Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την ενδοσχολική βία και εν γένει τη νεανική παραβατικότητα, ιδιαίτερα στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, που αξιοποιούν περιστατικά όπως ο ξυλοδαρμός της 14χρονης μαθήτριας στη Γλυφάδα, όχι για να ευαισθητοποιήσουν και να επιμορφώσουν, αλλά για να κανιβαλίσουν τον ανθρώπινο πόνο με στόχο τα υψηλά νούμερα τηλεθέασης και τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από τις πραγματικές αιτίες των φαινομένων βίας, που δεν είναι άλλες παρά οι πολιτικές των κυβερνήσεων των συμφερόντων που αυτές υπηρετούν.

Βαθύτερα αίτια της νεανικής βίας

Επιφανειακές προσεγγίσεις αποδίδουν τα φαινόμενα βίας στη νεολαία στις κακές επιρροές, τη μουσική τραπ, τα βιντεοπαιχνίδια ή το οικογενειακό περιβάλλον. Όμως το οικογενειακό περιβάλλον, η μουσική και η κουλτούρα της νεολαίας, αν και φυσικά επιδρούν στη συμπεριφορά των παιδιών, αποτελούν ταυτόχρονα παράγοντες που διαπλάθονται  και οι ίδιοι μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες, πρώτα και κύρια οικονομικές, που αν αγνοηθούν καταλήγουμε σε ατομοκεντρικές και ψυχολογίστικες ερμηνείες που ούτε εξηγούν, ούτε λύνουν το πρόβλημα.

Είναι αναμενόμενο πως τα ΜΜΕ είναι κουρδισμένα στη συχνότητα της κυβερνητικής προπαγάνδας, γι’ αυτό και υπερτονίζουν την παραβατικότητα της νεολαίας με σκοπιμότητα, όμως αναμφισβήτητα οι σκληροί καιροί της καπιταλιστικής κρίσης έχουν ανασύρει στην επιφάνεια του σχολικού περιβάλλοντος βίαιες συμπεριφορές με μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση.

Το σχολείο δεν είναι χωρισμένο από τη κοινωνία μέσω κάποιας αόρατης υγειονομικής ζώνης, στον αντίποδα, είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας, και τα παιδιά είναι φορείς των αντιλήψεων αλλά και των προβλημάτων των ενηλίκων, που στην πλειονότητά τους αποτελούν τη μάζα των βιοπαλαιστών του εκμεταλλευόμενου λαού.

Σε αντίθεση με μια διαδεδομένη αντίληψη δεν «ξεκινούν όλα από την οικογένεια», αλλά η οικογένεια υφίσταται στο καπιταλιστικό σύστημα της εκμετάλλευσης και της εμπορευματοποίησης κάθε πτυχής της ανθρώπινης δραστηριότητας. Όλα γίνονται με γνώμονα το κέρδος, οι εργαζόμενοι εργάζονται για να καταναλώνουν, μια χούφτα ιδιοκτήτες πλουτίζουν, ενώ οι κοινωνικές ανισότητες και ο ανταγωνισμός παρά τις εμφανώς καταστρεπτικές τους συνέπειες, παρουσιάζονται ως κάτι αιώνιο και φυσικό. Αυτές οι αξίες και τα ιδανικά καθίστανται κυρίαρχα, από το σχολείο μέχρι το πανεπιστήμιο και από τα σαλόνια της υψηλής κοινωνίας μέχρι τα καφενεία, ο πλουτισμός, η αγοραπωλησία και η κερδοσκοπία, το άτομο απέναντι στο σύνολο, ο ανταγωνισμός, ακόμα και η βία καθεαυτή, αυτές είναι οι αντιλήψεις που διαιωνίζονται και κατακτούν τις συνειδήσεις ακόμα και όσων καταπιέζονται από την σημερινή τάξη πραγμάτων.

Με αυτές τις αρχές πλάθεται και το σημερινό σχολείο του νεοφιλελευθερισμού, το σχολείο των «λίγων και εκλεκτών», το σχολείο των ταξικών φραγμών, όπου η γνώση μετατρέπεται σε εμπόρευμα για τους έχοντες, για όσους διαθέτουν τους πόρους για να αντεπεξέλθουν στα αλλεπάλληλα εξεταστικά φίλτρα, σε μια αγχώδη πορεία προς το πανεπιστήμιο, ενώ σε αυτή τη δαιδαλώδη διαδρομή ο καθένας εμφανίζεται μόνος του, απέναντι σε όλους τους άλλους.

Υπό αυτές τις παραμέτρους μάλλον υποκρίνονται οι υποστηρικτές του υπάρχοντος συστήματος όταν εκπλήσσονται από την προσφυγή της νεολαίας στο bullying, τη γηπεδική βία και σε κάθε είδους παραβατική συμπεριφορά. Σε τελευταία ανάλυση τα παιδιά μιμούνται αυτά που βλέπουν, και το «τέλος της ιστορίας» είναι γράφει στη σημαία του «ο θάνατος σου η ζωή μου», ό,τι κι αν ισχυρίζονται οι θιασώτες του.

Δηλώσεις και εκδηλώσεις προθέσεων:

«…και ξέρετε δεν υπάρχει αυτό που λέγεται κοινωνία. Υπάρχουν τα άτομα…»

Θάτσερ, 1925 – 2013, πρώην Πρωθυπουργός Ηνωμένου Βασιλείου

«…Τι πάει να πει όλοι στο Πανεπιστήμιο; Δεν είμαστε όλοι ίδιοι, δεν είμαστε όλοι ίσοι, και δεν πρόκειται γίνουμε ποτέ…»

Μητσοτάκης, Πρωθυπουργός Ελλάδας

«…Όταν κάποιος είναι επιθετικός, είναι επιθετικός επειδή είναι γεννημένος επιθετικός…»

«…Είναι η φύση των πραγμάτων το αρσενικό να είναι επιθετικό, κατά συνέπεια η έννοια της γυναικοκτονίας έχει μια βιολογική βάση…»

Βαρτζόπουλος, Υφυπουργός Υγείας

Η στατιστική της κρίσης

1 στα 2 φτωχά νοικοκυριά δυσκολεύεται να πληρώσει τους λογαριασμούς του έγκαιρα
1 στα 3 φτωχά νοικοκυριά στερείται τροφές υψηλής θρεπτικής αξίας
1 στα 3 φτωχά νοικοκυριά αδυνατεί να ζεστάνει επαρκώς το σπίτι του το χειμώνα
7 στους 10 γονείς περιέκοψαν παροχές προς τα παιδιά τους
1 στα 3 παιδιά στην Ελλάδα έχουν οδηγηθεί στη φτώχεια
4 στα 5 παιδιά βιώνουν καταστάσεις άγχους σχετιζόμενες με τις σχολικές επιδόσεις

Σωρεία από στατιστικά στοιχεία που συλλέχθηκαν από ιδρύματα του αστικού συστήματος και όχι από κάποιον ριζοσπαστικό φορέα, από αυτούς δηλαδή που προσπαθούν να χρυσώσουν το χάπι της σύγχρονης λιτότητας και εξαθλίωσης, αναδεικνύουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα λαϊκά νοικοκυριά και κατ’ επέκταση τα πιο ευαίσθητα μέλη της κοινωνίας, τα παιδιά των φτωχών οικογενειών. Είναι προφανές πως το βιοτικό επίπεδο της κοινωνικής πλειοψηφίας είναι χειρότερο ακόμα και από τη μαύρη εικόνα που συνθέτουν οι αστικές στατιστικές μελέτες, ενώ τα βάρη της επιβίωσης τα κουβαλούν οι μαθητές ακόμα και όταν βρίσκονται στα καλύτερα σχολεία.

Ιδιαίτερα στις συνθήκες της πανδημίας, των κυβερνητικών lock down και της αντιπαιδαγωγικής μεθόδου της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, η απομόνωση των μαθητών γιγάντωσε τόσο τα μαθησιακά προβλήματα όσο και τις δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση. Είναι χαρακτηριστικό πως για το διάστημα εφαρμογής της τηλεκπαίδευσης 7 στους 10 μαθητές δήλωναν πως αφομοίωναν ελάχιστα ή καθόλου τη διδαχθείσα ύλη, ενώ 9 στους 10 δήλωναν πως ήταν κυριευμένοι από αρνητικά αισθήματα, κύρια το άγχος, την ψυχική εξάντληση και την αίσθηση ρουτίνας. Τα σημάδια της μακράς απουσίας από το σχολικό περιβάλλον στο βωμό της κατασταλτικής διαχείρισης της πανδημίας από την κυβέρνηση άφησαν αναμφισβήτητα το στίγμα τους στη σχολική καθημερινότητα και την ψυχοσύνθεση των μαθητών.

Σε αυτές τις συνθήκες πρέπει να προστεθεί και όλο το αντεργατικό οπλοστάσιο που θεσμοθέτησαν οι κυβερνήσεις της κρίσης, η κατάργηση του 8ώρου και της κυριακάτικης αργίας, η επέκταση της ελαστικής και μαύρης εργασίας, οι απανωτές περικοπές συντάξεων, επιδομάτων και βοηθημάτων, ενώ τα βάρη των ανατιμήσεων και της ακρίβειας στην ιδιωτικοποιημένη ενέργεια και τα σουπερμάρκετ εξανεμίζουν το λαϊκό εισόδημα σε ένα γλέντι κερδοσκοπίας μας χούφτας μεγαλοεπιχειρηματιών.

Οι γονείς επομένως είναι καταδικασμένοι να τρέχουν σε μία κούρσα επιβίωσης, μεταφέροντας τα άγχη τους στην οικογενειακή εστία, ενώ απουσιάζουν τόσο οι πόροι όσο και ο ελεύθερος χρόνος που απαιτούνται για την ποιοτική και ολόπλευρη ανατροφή των παιδιών.

Η δύσκολη πραγματικότητα στα σχολεία της «Ελλάδας 2.0»

Αναμφίβολα η τόσο εκτεταμένη προβολή των περιστατικών βίας στα δημόσια σχολεία αποσκοπεί εκτός των άλλων και στη συκοφάντηση της δημόσιας εκπαίδευσης και την πριμοδότηση της ιδιωτικής παιδείας. Άλλωστε μόλις την περασμένη ακαδημαϊκή χρόνια ψηφίστηκε ο νόμος για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Πράγματι τα δημόσια σχολεία έχουν πολλά προβλήματα, τα οποία όμως δεν εκπορεύονται από κάποιους «βίαιους» μαθητές, αλλά από τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της κυβέρνησης και του υπουργείου παιδείας.

Το υποστελεχωμένο και υποχρηματοδοτούμενο δημόσιο σχολείο δέχεται απανωτά χτυπήματα από την αντιλαϊκή πολιτική των κυβερνήσεων και του υπουργείου παιδείας. Κτίρια χωρίς θέρμανση και φωτισμό, απαρχαιωμένες κτιριακές υποδομές που κοστίζουν μέχρι και ζωές μαθητών, τμήματα και σχολεία συγχωνευμένα και μαθητές στοιβαγμένοι. Εκπαιδευτικοί που απειλούνται με αξιολόγηση, αναπληρωτές που ζουν σα σύγχρονοι νομάδες ενώ καλύπτουν μόνιμα κενά, αγωνιζόμενοι δάσκαλοι που επιστρατεύονται και διώκονται ποινικά.

Το εκπαιδευτικό σύστημα της Τράπεζας Θεμάτων, της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής, των Πανελλαδικών και της παραπαιδείας των φροντιστηρίων υποβάλλει τη νεολαία σε μία διαρκή συνθήκη άγχους και ανταγωνισμού, σε μία σύγκριση επιδόσεων όπου ζητούμενο καθίσταται η στείρα και πρόσκαιρη αποστήθιση πληροφοριών, μακριά από οποιαδήποτε παιδαγωγική λογική και ουσιαστική μόρφωση. Είναι ευνόητο ότι το ανταγωνιστικό και πιεστικό κλίμα του «σχολείου –  εξεταστικού κάτεργου» επιδρά στην νεανική ψυχοσύνθεση, τροφοδοτώντας όχι μόνο την απομόνωση, αλλά και την αποξένωση και εχθρότητα μεταξύ των μαθητών.

Η εκπαιδευτική κοινότητα έχει επανειλημμένα εγκαλέσει το υπουργείο για την έλλειψη κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων, εκ των οποίων ως τον Οκτώβρη του 2024 δεν είχε γίνει ούτε μία νέα πρόσληψη ενώ η καθυστερημένη προκήρυξη προέβλεπε μερικές εκατοντάδες για τις ανάγκες δεκάδων χιλιάδων μαθητών, διαιωνίζοντας την κάλυψη πολλών σχολείων από έναν κοινωνικό λειτουργό ή ψυχολόγο, που αντικειμενικά αδυνατεί να ικανοποιήσει ουσιαστικά και τακτικά τις ανάγκες των χιλιάδων μαθητών που καλείται να υποστηρίξει.

Αυτή την πιεστική καθημερινότητα καλείται να υπομείνει η σημερινή νεολαία δίχως ελπιδοφόρα προοπτική, με μοναδική ανταμοιβή τη ζοφερή πραγματικότητα του σύγχρονου εργασιακού μεσαίωνα, μια ζωή ανασφάλειας μακριά από τις επιδιώξεις και τα όνειρα της νέας γενιάς, όχι ζωή, αλλά επιβίωση, τόσο δύσκολη που εκατοντάδες χιλιάδες νέοι προτιμούν τη μετανάστευση.

Κυβερνητικές ευθύνες και υποκρισία 

Όμως η κυρίαρχη πολιτική φαίνεται να έχει ανεξάντλητα αποθέματα βιαιότητας, και στο βωμό του κέρδους και της διάλυσης κάθε κοινωνικής κατάκτησης δεν διστάζει να καίει και να πνίγει ανθρώπους με την παραμικρή πλημμύρα ή πυρκαγιά, να αφήνει το λαό χωρίς νοσοκομεία, ΜΕΘ και ασθενοφόρα, να γεννά κρατικά εγκλήματα όπως τα Τέμπη, θυσιάζοντας μέχρι και ανθρώπινες ζωές στη λογική «κόστους – οφέλους».

Οι ζωές του λαού δεν μετράνε όταν ξεπλένονται ή αποφυλακίζονται οι εκλεκτοί της Δεξιάς, ακόμα κι αν αυτοί είναι παιδοβιαστές ή δολοφόνοι, όπως ο Λιγνάδης, ο Μίχος και ο Κορκονέας. Η κυρίαρχη πολιτική εξοικειώνει κάθε μέρα τη νεολαία με το θάνατο, με την αντίληψη πως είμαστε όλοι αναλώσιμοι, εξοικειώνει τη νεολαία με μια πρωτόγνωρη απαξίωση της ανθρώπινης ζωής, γυρνώντας το ρολόι της ιστορίας αιώνες προς τα πίσω, καθιστώντας τη βία παρούσα σε κάθε πτυχή της κοινωνίας.

Η απάντηση της πρώην υπουργού παιδείας Νίκης Κεραμέως στα περιστατικά βίας ήταν η «καταδίκη της βίας από όπου κι αν προέρχεται», η δημιουργία μίας ηλεκτρονικής πλατφόρμας ανώνυμων καταγγελιών, δηλαδή η ενίσχυση της αποξένωσης και του καταδοτισμού, καθώς και το τσουβάλιασμα των μαθητικών μορφών διεκδίκησης, όπως η αποχή και η κατάληψη, στις εκδηλώσεις «βίας και εκφοβισμού». ΄Όπως ο απεργοκτόνος νόμος Χατζιδάκι – Βρούτση ποινικοποιεί την απεργία με πρόφαση το ατομικό «δικαίωμα στην εργασία», το οποίο η κυβέρνηση επιλεκτικά θυμάται μόνο όταν πρόκειται για απεργοσπασία, έτσι και το υπουργείο παιδείας αξιοποιεί τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας για να στοχοποιήσει τους αγώνες του εκπαιδευτικού κινήματος. Άλλωστε δεν ήταν λίγα τα περιστατικά ξυλοδαρμών, συλλήψεων και διώξεων ανήλικων μαθητών από την αστυνομία και το δικαστικό σώμα τα τελευταία χρόνια επειδή διεκδίκησαν αγωνιστικά το δικαίωμα σε δημόσια – δωρεάν παιδεία.

Είναι προφανές πως όταν ο πρωθυπουργός κάνει λόγο για αυστηροποίηση των ποινών στους «παραβατικούς» μαθητές και τους γονείς τους δεν ενισχύει απλώς το πνεύμα «ατομικής ευθύνης» δηλαδή κρατικής ανευθυνότητας, δεν επιβαρύνει απλά με ανούσιο τιμωρητισμό το ήδη νοσηρό κλίμα του «σχολείου της αγοράς», αλλά επιχειρεί να εμπλουτίσει την κατασταλτική φαρέτρα του κράτους με ένα ακόμα εργαλείο διώξεων και πειθάρχησης για όποιον αγωνίζεται, που θα στιγματίζεται αυτομάτως ως «παραβάτης» ενώ ο νομικός και συνάμα οικονομικός εκβιασμός θα επεκτείνεται και στην οικογένειά του.

Φυσικά η «καταδίκη της βίας από όπου κι αν προέρχεται», σημαίνει καταδίκη των λαϊκών αγώνων και εξωραϊσμό της βίας όταν είναι η βία των κυρίαρχων, η βία της αστυνομίας απέναντι σε διαδηλωτές, η βία του λιμενικού και της Frontex απέναντι σε πρόσφυγες, η γενοκτονία του Ισραήλ απέναντι στον παλαιστινιακό λαό, οι νατοϊκές βόμβες στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή και ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό … Η εξίσωση ναζισμού – κομμουνισμού αποτελεί επίσημη ιδεολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των αστικών κομμάτων, από τη  Νέα Δημοκρατία μέχρι το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ, ένα ανιστόρητο αφήγημα που επί της ουσίας αφήνει στο απυρόβλητο τη φασιστική βία. Άλλωστε δεν είναι λίγα τα ακροδεξιά στελέχη της κυβέρνησης, Βορίδης, Πλεύρης, Γεωργιάδης και άλλοι, ούτε αυτοί που επιθυμούσαν μια «πιο σοβαρή Χρυσή Αυγή». Πρόσφατα με αφορμή την 28η Οκτωβρίου του 2024 ο βουλευτής της ΝΔ Σιμόπουλος δε δίστασε να δηλώσει πως

«…Τιμούμε τον Μεταξά…» ενώ δηλώσεις του υφυπουργού υγείας αποδίδουν τη βία και τις γυναικοκτονίες στα γενετήσια χαρακτηριστικά του ανδρικού φύλου, θεωρία που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τον Μένγκελε, αρχιγιατρό των χιτλερικών. Η κυβερνητική πολιτική σπρώχνει τη νεολαία στην Ακροδεξιά όχι μόνο γιατί αναπαράγει τον εθνικισμό, την ξενοφοβία και τον αντικομμουνισμό λυσσασμένα, αλλά κύρια γιατί οι αντιλαϊκές και ξενόδουλες πολιτικές των κομμάτων του ευρωμονόδρομου δίνουν πάτημα στον αντιδραστικό λαϊκισμό των φασιστικών δυνάμεων. Σε αυτό το έδαφος αναπτύσσονται περιστατικά όπως οι επιθέσεις σε αριστερούς μαθητές σε σχολεία του Ευόσμου και της Σταυρούπολης, ή ο προπηλακισμός τρανς ατόμων στη Θεσσαλονίκη.

Στην πραγματικότητα δεν μπορεί να υπάρξει καμία ατομική ή μεμονωμένη λύση σε ένα κοινωνικό πρόβλημα. Μόνο μέσα στους αγώνες χτίζεται η αλληλεγγύη στον αντίποδα του ανταγωνισμού, και η νεολαιΐστικη αγανάκτηση διοχετεύεται απέναντι σε αυτούς που μαυρίζουν το παρόν και το μέλλον των νέων ανθρώπων. Μοναδικό αντίδοτο στον κοινωνικό κανιβαλισμό αποτελούν οι λαϊκοί αγώνες, η συλλογική οργάνωση της νεολαίας για τα κοινά συμφέροντα  όλων των καταπιεζόμενων ανθρώπων, η συστράτευση στους αγώνες για το ψωμί, την παιδεία, τα δημοκρατικά δικαιώματα, την αποτίναξη της καπιταλιστικής και ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης, για την οικοδόμηση ενός μέλλοντος αντάξιου των προσδοκιών της νέας γενιάς.

Φοίβος Α.

πηγή: περιοδικό Πορεία, τ. 59, που κυκλοφορεί