οποίο λάβαμε παρατηρήσεις από 59 καλλιτέχνες από 27 χώρες και 20 οργανισμούς. Σας παρακαλώ να περάσετε λίγο χρόνο απολαμβάνοντας την εφευρετικότητα των καλλιτεχνών.

Η εφευρετικότητά τους μας δίνει την εμπιστοσύνη ότι είμαστε εφευρετικοί και τολμηροί στις απαιτήσεις μας για την κοινωνία, οι οποίες απορρίπτουν το νεοφιλελεύθερο καπιταλιστικό πλαίσιο. Αν θέλουμε να φτάσουμε στον ουρανό, δεν έχει νόημα να σηκώνουμε τα χέρια μας απλά και μόνο για να παραδινόμαστε στους ιδιοκτήτες και τους ισχυρούς. Πρέπει να φτάσουμε στον ουρανό για να σηκώσουμε τον κόσμο από το τέλμα της απελπισίας.

πηγή: quernica.eu