Κώστας Βλαχόπουλος*

Στους σαράντα μήνες που κράτησε η Μικρασιατική Εκστρατεία οι δυο λαοί, ο ελληνικός και ο τουρκικός, ποτισμένοι με το δηλητήριο του εθνικισμού, φέρθηκαν ο ένας στον άλλον με τρόπο που δεν χωράει ανθρώπου νους

Η συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή στάθηκε η αφορμή για το τελευταίο βιβλίο των εκδόσεων «Εκτός των Τειχών», ένα συλλογικό έργο με τίτλο «1919-1922. Απεσταλμένοι των Ισχυρών, για τη Μεγάλη Ιδέα. Στους δρόμους του πολέμου και της καταστροφής. Κείμενα για τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την προσφυγιά».

Το βιβλίο πραγματεύεται τις βασικές εξελίξεις στα πεδία των μαχών και στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων (κείμενα των Κώστα Βλαχόπουλου, Γιάννη Βάρλα, Νίκου Ζυγογιώργου και Αντώνη Αποστολάκη), το ζήτημα των προσφύγων, της ανταλλαγής πληθυσμών και των μειονοτήτων (κείμενα των Βαγγελιώς Δερμιτζάκη, Δημήτρη Παυλίδη και Στέφανου Χατζησάββα) και το αντιπολεμικό κίνημα και το κίνημα των Παλαιών Πολεμιστών (κείμενα των Στέφανου Σκοδράνη και Κώστα Μιχαλάκη).

Επιπλέον, ο γνωστός καραγκιοζοπαίχτης Γιάννης Χατζής γράφει για την επίδραση της Μικρασιατικής Καταστροφής στη λογοτεχνία, και το ΚΚ Τουρκίας/ΜΛ παρουσιάζει την οπτική του τουρκικού επαναστατικού κινήματος απέναντι στο φαινόμενο του κεμαλισμού (μετάφραση της Τασούλας Γκενίδου). Τα κείμενα των Στέλιου Αγκούτογλου και Μυρτώς Περάκη και των λογοτεχνών Σίμου Κερασίδη και Μαρίας Αντωνιάδου-Μαριόλη είναι βιωματικές αλλά και σύγχρονες ματιές στους πρόσφυγες που βρέθηκαν στην Τούμπα, την Ευκαρπία, τα Χανιά και τη Νέα Ιωνία Αττικής.

Το βιβλίο συμπληρώνουν ένα χρονολόγιο των βασικών γεγονότων, ορισμένα κείμενα της εποχής και φωτογραφικό υλικό. Με μόνο δύο από τους συντελεστές να είναι ιστορικοί, η προσπάθεια θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συνάδει με το πνεύμα της δημόσιας ιστορίας. Κατά βάση, ωστόσο, επιχειρεί να καταθέσει απόψεις και να συμβάλει στη συζήτηση πάνω στις πυκνές και σύνθετες εξελίξεις εκείνης της εποχής και τις αντανακλάσεις τους στις μέρες μας. Η κοινή συνισταμένη των κειμένων είναι μια πολιτική θέση που στέκεται στο πλευρό των λαών και απέναντι στον εθνικισμό και τη μισαλλοδοξία. Ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου σκιαγραφεί τη θέση αυτή και αμφισβητεί την, πολυδιαφημισμένη τελευταία, άποψη ότι η Ελλάδα βρισκόταν πάντα στη σωστή πλευρά της Ιστορίας.

Στους σαράντα μήνες που κράτησε η Μικρασιατική Εκστρατεία, από την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη τον Μάη του 1919, μέχρι την καταστροφή της πόλης τον Σεπτέμβρη του 1922, οι δυο λαοί, ο ελληνικός και ο τουρκικός, ποτισμένοι με το δηλητήριο του εθνικισμού, φέρθηκαν ο ένας στον άλλον με τρόπο που δεν χωράει ανθρώπου νους.

Και στις δυο πλευρές του Αιγαίου, κυριαρχούν οι απόψεις που ρίχνουν το άδικο στους απέναντι, στους τότε εισβολείς ή σφαγείς και στους σημερινούς κληρονόμους τους. Κι έτσι υπηρετείται το δίκιο των λίγων και ισχυρών απέναντι στους πολλούς και αδύνατους. Γιατί το δίκιο τους για τότε, το κάνουν δίκιο και για σήμερα και αναζητούν τις σύγχρονες Μεγάλες Ιδέες τους.

Αυτό που συστηματικά υποτιμάται, αν όχι αποσιωπάται, είναι ο ρόλος των ακόμα πιο ισχυρών, των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, που έπαιξαν με τις τύχες χωρών και λαών για να υπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα, με τη συνεργασία των προθύμων που αναζητούσαν την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.

Κι έτσι κύλησε ποτάμι το αίμα των λαών στη Μικρασία. Δυο εκατομμύρια άνθρωποι ξεριζώθηκαν κι από τις δυο πλευρές και βρέθηκαν εξαθλιωμένοι ανάμεσα σε ομόθρησκους μεν, εχθρικούς δε πληθυσμούς. Και η Μικρασία έπαψε πια να είναι η κοινή πατρίδα, όπως και η Μακεδονία και η Κρήτη. Αιώνες ειρηνικής συμβίωσης ανθρώπων με διαφορετική θρησκεία, γλώσσα και εθνική καταγωγή θάφτηκαν στις στάχτες της Σμύρνης.

Η ανάδειξη αυτής της οπτικής και ερμηνείας διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου. Η μικρασιατική καταγωγή αρκετών από τους συντελεστές ήταν αναμφισβήτητα ένα συναισθηματικό καύσιμο για την προσπάθεια, ωστόσο ακόμα ισχυρότερο ήταν το κίνητρο που έδινε η διαπίστωση των σημαντικών αναλογιών της εποχής εκείνης με τη δική μας. Η μελέτη της ευρύτερης περιόδου του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από το προοίμιο των Βαλκανικών Πολέμων μέχρι τον επίλογο της Μικρασιατικής Εκστρατείας, προσφέρει ανεκτίμητα εφόδια στην ερμηνεία του σήμερα.

Οι σχέσεις και οι αντιθέσεις ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις, ανάμεσα σε αυτές και τις μικρότερες και ανάμεσα στις μικρότερες μεταξύ τους παρουσιάζουν σοβαρές ομοιότητες. Το απλούστερο, ίσως και σημαντικότερο παράδειγμα είναι ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις είναι περίπου οι ίδιες σήμερα, αν και με διαφορετική διάταξη ισχύος, και έχουν βαθιές και αγεφύρωτες αντιθέσεις μεταξύ τους, οι οποίες καθορίζουν τις εξελίξεις στον κόσμο και οδηγούν την ανθρωπότητα όλο και πιο κοντά στον όλεθρο του πολέμου.

Η Ιστορία, όπως και η πολιτική, δεν είναι υπόθεση αποκλειστικά και μόνο των ειδικών. Πρέπει να είναι υπόθεση των λαών όλου του κόσμου, για να μπορέσουν, σε αυτή την τόσο δύσκολη περίοδο που διανύουμε, να προτάξουν όλα αυτά που τους ενώνουν και να πετάξουν στα αζήτητα όσα τους λένε ότι τους χωρίζουν.

Αν το βιβλίο καταφέρει να συμβάλει σε μια τέτοια κατεύθυνση, τότε θα έχει πετύχει τον πιο σημαντικό στόχο του.

*Ηλεκτρολόγος μηχανικός

πηγή: efsyn.gr