Πώς οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ απέτρεψαν το ’44 την αποβίβαση Αγγλικών στρατευμάτων στη Λέσβο. Ο Δεκέμβρης του “GO BACK”!

Δεκέμβρης του 1944 έληξε με νίκη της αριστεράς που κινητοποιώντας χιλιάδες κόσμου κατάφερε να εμποδίσει την απόβαση αγγλικών στρατευμάτων από πλοία που είχαν αγκυροβολήσει ανοιχτά της Λέσβου.

Μια ανάμνηση των γεγονότων αυτών μας θύμισε το περιοδικό “Ιστορικά” της “Ελευθεροτυπίας” με το παρακάτω ρεπορτάζ του Στρατή Μπαλάσκα.

“Η άφιξη των αγγλικών στρατευμάτων έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης έγινε αντιληπτή με βάση κάποιες πληροφορίες από πολιτοφύλακες σκοπούς της προκυμαίας, που ειδοποίησαν σχετικά τους αξιωματικούς της εθνικής πολιτοφυλακής και στη συνέχεια τον ΕΛΑΣ. Κατ’ άλλους, έγινε αντιληπτή από το γραμματέα της περιοχής Αιγαίου του ΚΚΕ, Παναγιώτη Γώγο, και το γραμματέα διαμερίσματος Αιγαίου του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας Παναγιώτη Κεμερλή, οι οποίοι και πρώτοι με χωνιά κάλεσαν τους Μυτιληνιούς στο λιμάνι για την απόκρουση των Εγγλέζων.

Στο επιταγμένο από τους Βρετανούς τότε ξενοδοχείο “Αιγαίον”, στη σημερινή πλατεία Σαπφούς, όπου και σήμερα στεγάζονται τα γραφεία της νομαρχιακής επιτροπής Λέσβου του ΚΚΕ, έγιναν οι πρώτες διαπραγματεύσεις μεταξύ των δυο πλευρών με στόχο την αποφυγή της σύγκρουσης. Από το ΕΑΜ στην επιτροπή συμμετείχαν ο γραμματέας του Απόστολος Αποστόλου και ο Αχιλλέας Κοντάρας, από τον ΕΛΑΣ ο διοικητής του Βασίλης Ευλαμπίου, από το φρουραρχείο ο φρούραρχος τους ΕΛΑΣ Φώτης Δήμου και από την εθνική πολιτοφυλακή και εθνοφυλακή ο ταγματάρχης Σοφοκλής Βουρνάζος, στέλεχος στη διάρκεια της κατοχής της οργάνωσης “Όμηρος” και με επαφές με το κλιμάκιο της αγγλικής υπηρεσίας Μ. 1. 6. Στο ξενοδοχείο “Αιγαίον” οι παραπάνω συναντήθηκαν με το διοικητή νήσων Αιγαίου Χρ. Τσιγάντε, ο οποίος και τους ανακοίνωσε πως τα αυτοκρατορικά στρατεύματα αποτελούμενα από οκτακόσιους Ινδούς στρατιώτες θα αποβιβαστούν στο νησί για να ξεκουραστούν, να γυμναστούν και στη συνέχεια να αναχωρήσουν για τα Δωδεκάνησα “όπου και θα πολεμήσουν τον κοινό εχθρό”. Το αίτημα απορρίφθηκε αμέσως, μια και όπως ειπώθηκε “η κατάσταση είναι κρίσιμη και τυχόν απόβαση θα αποτελούσε πρόκληση, όταν μάλιστα στην Αθήνα γίνεται πόλεμος”.

Στο μεταξύ, στην προκυμαία της Μυτιλήνης είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται πολίτες με κάθε λογής οπλισμό, αλλά και ένοπλες ομάδες του ΕΛΑΣ. Στη διάρκεια των πρώτων διαπραγματεύσεων, μάλιστα, το σκάφος ML προσπάθησε να πλησιάσει στην προκυμαία και να αποβιβάσει στρατό, προσπάθεια η οποία και αποκρούστηκε δύο φορές από τους συγκεντρωμένους πολίτες και στρατιωτικούς του ΕΛΑΣ. Τότε και ειπώθηκε για πρώτη φορά από κάποιους το σύνθημα “γκομπακ”, μυτιληνιά παράφραση του “Go Back”, σύνθημα το οποίο και ονομάτισε τις τριήμερες συγκρούσεις σαν “Μάχη του Γκομπάκ”.

Στο “Σείριους” ο Άγγλος ταξίαρχος ζήτησε να επιτραπεί η απόβαση των στρατευμάτων, βεβαιώνοντας πως δεν επρόκειτο να υπάρξει ανατροπή του ΕΑΜικού καθεστώτος στο νησί.  Φυσικά, το αίτημα του Turnbull απορρίφθηκε, ενώ για τρίτη φορά το απόγευμα της ίδιας μέρας, οι διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν, αυτή τη φορά στο ξενοδοχείο “Αιγαίον”, όπου έφτασε και ο Άγγλος Ταξίαρχος. Σ΄ αυτές για πρώτη φορά από τον Τσιγάντε χρησιμοποιήθηκε το επιχείρημα της “καταπληκτικής πυκνότητας πυρός των αυτοκρατορικών στρατευμάτων και των πολλών θυμάτων που θα υπήρχαν σε περίπτωση παρεμπόδισης της αποβίβασης τους”.

Ήδη, όμως, με ενεργοποίηση κύρια των οργανώσεων του ΚΚΕ στη Μυτιλήνη, στη βόρεια είσοδο του λιμανιού της πόλης, γνώστη τότε ως “Μπλόκια”, φτάνουν χιλιάδες οπλισμένων Λέσβιων, οι οποίοι και σε πολύ άσχημες  καιρικές συνθήκες παραμένουν εκεί έτοιμοι να αποκρούσουν οποιαδήποτε προσπάθεια απόβασης των αγγλικών στρατευμάτων. Κύρια με φροντίδα του γραμματέα της περιοχής Αιγαίου του ΚΚΕ, Παναγιώτη Γώγου, οργανώνονται και οδοφράγματα που αποκλείουν των πρόσβαση από το λιμάνι σε γειτονιές της Μυτιλήνης.

Στις 9 το πρωί της 25ης Δεκεμβρίου 1944, η επιτροπή των ΕΑΜικών οργανώσεων απορρίπτει γραπτά τα αιτήματα των Βρετανών, ενώ έχει συμπληρωθεί πλήρως η άμυνα της πόλης, όλο δε το λιμάνι είναι κατειλημμένο από ένοπλους πολίτες. Σε όλη τη διάρκεια της μέρας των Χριστουγέννων και της νύχτας 25 προς 26 Δεκεμβρίου οι συναγερμοί στην ΕΑΜική πλευρά, διαδέχονται ο ένας τον άλλο, μιας και από τα αγγλικά πλοία ξεκινούσαν αποβατικές ενέργειες, οι οποίες όμως και στη συνέχεια σταματούσαν. Το μεσημέρι της 26ης Δεκεμβρίου το αγγλικό φορτηγό, το μόνο σκάφος που είχε καταφέρει να πλευρίσει στο εξωτερικό λιμάνι, αποπλέει και ενώνεται με τα υπόλοιπα πλοία, που βρίσκονταν έξω από το λιμάνι. Έως το βράδυ της 27ης Δεκεμβρίου όλα τα πλοία, πλην του “Σείριους”, κατά διαστήματα είχαν φύγει. Το πρωί της ίδιας μέρας, ο συγκεντρωμένος λαός ζητά την απόλυση του νομάρχη Κόντη, που δεν είχε συμπαρασταθεί στις λαϊκές κινητοποιήσεις.

Το πρωί της Πέμπτης 28 Δεκεμβρίου 1944, ο πλοίαρχος Edwards ανακοινώνει στο ΕΑΜ πως “ήταν άσχημος ο καιρός τόσες μέρες και δεν συναντηθήκαμε μαζί τους αν και θα το ήθελε. Τώρα έφτιαξε ο καιρός ήρθε και ανακοινώνει πως τα στρατεύματα δεν θα αποβιβαστούν και πως όλοι φεύγουν”. Το μεσημέρι εκείνης της μέρας, η νίκη των ΕΑΜικών δυνάμεων γιορτάζεται με παρέλαση του ΕΛΑΣ, ενώ ο πλοίαρχος Edwards λίγο πριν από την αναχώρηση του παραθέτει στο ξενοδοχείο “Αιγαίον” δεξίωση προς τιμήν των εκπροσώπων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ!”