γράφει ο Θ. Ντενισκιώτης 

Ένα φωτογραφικό οδοιπορικό στην συγκλονιστικότερη στιγμή της νεότερης ιστορίας μας

«ΟΓράμμος ειν’ λίγο τραχύς, οι άνθρωποί του τον γλυκαίνουν…».

Με αυτό τον στίχο ο Πωλ Ελυάρ περιέγραφε την επίσκεψη του το 1949 στο Γράμμο. Περπατώντας μέσα στα δάση και τις κορυφές, ερχόμαστε σε επαφή με τα απομεινάρια από τις εγκαταστάσεις των ανταρτών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Από πολυβολεία και ορύγματα μέχρι καταφύγια και χώρους αποθήκευσης πολεμικού υλικού.

Αν σκεφτούμε ότι εδώ ζούσαν περίπου 5.000 αντάρτες, καταλαβαίνουμε απόλυτα τι ενέπνευσε τον Γάλλο ποιητή 70 χρόνια πριν.

Έχοντας ως αφετηρία το χωριό Αετομηλίτσα (Ντένισκο), ξεκινάμε μια φωτογραφική καταγραφή των οχυρωματικών έργων των ανταρτών του ΔΣΕ στις επτά κορυφές του κεντρικού Γράμμου.

Στο νοτιοανατολικό άκρο από αυτό το πέταλο κορυφών που περιβάλει το χωριό, βρίσκεται η πέτρα Μούκα (Κιάτρα Μούκα) στα 1841μ. Περίπου 5 χιλιόμετρα πεζοπορίας είναι η απόσταση από το χωριό και φτάνοντας στην κορυφή η θέα μας καθηλώνει:

Έχουμε μια πανοραμική λήψη του χωριού με τις κορυφές που το περιβάλλουν από τη μια πλευρά και από την άλλη σχεδόν όλη την κοιλάδα του Σαρανταπόρου:

Από κάτω μας νοτιοδυτικά είναι τα πατώματα του Γράμμου και νοτιοανατολικά είναι το Καμπίτσιο, όπου και ήταν το αρχηγείο των ανταρτών του ΔΣΕ. Έτσι αντιλαμβανόμαστε το κύριο στρατηγικό σημείο που βρίσκεται η πέτρα Μούκα και αυτό φαίνεται από τις οχυρώσεις που περιβάλλουν την κορυφή:

Συνεχίζοντας βορειοανατολικά ανεβαίνουμε στα 2196 μέτρα της Άνω Αρένας. Η θέα μας κόβει την ανάσα και αμέσως αντιλαμβανόμαστε τη στρατηγική της θέση, στο  άκρο ουσιαστικά της αμυντικής διάταξης των ανταρτών.

Εδώ συναντάμε πλήθος οχυρωματικών έργων με εμφανή ακόμη τα ορύγματα, ώστε να επικοινωνούν μεταξύ τους.

Τα Τσούμια, όπως φαίνονται από την αρένα

Η επόμενη κορυφή που συναντάμε κινούμενοι προς το βορρά είναι τα Τσούμια (Κανελλοπούλου) στα 2174 μέτρα:

Και εδώ δεν λείπουν από την κορυφή τα πολυβολεία των ανταρτών:

Στην κορυφή αυτού του νοητού πετάλου γύρω από το χωριό, δεσπόζει η Κιάφα στα 2395μ. Εδώ έχουμε θέα 360 μοιρών σε όλο τον ορεινό όγκο του Γράμμου. Από τα ελληνοαλβανικά σύνορα και την πεδιάδα του Νεστορίου στο βορρά, μέχρι τον ορεινό όγκο του Σμόλικα και της Τύμφης στο νότο. Λόγω του ότι βρίσκεται στο κέντρο της αμυντικής διάταξης των ανταρτών και πολύ κοντά σε πηγή νερού, συμπεραίνουμε ότι θα ήταν έδρα τάγματος. Τα ερείπια των εγκαταστάσεων που έχουν απομείνει μας επιβεβαιώνουν:

Στο διάσελο των κορυφών Κιάφας και Περήφανου, συναντάμε δυο υψώματα σε ύψος άνω των 2300μ. Στις κορυφές τους υπάρχουν πολυβολεία σε πολύ καλή κατάσταση.

Λόγω της στρατηγικής τοποθεσίας τους μπορούν να ελέγχουν τα περάσματα από την κοιλάδα της Γράμμουστας και από την κοιλάδα της Αετομηλίτσας:

Συνεχίζοντας ανατολικά δεσπόζει στα 2444 μέτρα το Περήφανο (Σκίρτση). Η ανάβαση στην κορυφή χρειάζεται διαλείμματα, λόγω της μεγάλης κλίσης του εδάφους. Η θέα όμως κόβει την ανάσα, αφού από εδώ πάνω το μάτι δεν σταματάει πουθενά. Οι εγκαταστάσεις των ανταρτών και εδώ είναι αρκετές, κυρίως αμπριά(καταφύγια).

Δίπλα στο υψομετρικό είναι ένα σκουριασμένο σίδερο σε σάπιο ξύλο. Σύμφωνα με μαρτυρίες όταν τελείωσαν οι μάχες, ύψωσαν αυτές τις κατασκευές μαζί με φωτοβολίδες στις κορυφές, ώστε να πανηγυρίσουν την κατάληψη των κορυφών και την λήξη του πολέμου.

Τέλος κατεβαίνοντας για το Γκέσο, όλη η περιοχή είναι γεμάτη οχυρωματικά έργα των ανταρτών. Συναντάμε στη σειρά 9 πολυβολεία και αμπριά καθώς σε μεγάλο βαθμό και τα ορύγματα που τα συνδέουν. Επίσης είναι εμφανή σε πολλά σημεία του βουνού βαθουλώματα, όπου αντιλαμβανόμαστε ότι είναι από μεγάλες βόμβες του Αστικού Στρατού.

Σε αυτή την τοποθεσία τον Αύγουστο του 1949, έγιναν τρομερές μάχες σε ένταση και σε ανθρώπινες απώλειες και από τις δυο πλευρές.

Επίλογος

Περπατώντας στις κορυφογραμμές του Γράμμου ανακαλύπτουμε σημάδια της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος δεν είναι γνωστός στο ευρύ κοινό και αυτό έγινε συνειδητά από τους νικητές που έγραψαν την ιστορία. Μαζί με την μικρασιατική καταστροφή είναι τα πιο πολύνεκρα γεγονότα στην νεότερη ελληνική ιστορία και ουσιαστικά διαμόρφωσαν τη δομή του ελληνικού κράτους.

Μαθαίνοντας την ιστορία του τόπου μας, τους ηρωικούς αγώνες, τις επιτυχίες αλλά και τα λάθη και τις ήττες γινόμαστε πιο δυνατοί. Γιατί, όπως είπε και ο φιλόσοφος, ο λαός που ξεχνά την ιστορία του, είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει. Όπως είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει και όταν την μαθαίνει με την εκδοχή των νικητών.

Τα σπαράγματα των οχυρωματικών υποδομών του ΔΣΕ, συνιστούν ένα ακόμη τεκμήριο της μεγαλειώδους αυτής εποποιίας του ελληνικού λαού. Ανοίγοντας τον δρόμο για τις νέες απόπειρες εφόδου στον ουρανό.

πηγή: toperiodiko.gr