Λονδίνο, 17 Απρίλη 1871

Αγαπητέ Κούγκελμαν.

Το γράμμα σου έφτασε σώο. Προς το παρόν, έχω πολλή δουλειά. Ως εκ τούτου, μόνο λίγες γραμμές. Μου είναι εντελώς ακατανόητο το πώς καταφέρνεις να συγκρίνεις τις μικροαστικές διαδηλώσεις τύπου 13 Ιούνη 1849* κ.λπ. με τον τωρινό αγώνα στο Παρίσι.
Θα ήταν, βέβαια, πολύ πιο εύκολο να δημιουργεί κανείς την Παγκόσμια Ιστορία αν αναλάμβανε τον αγώνα μόνο κάτω απ’ τον όρο αλάθητα-ευνοϊκών πιθανοτήτων επιτυχίας. Θα ήταν, απ’ την άλλη, εξαιρετικά μυστικιστικό εάν οι “συμπτώσεις” δεν έπαιζαν κανένα ρόλο. Αυτές οι ίδιες συμπτώσεις παρεμβαίνουν φυσιολογικά στη γενική πορεία της εξέλιξης και αντισταθμίζονται από κάποιες άλλες συμπτώσεις. Όμως, η επιτάχυνση και η επιβράδυνση εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τέτοιες “συμπτώσεις”, που ανάμεσά τους φιγουράρει και η “σύμπτωση” του χαρακτήρα των ανθρώπων που πρώτοι βρίσκονται επικεφαλής του κινήματος.
Η αποφασιστική δυσμενής “σύμπτωση”, αυτήν τη φορά, δεν πρέπει καθόλου να αναζητηθεί στις γενικές επικρατούσες συνθήκες της γαλλικής κοινωνίας, αλλά στην παρουσία των Πρώσων στη Γαλλία και στο γεγονός ότι βρίσκονται ακριβώς προ των παρισινών πυλών. Αυτό το γνώριζαν καλά οι Παριζιάνοι. Εξίσου, όμως, το γνώριζαν και οι κανάγιες αστοί των Βερσαλλιών. Ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο έβαζαν τους Παριζιάνους μπροστά στο δίλημμα: Ή να δεχτούν την πρόσκληση για αγώνα ή να παραδοθούν χωρίς αγώνα. Η αποθάρρυνση της εργατικής τάξης στην τελευταία περίπτωση, θα ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερη συμφορά απ’ το χαμό ενός οποιουδήποτε αριθμού ηγετών. Η πάλη της εργατικής τάξης με την τάξη των κεφαλαιοκρατών και με το κράτος της έχει μπει σε νέα φάση με τον αγώνα στο Παρίσι. Όποιο και να είναι το άμεσο αποτέλεσμα, έχει κατακτηθεί ένα νέο σημείο εκκίνησης στην παγκόσμια Ιστορία.
Αντίο,
Κ.Μ.
*Στις 13 Ιούνη 1849 οι Ορεινοί – η ακραία αριστερή πτέρυγα της Εθνοσυνέλευσης – οργάνωσε διαδήλωση στο Παρίσι προκειμένου να διαμαρτυρηθεί εναντίον της καταπάτησης του γαλλικού συντάγματος απ’ τον πρόεδρο και την πλειοψηφία της Νομοθετικής Συνέλευσης. Η διαδήλωση εύκολα κατεστάλη βίαια απ’ τα γαλλικά στρατεύματα και σηματοδότησε τη χρεωκοπία των δημοκρατών μικροαστών στη Γαλλία.
Σημ. του συντάκτη: Η πλήρης συλλογή των πρωτότυπων επιστολών του Μαρξ βρίσκεται στο Ινστιτούτο Μαρξ-Ένγκελς-Λένιν στη Μόσχα.
Ο παραλήπτης των επιστολών Λουίς Κούγκελμαν (1828-1902) υπήρξε χειρούργος και γυναικολόγος με σημαντική πελατεία στο Ανόβερο.
Στα είκοσί του χρόνια ενεπλάκη στο επαναστατικό κίνημα του 1848, περίοδος κατά την οποία ξεκίνησε η γνωριμία του με το έργο του Μαρξ, του οποίου και υπήρξε ένθερμος θαυμαστής καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου του. Η γνωριμία τους, η οποία εξελίχθηκε συν τω χρόνω σε στενή φιλία, ξεκίνησε στα 1962 – μέσω αλληλογραφίας – με τη μεσολάβηση του εξόριστου στο Λονδίνο Γερμανού ποιητή Φραϊλιγκράτ.
Παρότι το δέος του Κούγκελμαν για την μεγαλοφυΐα του Μαρξ ουδέποτε υποχώρησε, ο ίδιος δεν μπόρεσε να κατανοήσει την επαναστατική ουσία του Μαρξισμού, απορρίπτοντας τον ταξικό αγώνα, και προσδοκώντας την πραγμάτωση των ιδανικών του μέσω ενός ειρηνικού, ρεφορμιστικού δρόμου, γεγονός που μοιραία δημιούργησε αδιέξοδο στη σχέση τους – και εν τέλει ρήξη.
Ακόμα όμως και μετά τη ρήξη, ο Κούγκελμαν συνέχισε να ενδιαφέρεται με πάθος για τον Μαρξ και το έργο του. Προπαγάνδισε με θέρμη το Κεφάλαιο, και διατήρησε τις επιστολές του Μαρξ με μεγάλη περηφάνια, προτρέποντας τους σοσιαλδημοκράτες ηγέτες να τις δημοσιεύσουν μετά το θάνατό του.