γράφει ο Δημήτρης Αναστασίου*
(Ανάρτηση στο FB, 26/1)

“Τέσσερις Ισχυρισμοί”

Ισχυρισμός #1. Το «ελεύθερο πανεπιστήμιο» δεν θα αναβαθμίσει τα δημόσια ΑΕΙ. Δεν επιχειρηματολογώ άλλο γι’ αυτό γιατί έχουν γραφτεί τόσα.
Ισχυρισμός #2. “θα ανοίξει νέους ορίζοντες σε γνώση και έρευνα”.
Σήμερα ίσως το πιο επιτυχημένο παράδειγμα “Ελεύθερων” (βλ. ιδιωτικών) πανεπιστημίων στην Ευρώπη είναι στην Κύπρο. Από τα 6+ ιδιωτικά μόνο το ιδιωτικό Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας συγκαταλέγεται από τα ιδιωτικά στη 1000αδα του The Times Higher Education.
Το περίφημο Central European University που ιδρύθηκε το 1991 στην Ουγγαρία ελκύοντας τις αυριανές πολιτικές και οικονομικές ελίτ κυρίως από την Ανατολική Ευρώπη ήταν και είναι ένα πολύ μικρό ίδρυμα με 1500 φοιτητές (1200 μεταπτυχιακοί, διδακτορικοί και μεταδιδακτορικοί φοιτητές) εστιάζοντας σε ανθρωπιστικές σπουδές (π.χ. ιστορία, φιλοσοφία) και κοινωνικές επιστήμες συμπεριλαμβανομένων πολιτικής επιστήμης οικονομικών και buisness . Η “αποστασία” του Όρμπαν από το φιλελεύθερο στρατόπεδο στο στρατόπεδο του illiberal democracy έφερε σε σύγκρουση των ιδρυτή του Τζόρτζ Σόρος (προικοδότηση 800 εκατομ. δολαρίων) με τον Όρμπαν το 2017 και είχε ως αποτέλεσμα να μετακομίσει το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητας στην Βιέννη της Αυστρία. Τα δίδακτρα για τα προγράμματα Master του CEU είναι 12.000 € ετησίως και τα δίδακτρα για τα διδακτορικά του προγράμματα είναι 15.000 € ετησίως. https://beyondthestates.com/schools/central-european-university/#:~:text=The%20tuition%20for%20CEU’s%20Master’s,programs%20in%20the%20United%20States.
Ισχυρισμός #3. “θα αυξήσει τουλάχιστον 1% το ΑΕΠ”.
To ελληνικό ΑΕΠ είναι περίπου 214 δισεκ. δολάρια. Το 1% του ΑΕΠ σημαίνει 2,1 περίπου δισεκατομμύρια δολ. που θα προέλθουν από την ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Σήμερα ο τζίρος των ιδιωτικών κολεγίων είναι 50-100 εκατομμύρια δολάρια. Μια αύξηση κατά 2 δισεκ. με μέση ετήσια δαπάνη ανά φοιτητή περίπου 10.000 δολάρια θα σήμαινε ότι περίπου 200.000 φοιτητές θα φοιτούσαν σε ελληνικά “μη κερδοσκοπικά” “ελεύθερα” κλπ. πανεπιστήμια. Ναι 200 χιλιάδες φοιτητές! Από που θα έρθουν αυτοί οι φοιτητές?
Πιθανόν η απάντηση του Υπουργού να είναι κάποιοι από το εσωτερικό κάποιοι από το εξωτερικό. Γι αυτό κόπηκαν οι 20+ σχολές στο μηχανογραφικό του 2020 (και η Νομική Πατρών) γι αυτό μπήκε η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής. Υπάρχει όμως κάποιος στα σοβαρά ότι υπάρχουν πάνω από 20.000 ελληνικές οικογένειες που θα έδιναν 9200 ευρώ ή 10.000 δολάρια για να πάει το παιδί τους σε ένα από τα ιδιωτικά νεοσύστατα? [στους 20.000 βάζω υποθετικά και περίπου 10 χιλιάδες από τις 40.000 που θα πήγαιναν σε άλλη περίπτωση εκτός της χώρας]
Υπάρχει λοιπόν ένα αξεπέραστο πλαφόν των 200 εκατομ. δολαρίων ή μια αύξηση περίπου 0.1% του ΑΕΠ.
Τα υπόλοιπα δολάρια θα έπρεπε να έρθουν απέξω. Ας δούμε το τοπίο στην Ευρώπη και ιδιαίτερα σε χώρες που χρησιμοποιούνται ως παράδειγμα, σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα του Unesco Institute for Statistics, τα περισσότερα για το 2021. https://uis.unesco.org/en/uis-student-flow
Η Κύπρος με 6+ ιδιωτικά πανεπιστήμια δέχεται 11.681 φοιτητές από το εξωτερικό, αλλά στέλνει 26.178 φοιτητές στο εξωτερικό (15.066 στην Ελλάδα). Αρνητικό ισοζύγιο. Από που έρχονται οι φοιτητές κανονικής εγγραφής:
4215 από Ελλάδα,
2782 από Ινδία
1614 από Νεπάλ
458 από Νιγηρία
269 από Μπαγκλαντές
186 από Ρωσία κλπ.
https://uis.unesco.org/en/uis-student-flow
Είναι όλοι αυτοί στα ιδιωτικά πανεπιστήμια με δίδακτρα? Σίγουρα όχι. Ο κύριος όγκος, μετά την Ελλάδα, είναι από Ινδία και Νεπάλ (πρώην βρετανικές αποικίες). Ένα ποσοστό πάνω από το 50% αυτών θα είναι σε ιδιωτικά, με ένα μέσο ετήσιο κόστος 8 χιλ. δολαρίων. Ο τζίρος δηλαδή είναι περίπου 40-50 εκατομ. δολάρια.
Παρόμοια είναι η κατάσταση στην Πορτογαλία που αναφέρεται συχνά ως παράδειγμα. Η Πορτογαλία φιλοξενεί 47.072 φοιτητές και στέλνει στο εξωτερικό 23.808 φοιτητές. Θετικό ισοζύγιο. Από που έρχονται οι φοιτητές κανονικής εγγραφής:
Βραζιλία 17.629
Πράσινο Ακρωτήρι 5.344
Γουινέα Μπισάου 4.730
Αγκόλα 3.552
Γαλλία 2.563
Μοζαμβίκη 1.545
Ιταλία 1.075
https://uis.unesco.org/en/uis-student-flow
Δηλαδή οι ξένοι φοιτητές στην Πορτογαλία ελκύονται από την κοινή πορτογαλική γλώσσα ή τους ιστορικούς πολιτικούς δεσμόυς ή συγγενή γλώσσα (γαλλικά, ιταλικά). Είναι εξαιρετικά αμφίβολο εάν ο κύριος όγκος αυτών των ξένων φοιτητών πηγαίνει στα δεύτερα ιδιωτικά πανεπιστήμια της χώρας (δεν υπάρχει κανένα εντός της 1000άδας στις διεθνείς κατατάξεις).

Συμπέρασμα: Ακόμα και μια εσωτερική αναδιάρθρωση σε βάρος των δημόσιων ΑΕΙ και σε όφελος των ιδιωτικών πανεπιστημίων έχει ένα πλαφόν 0.1%.
Ακόμα και μια Ελλάδα El Dorado ιδιωτικών πανεπιστημίων κόμβο στην Ανατολική Μεσόγειο δεν θα μπορούσε σε ένα ορίζοντα 10 χρόνων να ελκύσει πάνω από 10.000 πρόσθετους ξένους φοιτητές που θα σήμαινε μια αύξηση 0.05% στο ετήσιο ΑΕΠ.
Ο ισχυρισμός δηλαδή του Υπ. Παιδείας είναι εντελώς εξωπραγματικός και ανεδαφικός φουσκωμένος πάνω από 10 φορές.

Ισχυρισμός #4. “θα ενισχύσει την «ήπια ισχύ» της χώρας.” Soft power λοιπόν. Για όσους έχουν διαβάσει το ομώνυμο επιδραστικό βιβλίο του Joseph Nye (2002), soft power είναι το Harvard, το Hollywood, η Microsoft, o Michael Jordan (τα παραδείγματα είναι του Nye).
Soft power για την Ελλάδα είναι ο Παρθενώνας, η αθηναϊκή δημοκρατία, τα νησιά του Αιγαίου και θα μπορούσαν να είναι και τα δημόσια πανεπιστήμια της χώρας εάν η κυβέρνηση της χώρας τα διαφήμιζε επαρκώς και δεν τα υποβάθμιζε με την υποχρηματοδότηση, εξυπηρετώντας ευτελή ιδιοτελή σχέδια κολεγιαρχών κ.α. που ούτε αξιοσημείωτο αριθμό φοιτητών από το εξωτερικό θα φέρουν, ούτε συνάλλαγμα θα διακρατήσουν, ούτε ιδιαίτερη αύξηση στο ΑΕΠ της χώρας θα φέρουν (οποιαδήποτε αύξηση στην καλύτερη περίπτωση θα έχει ένα πλαφόν το 0.1%).
Tο τίμημα θα είναι όμως βαρύ. Ταξική αναδιάρθρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, λεηλασία των μεσαίων στρωμάτων, περαιτέρω υποχρηματοδότηση των δημόσιων πανεπιστημίων, υποβάθμιση ή αφανισμό των περιφερειακών δημόσιων πανεπιστημίων, οικονομική υποβάθμιση της επαρχίας.

ΥΓ: Πρέπει να σημειωθεί ότι η Γαλλία που έχει 250-300 χιλιάδες φοιτητές από το εξωτερικό σε δημόσια πανεπιστήμια και ελάχιστα ιδιωτικά έχει ένα συνάλλαγμα περίπου 5 δισεκατομ. ευρώ. Δίνει όμως 3,7 δισ. ευρώ σε επιπλέον υποδομές, εργαστήρια καθηγητές κλπ. Ο θετικός οικονομικός αντίχτυπος είναι 1.35 δισ. ευρώ. Δηλ. συνάλλαγμα δεν σημαίνει αυτόματα καθαρό οικονομικό όφελος. Στη συζήτηση αυτό αποσιωπάται. https://www.campusfrance.org/en/international-students-contribute-up-to-5-billion-euros-to-the-french-economy

*Ο Δ. Α. είναι καθηγητής στο Southern Illinois University Carbondale