από το ΑΦΙΕΡΩΜΑ του περιοδικού αντιτετράδια:
“Ιδιωτικά ΑΕΙ – Άρθρο 28 εναντίον άρθρου 16…”

γράφει ο Γιώργος Γρόλλιος *

Στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας (6-8/7/2023), ο Πρωθυπουργός και ο Υπουργός Παιδείας τόνισαν ότι θα επιδιώξουν την αλλαγή του άρθρου 16 του Συντάγματος, με στόχο να αρθεί το κρατικό μονοπώλιο στην ανώτατη εκπαίδευση και να ιδρυθούν «μη κρατικά», δηλαδή ιδιωτικά πανεπιστήμια. Μάλιστα, η κυβέρνηση σκοπεύει να προωθήσει άμεσα τη δυνατότητα για σύναψη διακρατικών εκπαιδευτικών συμφωνιών που προβλέπει το άρθρο 28 του Συντάγματος, ώστε εκπαιδευτικά ιδρύματα τα οποία λειτουργούν σε άλλες χώρες να εγκαταστήσουν παραρτήματά τους επίσημα στην Ελλάδα, παραρτήματα που θα είναι ισότιμα με τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια.

Πρόκειται για μια ξεκάθαρη παραβίαση του Συντάγματος, αφού δηλώνεται ρητά ότι ένα άρθρο του, το 28ο, θα χρησιμοποιηθεί για να μην εφαρμοστεί ένα άλλο, το 16ο. Και όλα αυτά συμβαίνουν, μάλιστα, ενώ ο Πρωθυπουργός και ο Υπουργός Παιδείας ορκίζονται ότι κυβερνούν και θα συνεχίσουν να κυβερνούν τηρώντας το Σύνταγμα!

Η επιμονή στην επιβολή της λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας μπορεί να ερμηνευθεί με βάση τουλάχιστον τέσσερις παράγοντες.

-Ο πρώτος είναι οι δεσμεύσεις της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς του Μητσοτάκη προς τμήματα του ελληνικού και ξένου κεφαλαίου που επιθυμούν να επενδύσουν στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα, προσδοκώντας σε ανάλογα κέρδη. Οι επιθυμίες αυτές συνδέονται, βέβαια, με την ύπαρξη ανάλογης πελατείας παιδιών οικογενειών οι οποίες θέλουν να αποκτήσουν οι γόνοι τους πτυχία, αποφεύγοντας τις εισαγωγικές εξετάσεις στα δημόσια πανεπιστήμια, καθώς και τα αναγκαία έξοδα της διαμονής τους για σπουδές στο εξωτερικό επί τουλάχιστον 4-6 χρόνια.

-Ο δεύτερος παράγοντας είναι η θέληση της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς του Μητσοτάκη να πάρει ρεβάνς για την πολιτική της ήττα στη μάχη για την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος στη διάρκεια της δεκαετίας του 2000, όταν ένα ορμητικό φοιτητικό κίνημα ανέτρεψε την ανάλογη προσπάθεια της τότε κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας. Δεν είναι τυχαίο ότι στη διάρκεια των προγραμματικών δηλώσεων, ο Μητσοτάκης ζήτησε από τον Ανδρουλάκη να μην επαναλάβει το «λάθος» της υπαναχώρησης του τότε προέδρου του ΠΑΣΟΚ Παπανδρέου στην αναθεώρηση του άρθρου 16, διαφωνία η οποία υπαγορεύτηκε από τον φόβο του τελευταίου για τις κοινωνικές αντιδράσεις.

-Ο τρίτος παράγοντας είναι η επιδίωξη της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς του Μητσοτάκη να επιταχύνει τη διαδικασία επιχειρηματικοποίησης της ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας, δηλαδή την αμεσότερη υπαγωγή της στις ανάγκες του κεφαλαίου και τη λειτουργία των πανεπιστημίων, ιδιωτικών και δημόσιων, ως προσαρτημάτων των επιχειρήσεων. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα αποτελέσουν πρότυπα τέτοιων προσαρτημάτων, εμπεδώνοντας και επιταχύνοντας τη λειτουργία

των δημόσιων πανεπιστημίων με βάση ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια, που έχει ήδη δρομολογηθεί με την εφαρμογή του νόμου του 2022 για την τριτοβάθμια εκπαίδευση της κυβέρνησης Μητσοτάκη.

-Ο τέταρτος παράγοντας είναι ο στόχος της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς του Μητσοτάκη να εκκαθαρίσει τις εστίες αμφισβήτησης της κυρίαρχης αστικής πολιτικής και ιδεολογίας και της αντίστασης σ’ αυτές στο εσωτερικό των δημόσιων πανεπιστημίων, χρησιμοποιώντας τα ιδιωτικά ως υποδείγματα ιδρυμάτων στα οποία δεν υπάρχουν πολιτικές αντιπαραθέσεις. Σ’ αυτόν τον παράγοντα θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας παρακάτω.

Η δημόσια ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα, για λόγους που συνδέονται κυρίως με την ιστορία των λαϊκών διεκδικήσεων και αγώνων, είναι από τους λίγους εκπαιδευτικούς χώρους στους οποίους οι φοιτητές έχουν την ευκαιρία να θέτουν ερωτήματα σχετικά με τις γνώσεις που αποκτούν. Να αμφισβητούν τις απόψεις και τις πρακτικές των φονταμενταλιστών της αγοράς, των θρησκόληπτων και των υποστηρικτών του αυταρχισμού που απεχθάνονται τον ορθολογισμό και την κριτική σκέψη. Να συζητούν θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης και ελευθερίας, ζητήματα που σχετίζονται με την εξουσία και την κοινωνική αλλαγή. Έχουν την ευκαιρία να απαιτούν τα προγράμματα σπουδών τους να εμπεριέχουν τη θεωρητική και πρακτική μελέτη των επίμαχων κοινωνικοπολιτικών ζητημάτων της χώρας από τη σκοπιά της κάθε μιας επιστήμης την οποία σπουδάζουν.

Οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι έχουν την ευκαιρία να εκφράζουν τις απόψεις τους, να αντιμετωπίζουν τα κρίσιμα κοινωνικά προβλήματα με συστηματικές μελέτες, έρευνες και ιστορικό αναστοχασμό, καθώς και να σκιαγραφούν εναλλακτικές λύσεις που συνδέουν την ανώτατη δημόσια εκπαίδευση με την κοινωνία. Να μην υποβαθμίζονται σε τεχνικούς ή υπαλλήλους που διεκπεραιώνουν καθήκοντα, διακηρύσσοντας την πολιτική ουδετερότητά τους. Να συνδέουν τη διδασκαλία τους με την κατανόηση και την αμφισβήτηση των δομών της κοινωνικοπολιτικής εξουσίας, ώστε να βοηθούν τους φοιτητές να γίνονται κριτικοί φορείς δράσης.

Ως δημόσιοι διανοούμενοι, οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι έχουν την ευκαιρία να μην καταρτίζουν, απλώς, τους φοιτητές για την αγορά εργασίας, αλλά να τους μορφώνουν για να επηρεάζουν τις πολιτικές και τις αξίες που διαμορφώνουν τις ζωές τους και τον κόσμο. Να βοηθούν τους φοιτητές να κατανοούν ότι οι ιστορίες και οι εμπειρίες τους είναι σημαντικές, ότι ο λόγος και οι πράξεις τους παίζουν σημαντικό ρόλο στον αγώνα τους να αλλάξουν τον κόσμο. Να μην υποκύπτουν στην εργαλειακή λογική η οποία αδιαφορεί για ζητήματα ιστορίας, ηθικής, και κοινωνικής δικαιοσύνης, να προωθούν τον διάλογο και την κριτική σκέψη. Να αξιοποιούν παιδαγωγικές πρακτικές που καλλιεργούν τη γνώση και τις ικανότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για την αμφισβήτηση και την αντίσταση στην καταπίεση και στην εκμετάλλευση.

Μπορεί κάποιος να επισημάνει ότι λίγες από τις δυνατότητες οι οποίες προαναφέρθηκαν πραγματώνονται στα σημερινά δημόσια ελληνικά πανεπιστήμια. Αυτή η επισήμανση δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Όμως, σε ιδιωτικά πανεπιστήμια οι πιθανότητες για την πραγμάτωση τέτοιων δυνατοτήτων, αν δεν είναι μηδενικές, είναι, χωρίς αμφιβολία, ελάχιστες σε σχέση με εκείνες που υπάρχουν στα δημόσια. Η υποβάθμιση των ανθρώπων σε αναλώσιμα υλικά είναι η ίδια η ουσία του νεοφιλελευθερισμού και ακριβώς σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, όπως και οι άλλες μορφές ιδιωτικής εκπαίδευσης. Η στοχαστικότητα, η κριτική τοποθέτηση, η ανθρωπιά, η κοινωνική δικαιοσύνη, η ισότητα και η δημοκρατία είναι έννοιες που σταματούν έξω από την πόρτα τους.

Σε μια εποχή κατά την οποία εκείνοι που έχουν κηρύξει πόλεμο ενάντια στις λαϊκές κοινωνικές τάξεις και στρώματα χαρακτηρίζονται από απροκάλυπτη αλαζονεία και αναλγησία, η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων θα αποτελέσει επιβράβευσή τους. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια συνδέονται,

ιδιαίτερα στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, με την αναγωγή του κοινωνικού κυνισμού, του πεσιμισμού και της απαξίωσης της πολιτικής σε κυρίαρχες αξίες. Συνδέονται με τη θρησκευτικού τύπου πίστη στην αγορά ως πανάκεια για τη λύση όλων των προβλημάτων, με την αναγόρευση της

κερδοφορίας σε μέτρο υπευθυνότητας· και της κατανάλωσης σε μέτρο αξίας των ανθρώπων, καθώς και με τον άνευ όρων σεβασμό της ιεραρχίας και της εξουσίας, τον άκρατο ανταγωνισμό και ατομικισμό. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια παραμερίζουν τις έννοιες του δημόσιου συμφέροντος και της κοινωνικής ευθύνης, αξιολογώντας τις σχέσεις και τις πνευματικές δραστηριότητες με βάση την ποσοτικοποίηση και την αποτελεσματικότητα που εξυπηρετούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου.

Με βάση τα προηγούμενα, η αναγκαιότητα της συλλογικής εναντίωσης στα κυβερνητικά σχέδια για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι φανερή. Με την απαραίτητη σημείωση, όμως, ότι εννοούμε μια εναντίωση η οποία δεν θα γίνεται στη βάση μιας λογικής ελιτίστικης απομόνωσης

της ακαδημαϊκής κοινότητας, αλλά θα θεμελιώνεται στη λογική της σύνδεσης της μόρφωσης των φοιτητών με τα σύγχρονα επίμαχα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, για να ενισχύσει ακριβώς εκείνο που η νεοφιλελεύθερη Δεξιά του Μητσοτάκη προσπαθεί συστηματικά να εκκαθαρίσει στην

ελληνική ανώτατη εκπαίδευση: τις εστίες ιδεολογικοπολιτικής αμφισβήτησης της κυρίαρχης αστικής πολιτικής και ιδεολογίας και της αντίστασης σ’ αυτές.

*Ομότιμος καθηγητής Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ.