Σε μια κίνηση χωρίς προηγούμενο, Ιράν, Ρωσία και Κίνα ολοκλήρωσαν το 2019 με μια κοινή ναυτική άσκηση όχι πολύ μακριά από το Στενό του Χορμούζ. Προμηνύει όμως αυτή η κοινή άσκηση μια στροφή στη μεσανατολική στρατηγική της Κίνας που θα ευνοήσει το Ιράν; Το παρακάτω άρθρο ίσως βοηθήσει ώστε να μη στεκόμαστε σε ένα μεμονωμένο γεγονός, και να μη φανταζόμαστε “άξονες”, αλλά να βλέπουμε τη συνολική εικόνα (σχέσεις Κίνας με άλλους παράγοντες, π.χ. αντιπάλους του Ιράν στην περιοχή, αντιπάλους της Κίνας παγκοσμίως) και μάλιστα κατά την αλλαγή της και όχι στατικά (μελετώντας αν οι οικονομικές και οι πολιτικές σχέσεις βελτιώνονται ή όχι), καθώς και τη σημασία φαινομενικά δευτερευόντων παραγόντων (π.χ. Ρωσία), μελετώντας όλους τους παράγοντες, εν ολίγοις, στη βάση των αντιθέσεών τους.

(AP Photo/Aly Song, Pool)

Μια τέτοια ανάλυση είναι ακόμα πιο σημαντική σε μια εποχή που η στρατηγική εξασθένιση του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ (που κάποτε συνοδευόταν από το φαινομενικά παράδοξο της στρατηγικής επέκτασής τους, π.χ. σε Ιράκ, Αφγανιστάν), υιοθετεί τη μορφή της διατήρησης των μεμονωμένων “πινελιών έντασης” στον παγκόσμιο χάρτη, για να καλύψει υπερηφάνως την βαθμιαία αναδίπλωσή τους.

***

Ναυτική άσκηση Ιράν-Κίνας-Ρωσίας: Στροφή στη μεσανατολική πολιτική της Κίνας;

του Ζι Γιάνγκ

Ιράν, Ρωσία και Κίνα διεξήγαγαν μια άνευ προηγουμένου κοινή άσκηση λίγο έξω από το Στενό του Χορμούζ από τις 27 ως τις 31 Δεκέμβρη 2019, λίγο πριν την έλευση του νέου έτους. Επικεντρώνοντας στις επιχειρήσεις κοινής διάσωσης και καταπολέμησης της πειρατείας, η κοινή άσκηση για τις τρεις χώρες έστειλε ένα ξεκάθαρο μήνυμα στον κόσμο: Μετά από ένα ταραχώδες 2019 που είδε τις εντάσεις του πολεμικού ναυτικού των τριών χωρών με τις ΗΠΑ να αυξάνονται, Πεκίνο, Μόσχα και Τεχεράνη ελπίζουν να αρχίσουν το 2020 με μια δυναμική και ενιαία στάση.

Στην πραγματικότητα, είναι η πρώτη φορά από την εγκαθίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας όπου το Ναυτικό της διεξήγε κοινή άσκηση με το αντίστοιχο της Κίνας και της Ρωσίας. Παρότι η Ρωσία είναι στρατιωτικά εμπλεκόμενη στη Μέση Ανατολή τα τελευταία λίγα χρόνια, η συμμετοχή της Κίνας ήρθε ως έκπληξη καθώς συνήθως αποφεύγει γεγονότα με διακριτά πολιτικά υπονοούμενα.

Ερωτήματα για τις προθέσεις της Κίνας

Σε μια εποχή ταλαντευόμενης εμπλοκής των ΗΠΑ, υπάρχουν πολλά ερωτήματα για το πώς η Μέση Ανατολή εντάσσεται στις παγκόσμιες φιλοδοξίες της Κίνας. Σημαίνει η τριμερής ναυτική άσκηση μια βαθύτερη εμπλοκή της Κίνας στα μεσανατολικά ζητήματα και μάλιστα στο πλευρό της Τεχεράνης; Επίσης, θα αλλάξει η Κίνα τη θέση της έναντι των περιφερειακών συμμάχων της Κίνας, ιδίως τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ που διάκεινται αντίθετα προς το Ιράν;

Η Κίνα και το Ιράν βρέθηκαν κοντά επί χρόνια, με τις σχέσεις να βελτιώνονται σημαντικά από την πρώτη δεκαετία του 2000, όταν η Τεχεράνη δέχτηκε αυξανόμενη πίεση από τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Σήμερα, η Κίνα είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος και επενδυτής. Ως μέλος της Πρωτοβουλίας Ζώνη-Δρόμος (BRI), το Ιράν είδε σημαντικές κινεζικές επενδύσεις στις υποδομές του στις μεταφορές και την ενέργεια.

Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική του Ιράν, το Πεκίνο έχει υποστηρίξει τις διπλωματικές πρωτοβουλίες της Τεχεράνης, με τον υπουργό εξωτερικών της Κίνας να καλεί ακόμα και σε διάλογο με το Ιράν ως και το Σεπτέμβρη του 2019. Η Κίνα επίσης προμηθεύει στο Ιράν όπλα, που περιλαμβάνουν συστήματα αεράμυνας, μαχητικά τζετ, πλοία με πυραύλους και υποβρύχια, παρότι η Ρωσία παραμένει η πρώτη επιλογή του Ιράν, όσον αφορά τις πωλήσεις όπλων.

Ωστόσο, παρά την όψη των θερμών σχέσεων, υπάρχουν ρωγμές. Τον περασμένο χρόνο, η Κίνα περιέκοψε τις οικονομικές δραστηριότητες με το Ιράν για να συνάδει με τις νέες αμερικανικές κυρώσεις. Το διμερές εμπόριο μειώθηκε από τα 37 δις $ το 2017 σε 35 δις $ το 2018. Οι εισαγωγές πετρελαίου από το Ιράν μειώθηκαν σημαντικά το 2019, σε 14,5 εκατομμύρια τόνους, ήτοι ετήσια πτώση κατά 47%.

Αναφορικά με θέματα ασφαλείας, η Κίνα ανέβαλε την ικανοποίηση του αιτήματος του Ιράν για ένταξη ως πλήρες μέλος στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCΟ), αρνούμενη έτσι στην Τεχεράνη μια ομπρέλα ασφαλείας χρήσιμη για τη διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ (σ.parapoda: αξίζει να σημειωθεί ότι η Ρωσία ήταν που υποστήριζε την “χωρίς άλλη καθυστέρηση” ένταξη του Ιράν στη Σαγκάη, δημιουργώντας πρόβλημα στις ιρανοκινεζικές σχέσεις). Συνολικά μιλώντας, η σχέση της Κίνας με το Ιράν μπορεί να περιγραφεί ως αποδυναμωνόμενη στο οικονομικό μέτωπο και κλονιζόμενη όσον αφορά τη διάσταση πολιτικής-ασφάλειας.

Σχέσεις Κίνας-Σαούδ

Σε αντίθεση με τις αποδυναμωνόμενες οικονομικές σχέσεις της Κίνας με το Ιράν, οι σχέσεις του Πεκίνου με τη Σαουδική Αραβία, έναν βασικό σύμμαχο των ΗΠΑ και αντίπαλο του Ιράν, έχουν βελτιωθεί σημαντικά. Η Κίνα είναι ο νο.1 αγοραστής σαουδαραβικού πετρελαίου. Στους 11 πρώτους μήνες του 2019, η Κίνα εισήγαγε συνολικά 76,3 εκ.τόνους πετρελαίου από τους Σαούδ, ήτοι ετήσια αύξηση 53%.

Το διμερές εμπόριο το 2018 ήταν 61,4 δις $, ήτοι 32% ετήσια αύξηση. Σαουδαραβικές επιχειρήσεις δυναμώνουν τις σχέσεις τους με κινέζους εταίρους για την οικοδόμηση νέων πετρελαϊκών διυλιστηρίων και χώρων αποθήκευσης, και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των δύο χωρών βρίσκονται σε συζητήσεις για την επέκταση της συνεργασίας στο πλαίσιο του BRI.

Όλα αυτά έρχονται σε μια στιγμή κατά την οποία οι σαουδαραβικές εξαγωγές έχουν πέσει δραστικά, κατρακυλώντας από τα 633 δις $ το 2013 σε 306 δις $ το 2014 και 183 δις $ το 2015. Η σαουδαραβική κυβέρνηση αναμένει μικρότερους αριθμούς για το 2020, κάτι που καθιστά το εμπόριο και τη συνεργασία με την Κίνα ακόμα πιο σημαντικό.

Κατά την επίσκεψη του το Φλεβάρη του 2019 στην Κίνα, ο σαουδάραβας πρίγκηπας διάδοχος Μοχάμαντ Μπιν Σαλμάν έκανε λόγο για εγκάρδιες σχέσεις ανάμεσα στο Ριάντ και το Πεκίνο, ενώ παράβλεψε τον “ελέφαντα στο δωμάτιο”, δηλαδή, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Ουιγούρων και άλλων θρησκευτικών μειονοτήτων στην επαρχία Ξινγιάνγκ (που η Κίνα αποκαλεί “κέντρα επανεκπαίδευσης”). Μάλιστα, τον Ιούλη, η Σαουδική Αραβία, μαζί με άλλα 36 κράτη, έστειλε επιστολή στον ΟΗΕ εκφράζοντας υποστήριξη στην πολιτική ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Κίνας.

Επομένως, είναι ξεκάθαρο ότι Κίνα και Σαουδική Αραβία όχι μόνο κινούνται πιο κοντά μεταξύ τους οικονομικά, αλλά υπάρχει σύγκλιση και στο πολιτικό πεδίο. Το Νοέμβρη, ένα μήνα πριν την τριμερή άσκηση Ιράν-Ρωσίας-Κίνας, σαουδαραβικές και κινεζικές ναυτικές ειδικές δυνάμεις διεξήγαγαν κοινά γυμνάσια στη Ναυτική Βάση “Βασιλιάς Φαϊζάλ” στη Τζέντα, σηματοδοτώντας στενότερες σχέσεις ανάμεσα στους στρατούς των δύο χωρών, επίσης.

Σχέσεις Κίνας-Ισραήλ

Το Ισραήλ είναι ο στενότερος σύμμαχος των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή, έχοντας κοινά στοιχεία με τους Σαούδ. Όπως η Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ είναι διαμετρικά αντίθετο προς την κυβέρνηση του Ιράν, όμως είναι φιλικό προς την Κίνα, παρά τις αμερικανικές πιέσεις για αποφυγή περαιτέρω οικονομικών σχέσεων με το Πεκίνο.

Οι ΗΠΑ παραμένουν ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ: ο όγκος εμπορίου το 2018 ήταν 31,5 δις $, δηλαδή, πάνω από δύο φορές μεγαλύτερος από αυτόν του κινεζοϊσραηλινού εμπορίου. Ωστόσο, το εμπόριο με τις ΗΠΑ καθηλώνεται, ενώ το εμπόριο με την Κίνα αυξάνεται σταθερά.

Το 2019, ο όγκος εμπορίου ανάμεσα σε Κίνα και Ισραήλ ήταν 13,9 δις $, μεγαλύτερος δηλαδή του 2019 (11,6 δις $).

Η Κίνα ενδιαφέρεται πολύ για την ισραηλινή τεχνολογία και καινοτομία, ενώ το Ισραήλ επιθυμεί επενδύσεις στις υποδομές που συνάδουν με τα συμφέροντα των κινεζικών κρατικών επιχειρήσεων που επιδιώκουν παγκόσμια επέκταση. Σήμερα, η Κίνα συμμετέχει σε διάφορα πρότζεκτ στις μεταφορές και τις λιμενικές υποδομές στο Ισραήλ και η Κίνα επιδιώκει να πετύχει μια συμφωνία ελευθέρων συναλλαγών με την Κίνα το 2020.

Ωστόσο, οι ΗΠΑ έχουν αυξήσει την πίεση στο Ισραήλ για την προσέγγισή του με την Κίνα, ειδικά όσον αφορά την τεχνολογία 5G, τη μεταφορά τεχνολογίας διπλής χρήσης (σ.parapoda: και για πολιτικούς και για αμυντικούς σκοπούς) στην Κίνα, και ένα σχέδιο για λιμάνι χρηματοδοτούμενο από την Κίνα που βρίσκεται πολύ κοντά σε μια βάση των ΗΠΑ στο Ισραήλ. Εντούτοις, η Κίνα και το Ισραήλ θα συνεχίσουν να συνεργάζονται σε θέματα αμοιβαίου συμφέροντος, ιδίως στο εμπόριο και τον επιχειρηματικό τομέα.

Ο στόχος της ισραηλινής κυβέρνησης είναι να ισορροπήσει ανάμεσα στις απαραίτητες σχέσεις με τις ΗΠΑ και να μεγιστοποιήσει το όφελος από τη συνεργασία με την Κίνα. Για την Κίνα, το Ισραήλ είναι μια σημαντική αγορά και πηγή υψηλής τεχνολογίας που δεν αντέχει να χάσει.

Στροφή στη μεσανατολική στρατηγική της Κίνας;

Παρότι μερικοί ισχυρίστηκαν ότι η τριμερής ναυτική άσκηση Ιράν-Ρωσίας-Κίνας είναι μια “σημαντική στρατηγική εξέλιξη”, φαίνεται ότι η μεσανατολική πολιτική της Κίνας να συνεργάζεται με όλες τις χώρες χωρίς να παίρνει το μέρος κάποιου δεν θα αλλάξει σύντομα. Καθώς η έριδα ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ιράν βαθαίνει μετά τα πρόσφατα γεγονότα στο Ιράκ, η Κίνα ενισχύει τους δεσμούς με όλα τα μεσανατολικά κράτη. Δεν θα είχε νόημα για την Κίνα να δρα ως εγγυητής της ασφάλειας κανενός μέρους μεμονωμένα, κάτι που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τα οικονομικά της οφέλη σε όλη την περιοχή.

Η τριμερής άσκηση είναι ένα μεμονωμένο γεγονός με στόχο κυρίως να στείλει μήνυμα στις ΗΠΑ, παρά στους περιφερειακούς συμμάχους των ΗΠΑ. Δεν θα πρέπει να υπάρχουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες για το μελλοντικό ρόλο της Κίνα στη Μέση Ανατολή.

Εξάλλου, το Ιράν είναι μόνο ένα κομμάτι του μεσανατολικού μωσαϊκού και η Κίνα έχει δείξει στο παρελθόν ότι δεν προτίθεται να θυσιάσει τα ευρύτερα παγκόσμια συμφέροντά της για το Ιράν.

Ο Ζιν Γιανγκ είναι Ανώτατος Αναλυτής στο Πρόγραμμα για την Κίνα στη σχολή διεθνών σπουδών S.Rajaratnam (RSIS), στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Νανγιάνγκ (NTU), Σιγκαπούρη.

Πηγή: eurasiareview.com μέσω parapoda.wordpress.com