Η έννοια της τάξης και της ταξικής συνείδησης απασχόλησε και απασχολεί τη διανόηση και την αριστερά.

Σ’ αντίθεση με τη δεξιά και τις θεωρίες της που ερμηνεύουν την ιστορική εξέλιξη κυρίως με τη βούληση των προσωπικοτήτων και των εθνών, ο μαρξισμός εισήγαγε την έννοια των τάξεων και της ταξικής πάλης ως κινητήριας δύναμης της ιστορίας. Ο Μαρξ δεν μας άφησε κανέναν πλήρη ορισμό· ο Λένιν όμως γράφει συμπυκνωμένα και με επιστημονική ακρίβεια: «Τάξεις ονομάζονται μεγάλες ομάδες ανθρώπων που ξεχωρίζουν μεταξύ τους, από τη θέση που έχουν μέσα σε ένα ιστορικά καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής παραγωγής, από τη σχέση τους που είναι στο μεγαλύτερο μέρος κατοχυρωμένη και διατυπωμένη με νόμους, προς τα μέσα παραγωγής, από το ρόλο τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας και συνεπώς από τους τρόπους που ιδιοποιούνται τη μερίδα του κοινωνικού πλούτου που διαθέτουν…» (δηλαδή πώς και πόσο αμείβονται).

Τάξη για τον εαυτό της (δι’ εαυτήν)

Τελευταία -και όχι πάντα με κατανοητό τρόπο- διεξάγεται μία συζήτηση για την ταξική αυτοσυνειδησία, δηλαδή για το πώς η εργατική τάξη αντιλαμβάνεται τα πολιτικά και ιστορικά της καθήκοντα, με άλλα λόγια με ποιο τρόπο συγκροτείται, «ψηλώνει», ενώνεται και θέτει ως στόχο της το σοσιαλισμό και την εξουσία, ανατρέποντας τη μεγαλοαστική κυριαρχία. Πώς μετατρέπεται η «τάξη καθ’ εαυτήν» σε τάξη για τον εαυτό της και τους σκοπούς της (τάξη δι’ εαυτήν); Με ανάλογες ιστορικές αντιστοιχίες πώς γίνεται ένα έθνος να αποκτήσει «εθνική συνείδηση» και να βαδίσει στον δρόμο της εθνικής απελευθέρωσης, της ανεξαρτησίας, της χειραφέτησης; Προφανώς δεν πρόκειται για μία σύντομη διαδικασία, για έναν εύκολο δρόμο, αλλά για ένα μακροπρόθεσμο και σύνθετο έργο που σχετίζεται άμεσα με το βάθεμα και πλάτεμα της ταξικής πάλης, όσο και με τη συγκρότηση της πολιτικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης, δηλαδή με τη δημιουργία και ανάπτυξη κομμουνιστικού κόμματος.

Ορισμένοι -ξεχνώντας την εργατική ιστορική πορεία του 20ου αιώνα και τα συμπεράσματα που βγαίνουν από αυτήν- ρίχνουν μονόπλευρα το βάρος των εκτιμήσεων και θέσεών τους στην ύπαρξη αγώνων. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση η εργατική τάξη συγκροτείται, ενώνεται και «ανωτεροποιεί» τη συνείδησή της (αυτοσυνειδησία) όταν ξεσπούν πχ απεργίες. Είναι αποδεδειγμένο όμως (όπως επιμένει ο Λένιν στο έργο του «Τι να κάνουμε») ότι η σοσιαλιστική συνείδηση, που είναι η ανώτερη πολιτική συνείδηση της εργατικής τάξης «έρχεται από τα έξω», δηλαδή από το πρωτοπόρο κόμμα της. Αν βεβαίως ξεκόψουμε το κομμουνιστικό κόμμα από τις μάζες και την ταξική πάλη, θα το μετατρέψουμε σε μία κλειστή ομάδα συνωμοτών ή θα το στραγγαλίσουμε σε γραφειοκρατικό μηχανισμό, όπως κάνει σήμερα η ηγεσία του ΚΚΕ.

Για το ΚΚΕ ισχύει η λαϊκή παροιμία «αλλού ο παπάς, αλλού τα ράσα του», αφού το ίδιο βρίσκεται σ’ άλλον κόσμο (πλατεία) όταν άνεργοι-εργαζόμενοι βρίσκονται σε αγωνιστική τροχιά. Δεν πρόκειται για ένα απλό λάθος. Πρόκειται για πολιτικό έγκλημα που δυσφημεί το κομμουνιστικό κίνημα και την αριστερά στα μάτια των λαϊκών μαζών. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, η θέση πως οι αγώνες συγκροτούν την εργατική τάξη, χωρίς τη συνειδητή προσπάθεια για τη δημιουργία επαναστατικού κόμματος, υποκλίνεται μπροστά στο αυθόρμητο των μαζών και θεοποιεί τις διαδικασίες «από τα κάτω», πράγμα που γνωρίσαμε πολύ καλά στις περίφημες πλατείες στην αρχή της κρίσης. Διόλου δεν πρέπει να περιφρονούμε την «πάσχουσα κοινωνία», αλλά –για να χρησιμοποιήσουμε τον Μαρξ- πρέπει κυρίως να προσβλέπουμε στη «σκεπτόμενη και αγωνιζόμενη κοινωνία», δηλαδή να μετασχηματίσουμε το μαζικό παραγόμενο αυθόρμητο σε συνειδητό.

Να περνάμε δηλαδή από το κοινωνικό στο πολιτικό και από «τα πράγματα που υπάρχουν» σε «πράγματα που σκέφτονται», δηλαδή να περνάμε από τους αγώνες που αντικειμενικά θα ξεσπούν σ’ αυτό που θα πρέπει να γίνει, δηλαδή στη συγκρότηση της εργατικής τάξης σε ιστορικό υποκείμενο. Ένας άνθρωπος υπάρχει αντικειμενικά, ένας ταξικός αγωνιστής, ένας κομμουνιστής επαναστάτης είναι ένας άνθρωπος που έχει βαθειά συνείδηση, στόχους, αγωνίζεται για μία άλλη ανθρωπότητα, ο επαναστάτης κομμουνιστής στην πραγματικότητα είναι ένας άνθρωπος «δι’ εαυτόν», δηλαδή έχει γνώση, ταξική συνείδηση, ταξική προσφορά.

Το κομμουνιστικό κόμμα και κίνημα

Αξίζει επίσης να σημειώσουμε μία ανοησία που σερβίρει η άρχουσα τάξη. Σύμφωνα με αυτήν η εργατική τάξη είναι μειοψηφία, άρα  πώς μπορεί να θέτει ως στόχο την εξουσία; Πρόκειται για κόλπο περιωπής. Αυτό λοιπόν το λέει το 1% (μεγαλοαστική τάξη) που κυβερνάει το υπόλοιπο 99%… Την ίδια ώρα γνωρίζουμε ότι μια εκατοντάδα μεγιστάνων σ’ όλο τον κόσμο κατέχουν τον πλούτο που αντιστοιχεί σε 5 δις ανθρώπων. Τρομακτικοί αριθμοί, ακόμα τρομακτικότερες πρακτικές που σερβίρονται σαν κουτόχορτο για την αποχαύνωση των μαζών. Ας επανέλθουμε στο προκείμενο. Ο Λένιν (Τι να κάνουμε, 1902) ήταν ιδιαίτερα αυστηρός στη σχέση τάξης και εργατικής πρωτοπορίας, δηλαδή κομμουνιστικού κόμματος. Έγραφε για το θέμα: «Χωρίς επαναστατική θεωρία δεν μπορεί να υπάρξει και επαναστατικό κίνημα – το ρόλο του πρωτοπόρου αγωνιστή μπορεί να τον εκπληρώσει μόνο ένα κόμμα που καθοδηγείται από πρωτοπόρα θεωρία.

Το κόμμα… πρέπει να είναι ικανό να δημιουργήσει οργανωτικές σχέσεις τέτοιες που να εξασφαλίζουν ένα ορισμένο επίπεδο συνειδητότητας και να ανεβάζουν συστηματικά αυτό το επίπεδο», δηλαδή να διαθέτει επαναστατικό πρό­γραμμα στηριγμένο στη Μαρξιστική-Λενινιστική θεωρία, ενότητα θέλησης και δράσης που να εξασφαλίζεται από το δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, να παρεμβαίνει δραστήρια στην ταξική πάλη και να δρα «ανεξάρτητα» από τα πολιτικά σκαμπανεβάσματα. Μπορεί κάποιος να διαφωνεί με τα παραπάνω αλλά αυτή είναι η ουσία του Λενινισμού για το κόμμα. Ο Οκτώβρης 1917 στη Ρωσία, η Κινέζικη εμπειρία, αλλά και οι αντίστοιχες πρακτικές στις χώρες που επικράτησε η επανάσταση των λαϊκών μαζών απέδειξαν «του λόγου το αληθές». Και τα σημειώνουμε αυτά γιατί το πολιτικό ρεύμα μας, το κομμουνιστικό, έχει να επιδείξει πληθώρα επαναστατικής πράξης με κορυφαίες αυτές σε Ρωσία-Κίνα. Το αυθόρμητο κίνημα και οι θεωρίες του δεν έχουν να μας δείξουν τίποτα. Δεν πρέπει να υποτιμάμε το αυθόρμητο κίνημα, αφού μέσα του βρίσκονται εμβρυακά σπέρματα του συνειδητού. Ωστόσο, οφείλουμε να δίνουμε στο αυθόρμητο τον πραγματικό του χαρακτήρα και να μην τρέχουμε πίσω του σαν τον σκύλο που κυνηγάει την ουρά του.

Τα συνδικάτα και η εργατική τάξη

Τα συνδικάτα είναι μεγάλο επίτευγμα και ιστορική κατάκτηση της εργατικής τάξης. Μέσα στο έδαφος του καπιταλισμού και στο πεδίο της εργοστασιακής του υπόστασης οι εργάτες συνασπίστηκαν, ενώθηκαν και «έδωσαν τα χέρια» για να αυξήσουν τη δύναμή τους και να διαπραγματευτούν συλλογικά τα δικαιώματά τους. Τα συνδικάτα είναι «αστικός θεσμός». Δεν τα ταυτίζουμε με άλλους αστικούς θεσμούς όπως το κοινοβούλιο, τον στρατό, το σχολείο της αστικής ιδεολογίας και πρακτικής. Τα συνδικάτα δεν είναι ούτε «σοβιέτ» ούτε «εργατικές κομμούνες», όπως άσκεφτα μπορεί να ισχυρίζονται ορισμένοι. Θα αντειπούν κάποιοι, καλοπροαίρετα ή όχι, πως τα συνδικάτα εκφυλίστηκαν, τα οξείδωσε ο ρεφορμισμός, ο κρατικός συνδικαλισμός και το αστικό σφιχταγκάλιασμα. Αυτό είναι σωστό, αλλά η εγγραφή (πύκνωση) εργαζομένων σ’ αυτά είναι πρώτο δείγμα της συνειδητότητάς τους. Δεν υπάρχει κομμουνιστικό κείμενο σοβαρής υπόστασης το οποίο να αναφέρεται στη φυσιογνωμία της εργατικής τάξης και να μην λαβαίνει υπόψη του το πόσο τα συνδικάτα αντιπροσωπεύουν τους εργάτες και εργαζόμενους. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να κάνουμε στο κεφάλαιο ξένοι εργάτες και μετανάστες. Είναι γνωστές οι αναφορές των Μαρξ-Ένγκελς ότι οι ανοργάνωτοι ξένοι εργάτες αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία της εργατικής τάξης, υποσκάπτουν την ενότητά τους και υποβαθμίζουν την αναγκαία συνειδητότητά της.

Επιπρόσθετα είναι πολιτικό σφάλμα να ηρωοποιείται και να φετιχοποιείται η έννοια του αλλοδαπού. Αντικειμενικά είναι «πάσχουσα ανθρωπότητα». Αλλά αν δεν οργανωθεί, παλέψει και αποχτήσει ταξική συνείδηση με τους όρους της εργατικής τάξης στη χώρα δε θα ‘ναι απλώς έρμαιο στα χέρια της αστικής τάξης, φύλλο και φτερό για την εργοδοσία, δείκτης προς τα κάτω στον στρατό της ανεργίας, φρένο στις ταξικές διεκδικήσεις. Και αν αυτό ισχύει μια φορά για τους ξένους εργάτες και μετανάστες, ισχύει εκατό φορές για το λούμπεν προλεταριάτο (περιθώριο) που είναι έτοιμο «να σκοτώσει τη μάνα του για πενταροδεκάρες». Στη χώρα μας η εργατική τάξη είναι –λόγω ιστορικοοικονομικών συνθηκών- διασπασμένη, ενώ δεν έχουμε μεγάλες βιομηχανικές μονάδες με ιδιαίτερη συγκέντρωση προλεταριάτου. Αλλά δεν μπορεί να ισχύει το αμίμητο πως η εργατική τάξη πρέπει να είναι η απόλυτη και «αισχρή μειοψηφία»! Το ζήτημα σε μία εργατολαϊκή συμμαχία στην οποία συμμετέχει σαφέστατα η φτωχομεσαία αγροτιά είναι η ιδεολογικοπολιτική ηγεμονία, η ιστορική αποστολή, ποιος έχει το επαναστατικό πρόγραμμα εξουσίας, τη μάχη που ξεκινάει από σήμερα για να φτάσει ως το σοσιαλισμό. Σε κάθε περίπτωση, πώς τα συνδικάτα που τα μισούν οι αστοί, τα λερώνουν οι ρεφορμιστές και τα αποστρέφονται οι ποικιλώ­νυμοι αριστεριστές:

1. Αποτελούν πεδία κοινής δρά­­­σης των εργαζομένων, παράγοντες μαζικότητας των ταξι­κών α­γώ­νων.

2. Μπορούν να βάλουν μέσα στο αστικό καθεστώς τα ίχνη της ταξικής διαίρεσης· α­πό τη μία μεριά οι εργαζόμενοι και από την άλλη οι ταξικοί εχθροί τους (ιδιώτες- κρά­τος).

3. Είναι η πρώτη και εμβρυακή μορ­­­φή συλλογικής συνείδησης των εργαζομέ­νων και της εργα­τικής τάξης  ει­­δικότερα.

Είναι αναγκαίο να ξεχωρίζουμε βέβαια τα οικονομικά αιτήματα των συνδικάτων που βελτιώνουν τη ζωή των μαζών τους, αλλά δεν θίγουν τον πυρήνα της α­στικής κυριαρχίας, και εκείνα που φτάνουν με την «πολιτικότητά» τους στο βαθύ DNA της εξάρτησης και της ταξικής εκμετάλλευσης. Αυτό που θαυμάσια υπογραμμίζει ως οικονομισμό ο Β.Ι Λένιν στο έργο του «Τι να κά­νου­με».

Συμπέρασμα

Στο ερώτημα πώς η εργατική τάξη γίνεται «τά­ξη δι’ εαυτήν», δηλαδή αποκτά αυ­τοσυνείδηση και γνώση του ρόλου και της ιστορικής αποστολής της, δεν υπάρχουν δεκάδες απαντήσεις, εκλεκτικιστικά τσιμπολογήματα του τύπου «μ’ αρέσει». Η ιστορικοπολιτική πείρα είναι αυστηρότατη. Η εργατική τάξη φτάνει στον αυτοπροορισμό της όταν διαθέτει ταξικό εγκέφαλο, δηλαδή μαζικό κομμουνιστικό κόμμα που να κολυμπά στους αγώνες. Εκεί δοκιμάζεται η αντοχή της τάξης και η ορθότητα του προγράμματος. Δεν πρόκειται για μία «λοξή παρατήρηση», για μία πολιτική παραξενιά που εκφράζει μόνο το Μ-Λ ΚΚΕ. Πρόκειται για παγκόσμια αλήθεια που γεννήθηκε με τη λενινιστική ιδέα για το κόμμα νέου τύπου, σφυρηλατήθηκε στο μεσοπόλεμο και στη φωτιά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και «σφραγίστηκε» από τη μεγάλη διαμάχη ανάμεσα στο ΚΚΚίνας και το ΚΚΣΕ τη δεκαετία 1960. (Το ιστορικό γράμμα της ρήξης ανάμεσα στα δύο κόμματα με την υπογραφή του ΚΚΚίνας, με τα 25 σημεία, εκδόθηκε την 14η Ιουνίου 1963 – Ιστορικές εκδόσεις). Αν δεν συμβεί το παραπάνω οι  -αναγκαίοι- ταξικοί αγώνες θα ξαναγυρίζουν στο σημείο από το οποίο εκκίνησαν, θα αποτελούν σκιρτήματα και απόπειρες ανόρθωσης αλλά δε θα μπορούν να πάνε μέχρι το τέλος.

Σε ό,τι μας αφορά, εργώδικα, συστηματικά, ερευνητικά και ακούραστα θα υποστηρίζουμε το σύνθημα που βγαίνει από τους πόρους των αγώνων. Να ενωθούν ως πρώτο βήμα οι μαρξιστές-λενινιστές σ’ ένα κόμμα και να οικοδομηθεί το μαζικό κομμουνιστικό κόμμα· να συγχωνευτεί η σοσιαλιστική ιδεολογία με τους αγώνες της εργατικής τάξης.

Η εργατική τάξη ή θα ‘χει τον «εγκέφαλό» της ή απλώς θα υπάρχει. (Το θέμα είναι «ανεξάντλητο». Αν χρειαστεί θα επανέλθουμε).