Πυκνό τοξικό νέφος έχει εγκατασταθεί πάνω από τα Βαλκάνια, με πόλεις όπως το Σαράγεβο, η Πρίστινα, το Βελιγράδι και τα Σκόπια να ασφυκτιούν. Αιτία, το γεγονός ότι οι κάτοικοι των περιοχών αυτών δεν έχουν τους πόρους για να θερμάνουν τα σπίτια τους με καθαρές μορφές ενέργειας και καίνε στις σόμπες και τα τζάκια τους ξύλα, κάρβουνο, αλλά και πλαστικά απορρίμματα και λάστιχα αυτοκινήτων. Συνέπεια, σοβαρά προβλήματα στην υγεία τους.

Σύμφωνα με την εφαρμογή AirVisual, οι πρωτεύουσες των Βαλκανικών χωρών βρίσκονται στις δέκα πρώτες θέσεις των πιο μολυσμένων πόλεων του κόσμου. Το Σαράγεβο, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, βρέθηκε την εβδομάδα αυτή στην πρώτη θέση, πριν από το Ουλάν Μπατόρ και την Ντάκα. Το Βελιγράδι κατέλαβε την όγδοη θέση.

Τα αίτια είναι ποικίλα: λιγνιτικοί σταθμοί, βιομηχανίες, απαρχαιωμένοι στόλοι αυτοκινήτων, έλλειψη μέσων μαζικής μεταφοράς… Αλλά τον χειμώνα το πρόβλημα επιδεινώνεται καθώς η οικιακή θέρμανση με ξύλο ή κάρβουνο έως και λάστιχα αυτοκινήτων ή πλαστικά απορρίμματα, απελευθερώνει μικροσωματίδια στην ατμόσφαιρα. Η ηλεκτρική ενέργεια είναι πολύ ακριβή σε μία χώρα όπου ο μέσος μισθός βρίσκεται στα 500 ευρώ και όπου λίγοι έχουν πρόσβαση στην κεντρική θέρμανση: σύμφωνα με το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, περισσότεροι από το 60% των κατοίκων των δυτικών Βαλκανίων χρησιμοποιούν στερεά καύσιμα. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, η ατμοσφαιρική ρύπανση ευθύνεται για το 20% των πρόωρων θανάτων σε 19 πόλεις των δυτικών Βαλκανίων.

Αλλά το κόστος για πιο καθαρές μορφές ενέργειας είναι τεράστιο.

«Ξέρω ότι είναι ρυπογόνο. Δεν είμαι βλάκας», λέει ο Τράγιαν Νεστορόφσκι, μηχανικός που ζει στο Λίσιτσε, εργατικό προάστιο των Σκοπίων, όπου σχεδόν το σύνολο των κατοίκων ζεσταίνεται με ξύλα. «Αλλά, η άλλη επιλογή είναι να ζεστάνω το σπίτι με ηλεκτρική ενέργεια και είναι πολύ ακριβή».

Πολλοί είναι αυτοί που δεν έχουν άλλη επιλογή και στην Πρίστινα, στο Κόσοβο. «Να ζεσταίνεσαι με κάρβουνο τον 21ο αιώνα, είναι προϊστορικό», λέει ο Άρμπεν Μπουτούτσι, 40χρονος εργάτης.

Στην κατάσταση αυτή συμβάλλει και η γεωμορφολογία. Το Σαράγεβο και τα Σκόπια είναι περικυκλωμένα από βουνά που παγιδεύουν τη ρύπανση και δεν της επιτρέπουν να διαλυθεί.

Η πρωτεύουσα της Βοσνίας είναι μία κοιλότητα, όπου καπνίζουν δεκάδες χιλιάδες καπνοδόχοι, παγιδεύοντας τους 340.000 κατοίκους, για τους οποίους η μόνη λύση είναι η φυγή.

Η Σακίμπα Σάχμαν, 60 ετών, παίρνει όποτε μπορεί το τελεφερίκ για να ανέβει σε υψόμετρο 1.160 μέτρων στο όρος Τρέμπεβιτς, πάνω από τον θόλο που σχηματίζει το νέφος, εκμεταλλευόμενη τη μείωση κατά 50% της τιμής του εισιτηρίου που θα ισχύσει μέχρι το τέλος του Ιανουαρίου. «Ερχόμαστε για να περάσουμε μερικές ώρες για να αερίσουμε τα πνευμόνια μας», λέει. Στη πόλη, αποφεύγει να κυκλοφορήσει, «η ρύπανση είναι φοβερή, πολλά αυτοκίνητα, όλα είναι βρώμικα, γκρίζα, καταθλιπτικά».

Σύμφωνα με τον Άνες Πόντιτς, πρόεδρο της οργάνωσης Eko-Akcija, πρέπει να δοθούν επιδοτήσεις για να αντικατασταθούν δεκάδες χιλιάδες ξυλόσομπες, που είναι αναποτελεσματικές και επικίνδυνες. «Αυτοί που πληρώνουν το μεγαλύτερο τίμημα είναι οι φτωχότεροι, που έχουν μία ξυλόσομπα σε ένα μόνο δωμάτιο του σπιτιού. Οι αναθυμιάσεις μένουν στο εσωτερικό και τους δηλητηριάζουν».

Διαδηλώσεις

Η κατάσταση έκανε τους πολίτες να διαδηλώσουν. Στην Τούζλα, στη βορειοανατολική Βοσνία, απαίτησαν από τις αρχές πενταετές σχέδιο για την μείωση της ρύπανσης. «Το μόνο μέτρο είναι να μας συνιστούν να μένουμε κλεισμένοι στο σπίτι», λέει η Αλίζα Κασούμοβιτς. «Τα παιδιά βρίσκονται σε διακοπές, αλλά δεν θα τα συναντήσετε στους δρόμους, στις αλάνες. Δεν θα τα δείτε πουθενά».

Στην Βόρεια Μακεδονία, η εφαρμογή My Air, του Γκόργιαν Γιοβανόφσκι, είναι η πιο δημοφιλής στη χώρα και οι μαθητές διαδηλώνουν συστηματικά εδώ και μερικές εβδομάδες.

«Τον χειμώνα, η μισή τάξη απουσιάζει λόγω προβλημάτων στους πνεύμονες. Δεν είναι φυσιολογικό».

Στην Σερβία, το αντιπολιτευτικό κίνημα Ne davimo Beograd (Ας μην πνίγουμε το Βελιγράδι) καλεί σε διαδηλώσεις κατά των αρχών «που προσποιούνται ότι δεν βλέπουν ένα πρόβλημα ορατό, κατά κυριολεξία ορατό».