Περισσότεροι από 200.000 Σουδανοί άνδρες, γυναίκες και παιδιά έχουν καταφύγει στη Λιβύη για να γλιτώσουν από τον πόλεμο που μαίνεται στη χώρα τους. Συνήθως συλλαμβάνονται αμέσως και οδηγούνται σε κέντρα κράτησης ή αστυνομικά τμήματα, όπου συχνά χάνονται τα ίχνη τους.

Δέκα εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί από τον Απρίλιο του 2023, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος μεταξύ του σουδανικού στρατού και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF). Περίπου δύο εκατομμύρια από αυτούς έχουν καταφύγει σε γειτονικές χώρες.

Τον Ιανουάριο του 2025, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες εκτιμούσε ότι υπήρχαν 210.000 Σουδανοί πρόσφυγες στη Λιβύη. Συχνά φτάνουν χωρίς έγγραφα ταυτότητας, γεγονός που τους καθιστά παράνομους σύμφωνα με τη λιβυκή νομοθεσία.

«Ως εκ τούτου, οι Σουδανοί πρόσφυγες συνήθως συλλαμβάνονται αμέσως και οδηγούνται σε κέντρα κράτησης ή αστυνομικά τμήματα», λέει στο swissinfo.ch ο Omar, δικηγόρος που εδρεύει σε μια πόλη της νότιας Λιβύης.

Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 400 έως 500 άνθρωποι από το Σουδάν αναζητούσαν καθημερινά καταφύγιο στην περιοχή Αλκούφρα, στα νοτιοανατολικά της χώρας, μόνο το 2024.

Ο Ομάρ είναι μέλος του λιβυκού δικτύου κατά των βασανιστηρίων LAN. Μιλάει υπό τον όρο της ανωνυμίας, καθώς οι δικηγόροι και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις ποινικοποιούνται στη Λιβύη αν βοηθούν τους πρόσφυγες.

Σύμφωνα με μια έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2024 από την οργάνωσή του, LAN στη Γενεύη, σε συνεργασία με την Παγκόσμια Οργάνωση κατά των Βασανιστηρίων (OMCT), οι Σουδανοί πρόσφυγες και οι γυναίκες πρόσφυγες στη Λιβύη εκτίθενται σε τρομακτικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Υφίστανται αυθαίρετες συλλήψεις και κρατήσεις, εκβιασμούς, εμπορία ανθρώπων, βασανιστήρια, βία λόγω φύλου και φυλετικές διακρίσεις», αναφέρει η έκθεση.

Η Λιβύη αντιμετωπίζει τη δική της εσωτερική σύγκρουση. Μετά τη δολοφονία του Μουαμάρ Καντάφι το 2011, έχει μετατραπεί σε επικίνδυνη χώρα διέλευσης για τους μετανάστες. Η χώρα έχει δύο κυβερνήσεις που λειτουργούν σε διαφορετικές περιοχές, σε συνδυασμό με τις πολυάριθμες ένοπλες ομάδες που ελέγχουν τοπικά προπύργια.

Η Λιβύη δεν έχει επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1951 για τους πρόσφυγες, αλλά έχει υπογράψει παρόμοια συμφωνία με την Αφρικανική Ένωση.

«Αν ένας πρόσφυγας κρατείται αυθαίρετα χωρίς δίκη και μεταφέρεται σε άλλο μέρος, γίνεται δύσκολο για τους δικηγόρους να τον βρουν. Κάποιοι άνθρωποι παραμένουν υπό κράτηση για χρόνια χωρίς δικαιολογία, ακόμη και αν είναι γνωστή η τοποθεσία τους και παρά τις καταγγελίες στην εισαγγελία».

Οι Σουδανοί άνδρες και γυναίκες στη νότια Λιβύη αντιμετωπίζουν έλλειψη στέγης, κλοπές και βιασμούς. Επιπλέον, τα παιδιά και οι νέοι συχνά υποβάλλονται σε καταναγκαστική εργασία σε αγροκτήματα. Τα παιδιά κινδυνεύουν ιδιαίτερα, με αρκετά να πεθαίνουν από την πείνα.

Οι Σουδανοί πρόσφυγες σε αυτή την περιοχή και στα ανατολικά της χώρας, εδάφη που ελέγχονται από την ένοπλη ομάδα Λιβυκές Αραβικές Ένοπλες Δυνάμεις (LAAF), κινδυνεύουν επίσης να καταλήξουν στα χέρια της σουδανικής παραστρατιωτικής πολιτοφυλακής RSF και να σταλούν πίσω στο Σουδάν.

Αρκετές δεκάδες άνθρωποι έχουν παραδοθεί στην RSF, εξηγεί ο Abdelaziz Muhamat, μέλος της Επιτροπής Διασποράς του Σουδάν.

Ελάχιστοι φτάνουν στην Ευρώπη

Στο βόρειο τμήμα της χώρας, όπου πολλοί σχεδιάζουν να φύγουν, η περίθαλψη είναι καλύτερη. Στην πρωτεύουσα Τρίπολη, μπορούν να εγγραφούν ως πρόσφυγες στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

Οι άνθρωποι αυτοί ελπίζουν σε κάποια προστασία ή στην προοπτική μετεγκατάστασης σε τρίτη χώρα. Στην πραγματικότητα, αυτό αφορά πολύ λίγους ανθρώπους. Η Γερμανία είναι η χώρα που έχει υποδεχθεί τους περισσότερους πρόσφυγες από τη Λιβύη, αλλά αυτό αντιπροσωπεύει μόνο 450 άτομα.

Για πολλούς, το ταξίδι δεν έχει τελειώσει ακόμα. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, περίπου 6.000 Σουδανοί πρόσφυγες έφθασαν στην Ιταλία μέσω Τυνησίας και Λιβύης από τις αρχές του 2023 έως τον Απρίλιο του 2024, σχεδόν εξαπλάσιοι σε σχέση με το προηγούμενο έτος.

Πολλοί αναχαιτίζονται από την τοπική ακτοφυλακή και επιστρέφονται με τη βία στη Λιβύη.

Η ΕΕ έχει στηρίξει τη λιβυκή ακτοφυλακή με τουλάχιστον 59 εκατ. ευρώ από το 2017, με ναυτικά σκάφη, χρήματα και εκπαίδευση για να εμποδίσει την είσοδο των μεταναστών στην Ευρώπη.

Συχνά, οι άνθρωποι που αναχαιτίζονται από την ακτοφυλακή και μεταφέρονται πίσω στη Λιβύη πνίγονται ή τραυματίζονται και στη συνέχεια μεταφέρονται σε διάφορους χώρους κράτησης όπου τους κακομεταχειρίζονται, εξήγησε ο Mohamed, ο οποίος εργάζεται για το LAN στη βορειοδυτική Λιβύη.

Υπάρχουν επίσης στοιχεία για τη συνεργασία μεταξύ της ακτοφυλακής στο βόρειο τμήμα της χώρας και των διακινητών ανθρώπων.

Ο Μοχάμεντ καταγγέλλει το γεγονός ότι οι πρόσφυγες δεν γίνονται σεβαστοί ούτε μετά το θάνατό τους. Δείχνει στο τηλέφωνό του φωτογραφίες πνιγμένων, με ορισμένα πτώματα ήδη σε αποσύνθεση, που ξεβράστηκαν στις λιβυκές ακτές. «Αυτοί οι άνθρωποι θάβονται σε ειδικά νεκροταφεία, αλλά γενικά χωρίς να ταυτοποιούνται» προσθέτει.

Όσοι προσπαθούν να περάσουν στην Ευρώπη από την Τυνησία συλλαμβάνονται και στέλνονται πίσω στη Λιβύη, όπου κρατούνται σε ένα κέντρο κράτησης στο Al-Assa, κοντά στα σύνορα.

Σύμφωνα με τον Μοχάμεντ, 700 άνθρωποι ζουν μόνιμα σε αυτή την περιοχή. Όπως εξηγεί η OMCT, όταν ο καταυλισμός είναι υπερπλήρης, οι άνθρωποι μεταφέρονται σε άλλους χώρους κράτησης και τα προσωπικά τους δεδομένα δεν καταγράφονται. «Πολλοί χάνονται εδώ, εξαφανίζονται, πεθαίνουν ή βασανίζονται σε άλλα κέντρα», λέει ο Mohamed.

Μαζικοί τάφοι

Στις αρχές Φεβρουαρίου ανακαλύφθηκαν δύο μαζικοί τάφοι στην έρημο στα ανατολικά της χώρας. Βρέθηκαν 19 πτώματα στην Τζακχάρρα (400 χλμ. νότια της Βεγγάζης) και υπάρχουν υποψίες για έως και 70 πτώματα σε μια δεύτερη τοποθεσία στην έρημο Αλκούφρα στα νοτιοανατολικά. Οι συνθήκες θανάτου τους και η εθνικότητά τους παραμένουν άγνωστες. Οι δύο τάφοι ανακαλύφθηκαν μετά από επιδρομή της αστυνομίας κατά την οποία διασώθηκαν εκατοντάδες μετανάστες από διακινητές ανθρώπων. Τον Μάρτιο του 2024, 65 πτώματα αποκαλύφθηκαν σε ομαδικό τάφο στην έρημο της νοτιοδυτικής Λιβύης, κοντά στα σύνορα με την Τυνησία.