Στις 8/8/1938 τίθεται σε λειτουργία το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν στην Αυστρία. Στα χρόνια του χιτλερικού φασισμού το Μαουτχάουζεν υπήρξε συνώνυμο του θανάτου και τόπος μαρτυρίου για περισσότερους από 200.000 κρατούμενους από σχεδόν όλες τις χώρες της Ευρώπης.

Για τους 122.797 από αυτούς, ανάμεσά τους και 3.700 Ελληνες, η απελευθέρωση του στρατοπέδου στις 5 Μάη 1945 από τα συμμαχικά στρατεύματα, ήρθε πολύ αργά, αφού είχαν ήδη αφήσει την τελευταία τους πνοή στα κρεματόρια του Μαουτχάουζεν.

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ
Η επινόηση των στρατοπέδων συγκέντρωσης δεν είναι έργο των εθνικοσοσιαλιστών, δηλ. του Γ’ Ράιχ, αλλά των Βέλγων αποικιοκρατών κατά την τελευταία 15ετία του 19ου αιώνα. Εκμεταλλευόμενοι κτηνωδώς τους ιθαγενείς, ακρωτηρίαζαν όσους δεν έπιαναν τη νόρμα παραγωγής, κι εξόντωσαν 10 εκ. ανθρώπους. Τη σκυτάλη της θηριωδίας παίρνει στα 1896 ο διαβόητος για τη βαναυσότητά του στρατηγός Weyler, στην κατεχόμενη από τους Ισπανούς Κούβα. Στα λεγόμενα campos de reconcentracion, ζώνες φρουρούμενες από τον ισπανικό στρατό, στρατόπεδα θανάτου στην πραγματικότητα, οι Ισπανοί κατακτητές επανασυγκέντρωναν με τη βία τον αγροτικό πληθυσμό της Κούβας, προκειμένου να εμποδιστεί κάθε στήριξη προς τον Απελευθερωτικό Στρατό.
Το παράδειγμα των Ισπανών ακολούθησαν οι Αμερικανοί στα 1898, όταν κατέλαβαν τις υπό ισπανική κατοχή Φιλιππίνες, όπου 200.000 περίπου άνθρωποι πέθαναν στα στρατόπεδά τους από τις κάκιστες συνθήκες διαβίωσης και τη χολέρα. Λίγο αργότερα οι Βρετανοί θα εξωθήσουν τη σύλληψη σε ακραία αγριότητα στο πλαίσιο του Β’ πολέμου των Μπόερς, των ολλανδικής καταγωγής εποίκων της Ν. Αφρικής.
Ο καπιταλισμός κατέφευγε ανέκαθεν στη βαρβαρότητα, όταν εμπλέκονταν οικονομικά συμφέροντα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για μεγάλα κοιτάσματα χρυσού και διαμαντιών που βρίσκονται στα εδάφη των Μπόερς, και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης καθιερώνονται ως μηχανισμός τρομοκράτησης κι ελέγχου, περιορισμού, καταστολής και αφανισμού ολόκληρων πληθυσμών. Από τους 50.000 νεκρούς Μπόερς και ιθαγενείς των βρετανικών στρατοπέδων, 22.000 ήταν παιδιά. Οι θάνατοι αυτών των παιδιών οφείλονταν κυρίως σε εσκεμμένη ασιτία ως αντίποινα, επειδή οι πατεράδες τους είχαν πολεμήσει τους Βρετανούς.
Τους Βρετανούς θ’ αντιγράψουν πάραυτα οι Γερμανοί, στη διάρκεια της απόπειρας εποικισμού της Νοτιοδυτικής Αφρικής, στα εδάφη της σημερινής Ναμίμπια. Εκατό χιλ. άντρες, γυναίκες και παιδιά των φυλών Χερέρο και Νάμα πεθαίνουν από την ασιτία και την κακοποίηση στα γερμανικά στρατόπεδα, και το γεγονός χαρακτηρίζεται ως η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα. Κατά τον Α’ δε Παγκόσμιο Πόλεμο, θα συστήσουν τη μέθοδο των ταγμάτων καταναγκαστικής εργασίας στους συμμάχους τους Οθωμανούς, στο πλαίσιο της πολιτικής εθνοκάθαρσης και αφανισμού των Αρμενίων, των Εβραίων και των Ελληνοποντίων, με στόχο τον έλεγχο της ντόπιας οικονομίας.

ΤΑ ΝΑΖΙΣΤΙΚΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ
Οι ναζί θα εξελίξουν τον …“θεσμό”, μεθοδικά και οργανωμένα, σε θηριωδία χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας• η θεωρία ωστόσο της δήθεν φυλετικής κατωτερότητας των Εβραίων ή των Σλάβων, δεν είναι παρά το περίβλημα μιας πρακτικής με σαφή οικονομικά κίνητρα. Ενοχοποιώντας τους κομμουνιστές και τους Εβραίους για την κατάρρευση της γερμανικής οικονομίας, την πρωτοφανή ανεργία και την κάθετη πτώση του βιοτικού επιπέδου των Γερμανών στο Μεσοπόλεμο, ο Χίτλερ δικαιολόγησε τα ασύλληπτης αγριότητας πογκρόμ εναντίον τους. Με την μακιαβελική του προπαγάνδα, ο γερμανικός φασισμός, μια καθαρή δικτατορία του μεγάλου κεφαλαίου, κατάφερε να συνενώσει τα μικρομεσαία και μεσαία στρώματα – καλλιεργώντας το μίσος και το ρατσισμό, ενάντια στους Εβραίους, στο σοβιετικό εργατικό κράτος και τους μπολσεβίκους, τους πιο αποφασισμένους εχθρούς του φασισμού. Στερώντας κάθε ίχνος δημοκρατίας από το γερμανικό λαό, υπηρέτησε επί της ουσίας μια πολιτική υπονόμευσης και πολεμικής προς την εργατική τάξη.
Ως προς την αντιμετώπιση των Σλάβων – και των Σοβιετικών ειδικότερα, από έγγραφο της Κεντρικής Οικονομικής Υπηρεσίας της Βέρμαχτ με ημερομηνία 2 Μαΐου 1941, προκύπτει ότι: “Ολόκληρος ο γερμανικός στρατός πρέπει να σιτίζεται σε βάρος της Ρωσίας. Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα λιμοκτονήσουν αν πάρουμε όλα όσα χρειαζόμαστε από τη χώρα”. Λίγο πριν την έναρξη της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα ο Χίμλερ, μιλώντας σε συνάθροιση χιτλερικών, διευκρινίζει εμφατικά: “Στόχος της εκστρατείας μας στη Ρωσία είναι ο αποδεκατισμός του σλαβικού πληθυσμού κατά 30 εκατ.”
Η “Διαταγή των κομισάριων” της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα, επέβαλλε την: «επιτόπου εκτέλεση των παρτιζάνων, την πραγματοποίηση συλλογικών αντιποίνων εναντίον ολόκληρων κοινοτήτων, καθώς και την εκτέλεση των Σοβιετικών πολιτικών αξιωματούχων – των κομισάριων». Όμως παρά τα συντριπτικά τεκμήρια για τους πραγματικούς σκοπούς των Ναζί, η άποψη που έχει ευρέως και συστηματικά καλλιεργηθεί στο καπιταλιστικό στρατόπεδο, είναι ότι την ευθύνη για τον Β’ Παγκ. Πόλεμο φέρει από κοινού με τον Χίτλερ και τους ναζί η Σοβιετική Ένωση και ο Στάλιν, αποσιωπώντας προκλητικά το γεγονός πως το κύριο κέντρο αντίστασης ενάντια στον φασισμό, υπήρξε ακριβώς η σοσιαλιστική Σ.Ε, με ανυπολόγιστο κόστος σε ανθρώπινες ζωές (αλλά και ζώα, γη, πόλεις, χωριά, υλικές υποδομές κ.ά.).
Η πολιτική των Ναζί όσον αφορά τη λειτουργία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, δεν ήταν ανεξάρτητη από το γενικό πλαίσιο διεξαγωγής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου δεν αντιμάχονται αποκλειστικά αντίπαλοι στρατοί, αλλά εμπλέκονται ολόκληροι εθνικοί πληθυσμοί και παραγωγικές δυνάμεις. Ο Χίτλερ εφαρμόζει πολιτική ολικής καταστροφής χωρών και παραγωγικών μονάδων, και αποδεκατισμού εθνών και λαών. Τα δε αντιφασιστικά μέτωπα στην Ευρώπη, συγκροτούνται αντίστοιχα με όρους παλλαϊκής συμμετοχής, όπως συνέβη με το Γιουγκοσλάβικο παρτιζάνικο κίνημα ή το δικό μας ΕΑΜ. Ο πόλεμος των μετόπισθεν, όπου εντάσσονται και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης – και αφορά κυρίως την εμπλοκή του άμαχου πληθυσμού, έχει περισσότερους νεκρούς από τους τακτικούς ή παρτιζάνικους στρατούς• στατιστική από τις τραγικότερες αυτού του πολέμου.
Έχοντας κεφαλαιοποιήσει την εμπειρία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, μέσα σε λίγες μόνο μέρες οι δυνάμεις καταστολής των Ναζί συλλαμβάνουν 20.000 κομμουνιστές, οι οποίοι διανέμονται σε δεκάδες στρατόπεδα, και σε διάσπαρτα κέντρα βασανιστηρίων μέσα σε υπόγεια ή εγκαταλειμμένα εργοστάσια. Από τον Μάρτη του 1933 ως το Μάη του 1939, στήνονται σε γερμανικό έδαφος – με στόχο την απομόνωση και την εξουδετέρωση των πολιτικών εχθρών του Γ’ Ράιχ, έξι από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης, με πρώτο το Νταχάου στα 1933 – πρωτοβουλία του Χίμλερ.
Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η λειτουργία τους γενικεύεται, και στρατόπεδα συγκέντρωσης κατασκευάζονται σ’ όλες τις κατεχόμενες χώρες, αρχής γενομένης από την Πολωνία, που θα στεγάσει και το απόλυτο σύμβολο της φρίκης και του θανάτου, το Άουσβιτς. Εβραϊκές κυρίως πηγές, κάνουν λόγο για 14.000 στρατόπεδα συνολικά, ανεξαρτήτως διάρκειας λειτουργίας. Από το 1938, οι ναζί συστηματοποιούν την καταναγκαστική εργασία στα στρατόπεδα για οικονομικό κυρίως όφελος, και υπενοικιάζουν το δυναμικό των στρατοπέδων σε ποικίλες γερμανικές εταιρείες, μεταξύ των οποίων η Μπάγιερ, η BMW, η Μερσεντές. Καταιγιστικές είναι οι μαρτυρίες και για το μέγεθος της διαφθοράς των ναζί. Οι κρατούμενοι του Μαουτχάουζεν, πολύ συγκεκριμένα, ενοικιάζονταν σε 45 ιδιωτικές επιχειρήσεις, και οι ναζί αποκόμιζαν έτσι, κρυφά και φανερά, όπως ευνόητα και οι 45 επιχειρήσεις, τεράστια κέρδη.
Η παραγωγή του Μαουτχάουζεν ξεπέρασε και τα πέντε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας των SS, καθώς οι ναζί εκμεταλλεύτηκαν ασύδοτα τη δωρεάν εργασία των κρατουμένων για την παραγωγή λιγνίτη. Για τους 122.797 από τους 200.000 κρατούμενους του Μαουτχάουζεν, ανάμεσά τους και 3.700 Έλληνες, η απελευθέρωση από τα συμμαχικά στρατεύματα στις 5 Μαΐου του 1945, ήρθε πολύ αργά Μέχρι το 1942, οι Ναζί έριχναν το βάρος στην καταστολή, αφότου όμως τα πράγματα στο Ανατ. Μέτωπο δυσκόλεψαν επικίνδυνα, τα στρατόπεδα μετατράπηκαν ως επί το πλείστον σε εργοστάσια για την εξυπηρέτηση των αναγκών της πολεμικής βιομηχανίας, διατηρώντας στο ακέραιο τον χαρακτήρα τους ως τόποι θανάτου.
Η μαζική θανάτωση σε ειδικούς θαλάμους αερίων, με το γνωστό ως Zyclon–B, πρωτοδοκιμάζεται στα 1941, όταν δολοφονούν μ’ αυτόν τον τρόπο 600 Σοβιετικούς αιχμαλώτους πολέμου και 250 άρρωστους κρατούμενους. Η ναζιστική Γερμανία θα μετατρέψει αυτήν την αχρειότητα σε πραγματική επιστήμη εξολόθρευσης των Εβραίων, των Ρομά, των κομμουνιστών, των αντιφασιστών, των Σλάβων (πρωτίστως των Σοβιετικών και Πολωνών), των ομοφυλόφιλων, των ατόμων με αναπηρίες, των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Η συστηματοποίηση των μαζικών δολοφονιών διενεργείται κυρίως από το 1941 στα στρατόπεδα εξόντωσης, τα αποκαλούμενα και στρατόπεδα θανάτου: Μαϊντάνεκ, Μπέλζεκ, Σόμπιμπορ, Τρεμπλίνκα, Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου… Θα τεθούν σε λειτουργία από τους Ναζί σε κατεχόμενα εδάφη, στο πλαίσιο της Τελικής Λύσης, που επισημοποιείται στη διάσκεψη του Βάνζεε το 1942.

Η μεταφορά των αιχμαλώτων στα στρατόπεδα, γινόταν με εμπορευματικά τραίνα, σε συνθήκες τόσο άθλιες, ώστε πολλοί πέθαιναν πριν φτάσουν στον προορισμό τους. Μαρτυρία του Έλληνα Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη:
[…] “Φτάσαμε τέλος Οκτωβρίου 1943 μεσάνυχτα. Μας βάλανε ανάμεσα στη συμβολή δύο κτιρίων. Κρύο τσουχτερό. Ησυχία απόλυτη. […] Το πρωί πέντε η ώρα μεγάλος σαματάς. […] Λίγο πριν την πρωινή διαδικασία μια σκιά μας ζύγωσε. Ένας άνθρωπος ντυμένος με τα ριγέ ρούχα του στρατοπέδου ήρθε κοντά μας. Φορούσε κι ένα λευκό περιβραχιόνιο στο αριστερό του χέρι. […]. Θ’ αναφέρω επί λέξει τη στιχομυθία μ’ αυτόν τον άνθρωπο. Γεια σας! Μήπως με γνωρίζει κανένας σας; Όχι (η απάντησή μας). Ακούστε προσεχτικά. Δεν έχουμε πολύ χρόνο. Εδώ μέσα είναι κόλαση, ατσαλωθείτε για να αντέξετε, μην τα χάσετε, τα μάτια σας ανοιχτά και τα λόγια σας μετρημένα. Πρώτον, θα δώσετε τα στοιχεία σας. Θα σας ρωτήσουν για το επάγγελμά σας. Για τους εργατοτεχνίτες δεν υπάρχει θέμα. Στους διανοούμενους απευθύνομαι. Εσείς δεν θα πείτε την πραγματική σας ενασχόληση (υπάλληλος, δάσκαλος, φοιτητής κ.λπ.), αλλά θα πείτε ένα εργατοτεχνικό επάγγελμα – τσαγκάρης, ράφτης, κουρέας, υδραυλικός. Μην το φοβάστε που δεν έχετε ιδέα απ’ αυτό. Το μεσημέρι θα σας εξηγήσω. Επιμένω σ’ αυτό και το επαναλαμβάνω, γιατί βλέπω στα πρόσωπά σας κάποια αμφιβολία. Δεύτερον, αυτοί ξέρουν ότι κάποτε στις νότιες περιοχές της Ευρώπης ενδημούσε η ελονοσία. Θα σας ρωτήσουν αν παλαιότερα ή τώρα τελευταία σας πείραξε η ελονοσία. Και στις δύο περιπτώσεις θ’ απαντήσετε κα-τη-γο–ρη-μα-τι-κά όχι. Τρίτον, πληροφοριακά ρωτάω αν κανένας από σας έχει στο σώμα του φτιαγμένο κανένα ωραίο και μεγάλο τατουάζ. Δεν έχω άλλο χρόνο, πρέπει να φύγω. Μην ξεχνάτε αυτά που είπα. Γεια σας, θα τα πούμε το μεσημέρι, γυρίζοντας απ’ τη δουλειά. Είμαι ο Νίκος Ζαχαριάδης.
Έτσι γνωρίσαμε τον αρχηγό και γραμματέα του ΚΚΕ. Μας επισκεπτόταν σχεδόν καθημερινά. Προσπαθούσε κι αυτός ώστε να μην κυριαρχήσει η απογοήτευση και χάσουμε τον έλεγχο. […] Υπάρχει στο στρατόπεδο “η αόρατη επιτροπή”, που αποτελείται βασικά από πολλά μέλη της “αυτοδιοίκησης” – πιστεύουμε ότι μετείχε και ο Ζαχαριάδης – κι αυτή την εποχή εκτιμά ότι δεν υπάρχει ελπίδα για τους κρατούμενους των στρατοπέδων. Έτσι παροτρύνει τους κρατούμενους να διενεργούν σαμποτάζ, όπου είναι δυνατόν, πιστεύοντας ότι προσφέρουμε κι εμείς κάτι από κει μέσα. Πρωτοστατούν οι Ρώσοι, οι Γάλλοι κι οι Πολωνοί στρατιωτικοί αιχμάλωτοι πολέμου”.
Το Νταχάου, αποτέλεσε πρότυπο και για τα υπόλοιπα στρατόπεδα, κυρίως για τον τρόπο οργάνωσης της καταναγκαστικής εργασίας. Εκατομμύρια Εβραίοι, σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου, Πολωνοί, Ρομά, εκτελέστηκαν σ’ αυτά για απείθεια, απόπειρες απόδρασης, πράξεις αλληλεγγύης προς άλλους κρατούμενους, ή απλά γιατί κρίνονταν ακατάλληλοι πια για εργασία. Μέχρι το τέλος του πολέμου από τα 5,7 εκατ. σοβιετικών αιχμαλώτων, 3,3 εκατ. εξολοθρεύτηκαν στην αιχμαλωσία, στη συντριπτική τους πλειοψηφία στα στρατόπεδα εξόντωσης, χωρίς να έχει προηγηθεί η παραμικρή δικαστική διαδικασία• όπως και τα 5,1 – 6 εκατ. Εβραίων, εκ των οποίων 3-3,5 εκατ. ήταν Πολωνοεβραίοι, και κοντά σ’ αυτούς, 2 εκατ. μη Εβραίοι Πολωνοί. 300.000 Πολωνοεβραίοι μεταφέρθηκαν από το γκέτο της Βαρσοβίας το καλοκαίρι του 1942, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα, αφήνοντας πίσω τους άλλους 60 χιλ. Αυτοί θα ενταχθούν στην πλειοψηφία τους στην Εβραϊκή Μαχητική Οργάνωση που θα οργανώσει τη θρυλική εξέγερση την άνοιξη του 1943, αποτρέποντας μεταξύ άλλων την πλήρη εκκαθάριση του γκέτο.
Εκατοντάδες χιλιάδες έγκλειστοι έχασαν τη ζωή τους από τους συνεχείς βασανισμούς, τα φρικώδη πειράματα, τις αρρώστιες ή την ασιτία. Οι κρατούμενοι έφεραν υποχρεωτικά σύμβολα με διαφορετικά χρώματα ανάλογα με την κατηγοριοποίησή τους. Χωρίζονταν σε ομάδες (kommando) καθεμιά από τις οποίες είχε επικεφαλής έναν αρχηγό (kapo), και τα πάντα κατευθύνονταν κι ελέγχονταν από τα SS. Παρά την ανηλεή καταστολή, οι κρατούμενοι κατάφερναν να οργανώνουν ομάδες και δίκτυα αντίστασης, όπου ηγετικό ρόλο είχαν κατά κανόνα οι κομμουνιστές, οι παρτιζάνοι διαφόρων εθνοτήτων, οι Σοβιετικοί αξιωματικοί και οι πολιτικοί κομισάριοι, κυρίως λόγω του σθένους και της πείρας τους από την οργανωμένη πάλη. Παρά δε τα όσα έχουν γραφτεί για την ελλειμματική συνοχή των κρατουμένων στα στρατόπεδα, οι πολυάριθμες μαρτυρίες για πράξεις αλληλεγγύης, και κάποτε, αυτοθυσίας, συνηγορούν για το αντίθετο.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της μαζικότερης εξέγερσης που πραγματοποιήθηκε ποτέ σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, αυτής του Σόμπιμπορ, το φθινόπωρο του 1943. Απέδρασαν και οι 600 κρατούμενοι του στρατοπέδου, επέζησαν δε παραπάνω από τους μισούς. Κυρίαρχος ρόλος έχει αποδοθεί στον υπολοχαγό του Κόκκινου Στρατού, Αλεξάντρ Πετσέρσκι, ο οποίος οργάνωσε την επιχείρηση, πείθοντας για την αναγκαιότητα ένοπλης στήριξής της.
Τον Απρίλη του ’45 οι κρατούμενοι του Μπούχενβαλντ, από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα σε γερμανικό έδαφος, όπου εκτελέστηκε στα 1944 ο Τέλμαν, ο Γερμανός κομμουνιστής ηγέτης, οργάνωσαν μαζική εξέγερση, αφοπλίζοντας κι αιχμαλωτίζοντας πολλούς στρατιώτες των SS και της φρουράς. Το στρατόπεδο πέρασε στον έλεγχο της Διεθνούς Επιτροπής ανταρτών, μέχρι την άφιξη των αμερικανικών στρατευμάτων, στις 11 Απριλίου.
Ενώ το Γ’ Ράιχ καταρρέει και ο Κόκκινος Στρατός προελαύνει, πλήθη κρατουμένων “εκκενώνονται” βίαια, προκειμένου να οδηγηθούν στην καρδιά της Γερμανίας, στις λεγόμενες πορείες θανάτου. Περίπου το ένα τρίτο των κρατουμένων αυτών υποκύπτουν στην κακουχία και τις αρρώστιες, ή δολοφονούνται από τους ναζί. Η απελευθέρωση του Άουσβιτς από τον Κόκκινο Στρατό το Γενάρη του ‘45, με τους Σοβιετικούς να παραμένουν μέχρι το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς, καταβάλλοντας κάθε προσπάθεια να επαναφέρουν τους 2918 παραπαίοντες επιζώντες, σφραγίζει το τέλος της ναζιστικής κτηνωδίας.

ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛ ΝΤΑΜΠΑ
Το βρετανικό στρατόπεδο της Ελ Ντάμπα, σε απόσταση 180 χλμ. από την Αλεξάνδρεια, λειτούργησε αρχικά ως τόπος συγκέντρωσης των αιχμαλώτων Γερμανών μετά τη μάχη του Ελ Αλαμέιν. Αργότερα ο Παπανδρέου, σε αγαστή συνεννόηση με τους προϊσταμένους του Άγγλους, ξαπέστειλε στην Ελ Ντάμπα αρκετούς από τους συλληφθέντες μετά τα γεγονότα του Δεκέμβρη. Οι Βρετανοί επιδόθηκαν σε πογκρόμ συλλήψεων, και οι συλληφθέντες – όλων των ηλικιών – στάλθηκαν αρχικά στο Γουδί και στη συνέχεια στο Χασάνι, απ’ όπου έφυγαν τρεις αποστολές για την Ελ Ντάμπα. 8000 περίπου Έλληνες κάθε ηλικίας, μεταξύ των οποίων αρκετοί στρατιώτες και ναύτες που είχαν συμμετάσχει σε κινήματα, κυρίως στο κίνημα του Απρίλη του ’44, στάλθηκαν εκεί με πέντε καραβιές, μεταξύ 18/12/1944 και 4/1/1945. Μοιράστηκαν σε 25 κλωβούς, περιφραγμένους με συρματοπλέγματα, εξ ου κι οι ονομασίες “Σύρμα” και “Σύρματα”. Τους είχαν στοιβαγμένους σε σκηνές, με άθλιες συνθήκες υγιεινής. Υπέφεραν από τις ψείρες, την ψώρα, τη φυματίωση και την πείνα, αποκομμένοι εντελώς από τον έξω κόσμο και χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας με τους δικούς τους, προκειμένου να λειτουργήσουν, όπως λέγεται, ως διαπραγματευτικό απόθεμα για τους ανταλλάξιμους ομήρους του ΕΛΑΣ.
ΤΟ ΝΑΖΙΣΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΟΥ ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ
Από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που λειτούργησαν στη διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα, κανένα δεν ξεπερνάει σε βαρβαρότητα αυτό του Χαϊδαριού. “Ούτε σε παλικαριά, αυτοθυσία, ψυχική αντοχή κι αίσθημα ευθύνης απέναντι στον πολυβασανισμένο λαό, κάνοντας αυτό το σφαγείο σύμβολο του πανανθρώπινου αγώνα για λευτεριά και δικαιοσύνη”, καταθέτει η Μαρία Γαλιατσάτου, που πέρασε από τη Μέρλιν (όπου στεγάζονταν τα γερμανικά SS, η Γκεστάπο και τα SD), πριν οδηγηθεί στο Χαϊδάρι. Λειτουργώντας αρχικά ως παράρτημα των φυλακών Αβέρωφ, περνάει από το καλοκαίρι του ’43 στη δικαιοδοσία των SD (υπηρεσία ασφαλείας και κατασκοπείας των SS), οπότε μεταφέρονται 243 κομμουνιστές Ακροναυπλιώτες – από την εποχή του Μεταξά, 20 Αναφιώτες και 327 μαχητές του Αλβανικού Μετώπου. Πάνω από 20.000 Έλληνες πατριώτες, αντιφασίστες και κομμουνιστές πέρασαν από το Χαϊδάρι. Το στρατόπεδο, λειτούργησε μέχρι τα τέλη Σεπτέμβρη του ‘44, όταν οι ναζί άρχισαν να αποσύρονται από την Ελλάδα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ακροναυπλιώτης γιατρός του στρατοπέδου Αντώνης Φλούντζης, οι ναζί “χρησιμοποιούσαν το Χαϊδάρι κυρίως για φόβητρο: Με τις διαδόσεις για όσα γίνονταν εκεί, αποσκοπούσαν να τρομοκρατήσουν το λαό και να πνίξουν κάθε αντίσταση εναντίον τους. […]”. “Το Χαϊδάρι ιδρύθηκε περισσότερο για τους έξω και λιγότερο για τους ίδιους τους κρατούμενους”, γράφει ο Θέμος Κορνάρος. Το τρομακτικότερο απ’ όλα τα κτίρια του στρατοπέδου, ήταν το Μπλοκ 15, ο χώρος της απομόνωσης. Δεν υπήρχε θέρμανση, νερό για τους κρατούμενους ή εξαερισμός, κι ήταν υποχρεωμένοι να στέκονται όρθιοι επί δώδεκα συνεχείς ώρες. Ψυχή του στρατοπέδου, οι Ακροναυπλιώτες. Με μεγάλη πείρα από τον αγώνα ενάντια στη μεταξική δικτατορία, με ξεχωριστή ιδεολογικοπολιτική συγκρότηση και ήθος, στο Χαϊδάρι επέδειξαν αλληλεγγύη και σθένος χωρίς προηγούμενο. Τόσο ήταν το γόητρο και η επιρροή των Ακροναυπλιωτών, που σε κάθε κρίσιμη στιγμή του στρατοπέδου οι κρατούμενοι ρωτούσαν: “Τι γνώμη έχουν οι Ακροναυπλιώτες σύντροφοι; Τι λένε τα παιδιά;” Η Γαλιατσάτου θυμάται: “Έρχεται η 1η του Μάη. Παντού διπλοσκοπιές. Εδώ το προσκλητήριο δεν σταματά στους 50, δεν σταματά καν στους 100. […] 120, 150, 180, 200 και 4. […] Κι εμείς κρεμασμένες στο συρματόπλεγμα, […] αντικρίζουμε σε λίγο να σχηματίζεται ένας τεράστιος κύκλος από παλικάρια, και να σέρνει το χορό του Ζαλόγγου ο Ναπολέων. Σε λίγο ο χορός σταματά κι αρχίζουν να γεμίζουν οι κλούβες”. Και η Μέλπω Αξιώτη: “Ακούγεται καθαρή – καθαρή η ομοβροντία και η ριπή της κάθε ομάδας. […] Ο κόσμος πήρε ξοπίσω τα καμιόνια, που φεύγαν με τα νεκρά κορμιά. […] “Από κει κι έπειτα το μακελειό συνεχίστηκε ανελέητα”, συνεχίζει η Γαλιατσάτου. Και συμπληρώνει: […] Στις 25 Μάη του ’44, οι ναζί πήραν μεγάλο αριθμό κρατουμένων από το στρατόπεδο του Χαϊδαριού για τη Γερμανία”. Μεταξύ τους και 61 γυναίκες, που θα οδηγηθούν στο γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Ράβενσμπρουκ. Εβδομηντατέσσερα χρόνια αργότερα, ο πολιτισμός των …εταίρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιτάσσει, ενώ οι νεοναζί θεριεύουν μέρα τη μέρα, νέους “κλωβούς” και “σύρματα” για τους πρόσφυγες – θύματα των ιμπεριαλιστικών πολέμων, που οι απόγονοι των άλλοτε …συμμάχων μας στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προκαλούν κι ανατροφοδοτούν ακατάπαυστα, με στόχο πάντα τη μοιρασιά της λείας.

Θέμις Αμάλλου