γράφει ο Στέλιος Λημνιός*

Ο ένας και μόνος πιστοποιημένος μετρητής που βρίσκεται τοποθετημένος σε απομακρυσμένη θέση δεν μετρά μόλυβδο, διοξείδιο του άνθρακα, βενζόλιο, αμμωνία και οξείδια του αζώτου, όπως ορίζει η σύγχρονη ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Το άρθρο αυτό αποτελεί μια τεκμηριωμένη, από επιστημονικούς φορείς, καταγραφή του προβλήματος από την καύση σκουπιδιών στο εργοστάσιο της τσιμεντοβιομηχανίας ΑΓΕΤ-Lafarge, που βρίσκεται εντός του πολεοδομικού ιστού της πόλης του Βόλου. Στόχος της καταγραφής αυτής είναι να αποτελέσει ένα χρήσιμο «εργαλείο» πολιτικής, και όχι μόνο, διερεύνησης του εγκλήματος που συντελείται εις βάρος της υγείας των πολιτών.

Α) Η ρύπανση της ατμόσφαιρας από τη λειτουργία του εργοστασίου.

Το εργοστάσιο παραγωγής τσιμέντου της ΑΓΕΤ-Lafarge λειτουργεί εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Βόλου και απέχει από τα σπίτια της ανατολικής πλευράς 150 μ. Διαθέτει ιδιωτικό λιμένα για την εξυπηρέτησή του. Εχει άδεια λειτουργίας για τέσσερις γραμμές παραγωγής (ΜΠΕ σελ. 19) αλλά στην παρούσα περίοδο -λόγω της πτώσης στην οικοδομική δραστηριότητα τοπικά και διεθνώς- λειτουργεί μία (ΠΚ1).

Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (ΦΕΚ 1450/2013, οδηγ. Ε.Ε./75/2010), στην περίπτωση ταυτόχρονης λειτουργίας δύο ή περισσότερων γραμμών παραγωγής, οι εκπεμπόμενοι ρύποι δεν αθροίζονται, αλλά η κάθε γραμμή θεωρείται μόνη και αυτοτελής. Ετσι μπορεί να υπάρξει το παράδοξο και επικίνδυνο γεγονός, οι συγκεντρώσεις των ελεγχόμενων ρύπων να είναι πολλαπλάσιοι από τα θεσμοθετημένα όρια, αλλά επειδή η κάθε παραγωγική γραμμή ελέγχεται ως μοναδική, η δημόσια υγεία να υποβαθμίζεται αποδεδειγμένα αλλά νόμιμα!

Για τη λειτουργία του αντλεί ενέργεια από την καύση πετ κοκ και καυσίμων που προέρχονται από αστικά απορρίμματα (RDF ΕΚΑ 191210). Η ετήσια κατανάλωση ανέρχεται συνολικά σε 200.000 τόνους για τη μία γραμμή παραγωγής, δηλαδή περίπου 120.000 τόνοι πετ κοκ και 75.000 τόνοι RDF. Μόνο δε κατά την έναρξη και το τέλος μιας παραγωγικής διαδικασίας χρησιμοποιεί αναγκαστικά (για ακριβή έλεγχο των συνθηκών καύσης) μικρή ποσότητα φυσικού αερίου.

Σύμφωνα με τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) που η εταιρεία κατέθεσε το 2016 στο αρμόδιο υπουργείο, κάθε έτος εκπέμπει (μετά και από τα φίλτρα) στην ατμόσφαιρα του Βόλου 27,1 κιλά υδράργυρο, 59,5 κιλά χαλκό, 88,5 κιλά νικέλιο, 71,1 κιλά ψευδάργυρο, 9,2 κιλά μόλυβδο και άλλες σημαντικές ποσότητες βαρέων μετάλλων, που είναι τοξικοί ρύποι και βάζουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία (ΜΠΕ πίνακας 2.22).

Η Επιτροπή Αγώνα Πολιτών Βόλου έκανε μετρήσεις εδάφους γύρω από το εργοστάσιο για βαρέα μέταλλα σε διαπιστευμένο εργαστήριο του Καναδά όπου το αρσενικό μετρήθηκε στα 750 ppm, όταν το φινλανδικό όριο είναι το 5. Επίσης εκπέμπονται ανησυχητικές, μετρήσιμες και βιοσυσσωρευόμενες ποσότητες διοξινών και φουρανίων, ως αποτέλεσμα της σταθερά αυξανόμενης ποσότητας καύσης πλαστικών.

Ολα αυτά από τη μία γραμμή παραγωγής. Αυτοί οι τοξικότατοι χημικοί ρύποι, οι οποίοι παραμένουν στο περιβάλλον αναλλοίωτοι και αθροίζονται για να εισέλθουν τελικά στην τροφική αλυσίδα, παράγονται κυρίως δευτερογενώς, από τα συστατικά τους, σε ζώνες της παραγωγικής διαδικασίας όπου επικρατούν θερμοκρασίες από 350° έως 180°C (μελέτη ΕΜΠ 2009), λόγω μη ταχείας ψύξης των καυσαερίων.

Η περιοχή του Βόλου γνώρισε με δυσάρεστο τρόπο τα αποτελέσματα της μακροχρόνιας συσσώρευσης διοξινών το 2007 γύρω από τη βιομηχανία της Χαλυβουργίας Θεσσαλίας. Τότε, σύμφωνα με τις μετρήσεις του Δημόκριτου, τα επίπεδα έφτασαν τέσσερις φορές πάνω από τα όρια συναγερμού και ελήφθησαν πολλά επώδυνα αλλά αναγκαία μέτρα όπως απαγόρευση βόσκησης των χωραφιών, σφαγιασμός ζώων, καταστροφή των κτηνοτροφικών προϊόντων κ.λπ. (έγγραφα 1 και 2). Το εργοστάσιο μάλιστα αναγκάστηκε να εγκαταστήσει νέα τεχνολογία στην ψύξη των απαερίων του. Ηταν όντως ευτύχημα ότι αυτό λειτουργεί σε απόσταση 13 χλμ. από την πόλη του Βόλου.

Να σημειωθεί ότι το εργοστάσιο αυτό δεν καίει κανένα ορυκτό καύσιμο, καθώς λειτουργεί με ηλεκτρική ενέργεια. Η παραγωγή και εκπομπή των διοξινών οφειλόταν στα υπολείμματα πλαστικών και στα βερνίκια που υπάρχουν στα προς ανακύκλωση παλαιά μέταλλα. Με το αληθινό αυτό και συγκρίσιμο παράδειγμα, γίνεται αντιληπτό το μέγεθος της ρύπανσης που δέχεται καθημερινά η πόλη από την καύση 700 τόνων στερεών καυσίμων που εκπέμπουν περίπου 16.000.000 κανονικά κυβικά μέτρα καυσαέρια και απαέρια ψύξης του κλίνκερ (ΜΠΕ πίνακες 3.12 και 2.13).

Η Μελέτη Διασποράς των Ρύπων που κατέθεσε η ΑΓΕΤ αποδεικνύει ότι η διάχυσή τους γίνεται κυρίως σε ζώνη ακτίνας 700 μ. και σε δεύτερο βαθμό σε ζώνη 2.500 μ. έως 3.000 μ. από το εργοστάσιο. Με βάση τους πνέοντες ανέμους, τα καυσαέρια προσβάλλουν κυρίως το τμήμα της πόλης που βρίσκεται δυτικά και βορειοδυτικά του εργοστασίου (ΜΠΕ, Μελέτη Διασποράς Ρύπων).

Β) Η ποιότητα της ατμόσφαιρας και η Δημόσια Υγεία στον Βόλο

Τον Φεβρουάριο του 2019 ανακοινώθηκε στον Βόλο το αποτέλεσμα μιας έρευνας που χρηματοδότησε η Περιφέρεια Θεσσαλίας και διεξήγαγε η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σε συνεργασία με το Νοσοκομείο Βόλου αλλά και τον Ιατρικό Σύλλογο Μαγνησίας. Σύμφωνα με το αποτέλεσμά της, τόσο η νοσηρότητα όσο και η θνησιμότητα στην πόλη του Βόλου κατέχουν την πρώτη θέση πανελλαδικά.

Το ανεξήγητο όμως είναι ότι η θλιβερή αυτή πρωτιά καταγράφει διαφορά της τάξης του 400% για θανάτους από εγκεφαλικά και 350% για θανάτους από καρκίνο του ήπατος. Ουσιαστικά και για τις υπόλοιπες αιτίες θανάτων την πρώτη θέση κατέχει ο Βόλος (έγγραφα 3, 4). Το ακραίο αυτό γεγονός σε συνδυασμό με τη δυσοσμία από καμένα πλαστικά που εμφανίζεται συχνά στην πόλη έχει θορυβήσει τους πολίτες και τους επιστημονικούς φορείς της περιοχής.

Κατά την επίσκεψή του στον Βόλο τον Μάρτιο του 2019 ο σημερινός πρωθυπουργός αναγνώρισε το πρόβλημα και μίλησε για το «ηθικό πρόβλημα του Βόλου», όταν συνάντησε τους εκπροσώπους των πολιτών που του γνωστοποίησαν το αποτέλεσμα της έρευνας. Η συνεχής εκπομπή ρύπων στην ατμόσφαιρα του Βόλου από την κάμινο του εργοστασίου είναι δεδομένη. Στο πλαίσιο αυτό είναι αδικαιολόγητη η πρόσφατη απόφαση της κυβέρνησης να επιτρέψει στην ΑΓΕΤ την καύση 5.000 τόνων ενός άλλου απορριμματογενούς καυσίμου, το οποίο προέρχεται από υπολείμματα της επεξεργασίας των αστικών αποβλήτων που δέχεται ο πράσινος κάδος.

Το ΕΚΑ 190305 ή CLO θα διετίθετο από τον ΕΔΣΝΑ ατελώς στον Βόλο και στο Αλιβέρι προκειμένου να καεί και να μετρηθεί η συμπεριφορά του ώστε να γενικευτεί η χρήση του. Αυτό αποτέλεσε πρόκληση προς τους πολίτες που αγωνίζονται να σταματήσουν την καύση των σκουπιδιών μέσα στην πόλη τους και μετά από πιέσεις των πολιτών, η ΑΓΕΤ αποφάσισε να το αποσύρει ως καύσιμο.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η πόλη δεν διαθέτει δίκτυο μετρητών της αέριας ρύπανσης. Ο ένας και μόνος πιστοποιημένος μετρητής βρίσκεται τοποθετημένος σε απομακρυσμένη θέση, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι ήταν ανενεργός μέχρι τον Αύγουστο του 2019 και ενεργοποιήθηκε μετά τις συνεχείς πιέσεις της Επιτροπής πολιτών.

Ομως μετά την επισκευή και επαναλειτουργία του, μετρά μόνο αιωρούμενα σωματίδια. Δεν μετρά μόλυβδο, διοξείδιο του άνθρακα, βενζόλιο, αμμωνία, αλλά και οξείδια του αζώτου, όπως ορίζει η σύγχρονη ευρωπαϊκή νομοθεσία. Οσο για τον υδράργυρο και τις διοξίνες, θα έπρεπε να υπάρχουν επίσης συχνές και τακτικές μετρήσεις, επειδή οι εκπομπές του εργοστασίου γίνονται εντός του αστικού ιστού. Εδώ αξίζει να σημειωθεί και το ακόλουθο γεγονός.

Η χρήση των απορριμματογενών καυσίμων από τις βιομηχανίες παραγωγής τσιμέντου ξεκίνησε το 2010, όταν η Ε.Ε. με οδηγία όριζε το πλαίσιο και τις προδιαγραφές του εγχειρήματος. Στην οδηγία αυτή, η οποία μεταφέρθηκε στην ελληνική νομοθεσία στο 2013 (ΦΕΚ 1450), στο άρθρο 46 παρ. 1, καθορίζεται ρητά ότι για να μπορούν αυτά τα εργοστάσια να καίνε με ασφάλεια τέτοιας προέλευσης καύσιμα, θα πρέπει να υπολογίσουν εκ νέου το ύψος της καπνοδόχου, έτσι ώστε να προστατεύονται η υγεία των ανθρώπων και το περιβάλλον.

Η τόσο καθοριστική αυτή οδηγία, η οποία δημιουργεί την υποχρέωση νέας μελέτης διασποράς ρύπων από την πλευρά του εργοστασίου, σε σχέση με το εκ νέου υπολογισμένο ύψος της καπνοδόχου, ΔΕΝ μεταφέρθηκε στην ελληνική νομοθεσία. Ετσι τα εργοστάσια αυτά στη χώρα μας λειτουργούν με τις παλαιές καπνοδόχους, παραβιάζοντας την ευρωπαϊκή οδηγία και εκθέτοντας σε διαρκή κίνδυνο τη δημόσια υγεία, λόγω της διασποράς των επικίνδυνων χημικών ρύπων μέσα σε αστικές, πυκνοδομημένες περιοχές.

Κλείνοντας την αναφορά μας, πρέπει να καταγγείλουμε ότι ο κοινωνικός έλεγχος της περιβαλλοντικής όχλησης του εργοστασίου δεν έγινε ποτέ, όταν ήταν δυνατόν και υπήρχαν οι προϋποθέσεις. Ομως δεν θα γίνει και στο μέλλον γιατί πλέον δεν υφίστανται προϋποθέσεις. Οι παλαιότερες συμφωνίες εθελοντικής συνεργασίας μεταξύ της Ενωσης Ελληνικών Τσιμεντοβιομηχανιών και του Ελληνικού Δημοσίου προέβλεπαν ρητά τη δημιουργία Τοπικών Επιτροπών Ελέγχου με σημαντικές δυνατότητες στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα του κάθε εργοστασίου αυτού του είδους. Δυστυχώς, η πρόβλεψη αυτή καταργήθηκε στη νέα συμφωνία που υπογράφτηκε τον Ιούλιο του 2019.

*Τεχνολόγος μηχανολόγος μηχανικός ΑΣΕΤΕΜ-ΣΕΛΕΤΕ, τέως αντιδήμαρχος Καθαριότητας Δήμου Νέας Ιωνίας, μέλος της Επιτροπής Αγώνα Πολιτών Βόλου κατά της Καύσης Απορριμμάτων από την ΑΓΕΤ