Στις 17 Ιανουαρίου του 1961 δολοφονείται άγρια από τους ιμπεριαλιστές και τις μαριονέτες τους ο ηγέτης της Λ.Δ. του Κονγκό, Πατρίς Λουμούμπα

Κοινοβουλευτική εξεταστική επιτροπή που είναι επιφορτισμένη με τον καθορισμό των ακριβών συνθηκών της δολοφονίας του Patrice Lumumba και την ενδεχόμενη συμμετοχή των βέλγων πολιτικών.

Συμπεράσματα της Εξεταστικής Επιτροπής

Εισαγωγή

Κατά την ανάγνωση και τη συζήτηση αυτής της υπόθεσης, θα πρέπει να αναγνωριστεί πως οι άνθρωποι έχουν πάντα την τάση να αναλύουν και να σχολιάζουν τα γεγονότα με βάση τη δική τους οπτική για τον κόσμο και τα θεσμικά όργανα.

Το διάστημα που εξετάζουμε είναι  η 1960 – 1961. Αν κι οι θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας και των διεθνών πολιτικών πρακτικών παραμένουν ίδιες, είναι χρήσιμο να εξετάσουμε το ιστορικό πλαίσιο διότι σε ορισμένα σημεία, τα πρότυπα, η ηθική κι οι κανόνες της διεθνούς πολιτικής ορθότητας ήταν διαφορετικά τότε από ό, τι είναι σήμερα.

Οι συνθήκες στο Βέλγιο ήταν διαφορετικές. Η βελγική πολιτική, τα θεσμικά όργανα, η ελίτ και τα μέσα ενημέρωσης λειτουργούσαν διαφορετικά τότε από ό, τι σήμερα.

Η διεθνής κατάσταση ήταν επίσης ριζικά διαφορετική. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το γεγονότα συνέβησαν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Κάθε ενέργεια που προέβει μία χώρα ή οι ηγέτες της σημειώθηκε κι αναλύθηκε, κάποιες φορές σε έναν υπερθετικό βαθμό, υπό το πρίσμα της διεθνής κατάστασης και την πολεμική κατά του κομμουνισμού.

Οι εκθέσεις για την εθνική ασφάλεια και τις υπηρεσίες πληροφοριών καθώς και οι εκθέσεις του συμβουλίου των υπουργών και των μέσων ενημέρωσης σαφώς και το απεικονίζει αυτό.

Είναι επίσης σημαντικό να μην ξεχνάμε το πολιτικό κλίμα και την προπαγάνδα των ΜΜΕ εκείνης της εποχής. Η βελγική κοινή γνώμη αντιμετώπισε για μέρες, μέσω γραπτών και οπτικοακουστικών μέσων, αναφορές για τραγικά γεγονότα δολοφονιών και βιασμών, που προέρχονται από πρόσφυγες που είχαν αναγκάστηκαν να αφήσουν στο Κονγκό όλα τα υπάρχοντά τους.

Σε μεγάλα τμήματα του λαού, ένα άτομο θεωρήθηκε υπεύθυνο για αυτά: Ο Patrice Lumumba. Ο λαός ζήτησε μια πολύ ισχυρή απάντηση από την κυβέρνηση.

Τα γεγονότα ήταν μέρος της διαδικασίας ανεξαρτητοποίησης, η οποία ήταν ουσιαστικά ασύμφωνη και για την οποία δεν υπήρχαν κάποια πρότυπα. Αυτή η διαδικασία είχε ξεκινήσει στην αφρικανική ήπειρο από τις αρχές της δεκαετίας του ’50. Η βελγική κυβέρνηση υποτίμησε σε μεγάλο βαθμό το ζήτημα της ανεξαρτησίας.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η διαδικασία ανεξαρτητοποίησης στο Κονγκό ολοκληρώθηκε με πολύ γρήγορο ρυθμό. Ήδη από το 1955, ο καθηγητής Van Bilsen πρότεινε μια βαθμιαία προσέγγιση.

Μόνο μετά τις ταραχές τον Ιανουάριο του 1959, η ανεξαρτησία του Κονγκό τέθηκε ως πολιτική επιλογή για το Βέλγιο. Πέντε μήνες μετά τη διάσκεψη των Βρυξελλών στην οποία ξεκίνησαν οι συζητήσεις, η ανεξαρτησία έγινε γεγονός.

Οι λόγοι που η ανεξαρτησία χορηγήθηκε με μεγάλη βιασύνη, χωρίς να διερευνηθούν διεξοδικά οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία αυτής της διαδικασίας, είναι ριζωμένοι από τη μια, στην αυξανόμενη έκκληση για άμεση ανεξαρτησία, που προερχόταν από τους ηγέτες του Κονγκό κι ο φόβος ενός πολέμου και των οικονομικών κι ανθρώπινων επιπτώσεων για το Βέλγιο,  από την άλλη.

Η πείρα της Γαλλίας στην Αλγερία και στην Ινδοκίνα επηρέασε αναμφισβήτητα τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε αυτό το θέμα. Η βέλγικη κυβέρνηση έκρινε ότι απαιτείται ταχεία ανεξαρτησία για την καλύτερη προστασία του βελγικών συμφερόντων έναντι των ξένων επιρροών.

Είναι σαφές ότι η ταχεία αλλαγή του Κονγκό από αποικιακή σε κυρίαρχη χώρα δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη αλλαγή της νοοτροπίας ορισμένων Βέλγων, που εξακουλοθούσε να χαρακτηρίζεται από ένα αποικιακό μοντέλο σκέψης για μεγάλο διάστημα.

Δεν είναι η πρόθεση της Επιτροπής να υποτιμήσει τις αμερικανικές ή του ΟΗΕ παρεμβάσεις. Αυτές αναφέρονται μόνο όταν είναι σημαντικές στην εξήγηση της στάσης και της δράσεις που ανέλαβε το Βέλγιο.

I. Ο πόλεμος κατά του P. Lumumba

Αν και το Κονγκό έγινε ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος στις 30 Ιουνίου του 1960, πρέπει να δηλώσουμε ότι αυτό δεν εμπόδισε το Βέλγιο κι ορισμένες άλλες χώρες να παρεμβαίνουν άμεσα στις εσωτερικές υποθέσεις του.

Ωστόσο, πρέπει να γίνει διάκριση στις ανθρωπιστικές δράσεις της βελγικής κυβέρνησης για την προστασία των Βελγίων πολιτών στο Κονγκό αμέσως μετά την ανεξαρτησία.

Αν κι η αρχή της μη παρέμβασης προστέθηκε μόνο στους γενικούς κανονισμούς μετά τα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών, που έγιναν αποδεκτά από τη Γενική Συνέλευση το 1965, 1970 και 1981, η αρχή αυτή ήταν μέρος της διεθνούς νομοθεσίας το 1960.

Ως εκ τούτου, η ΓΣ του ΟΗΕ ζητά με το ψήφισμα 290 (IV) της 1ης Δεκεμβρίου 1949 από τα κράτη:

«Να απέχουν […] από οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση δράση που αποσκοπεί να θέσει σε κίνδυνο την ελευθερία, την ανεξαρτησία ή την ακεραιότητα οποιουδήποτε κράτους, να υποκινήσει οποιοδήποτε κράτος σε εσωτερική πάλη.»

Στο ψήφισμα 1236 (XII) της 14ης Δεκεμβρίου του 1957,  η ΓΣ του ΟΗΕ υπενθυμίζει στα κράτη:

«Να αναπτύσουν φιλικές κι ανεκτικές σχέσεις, βασισμένες, π.χ., στη μή παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών.»

Είναι γεγονός ότι αυτές οι αρχές διευκρινίστηκαν μόλις το 1965 στη δήλωση της ΓΣ του ΟΗΕ σχετικά με την απαράδεκτη παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών και προστέθηκαν ως τέτοιες στο ψήφισμα της ΓΣ του ΟΗΕ στις 24 Οκτωβρίου 1970 σχετικά με τις αρχές του διεθνές δικαίου σχετικά με τις φιλικές σχέσεις και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών και Σύμφωνα με τον Χάρτη του ΟΗΕ.

Ωστόσο, υποτίθεται ότι αυτά τα κείμενα περιορίζονται στην κωδικοποίηση του ισχύοντος κοινού δικαίου.

Από την άλλη πλευρά, πρέπει να πούμε ότι, λόγω της Συνθήκης για τη Φιλία, τη Βοήθεια και τη Συνεργασία, ακόμη και μετά τις 30 Ιουνίου, υπήρχε μια ειδική σχέση μεταξύ της ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Κονγκό και του Βασιλείου του Βελγίου.

Λόγω της παρουσίας μεγάλου αριθμού Βέλγων υπαλλήλων κι αξιωματούχων στο Κονγκό διατηρούνταν μια στενή σύνδεση. Επιπλέον, η μεγάλη πλειοψηφία αυτών των αξιωματούχων ένιωσε πως αναμενόταν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην οικοδόμηση του νέου κράτους.

Στην πραγματικότητα, οι προθέσεις τους και οι προϊστάμενοί τους δεν ήταν πάντα σαφείς, παρόλο που το καταστατικό παρείχε προσβασιμότητα στην κυβέρνηση του Κονγκό.

Το καταστατικό αυτό θεσπίστηκε με το άρθρο 250 του θεμελιώδη νόμου της 19ης Μαΐου 1960 και για την εφαρμογή του απαιτήθηκαν ορισμένες συμφωνίες, όπως οριζόταν στη Συνθήκη Φιλίας.

Α. Πολιτική Εξόντωση

Ο Lumumba ήταν και παραμένει μια εντυπωσιακή αλλά αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Μερικοί τον αποκαλούν «Σατανά» ενώ από άλλους τιμάται ως αληθινός ήρωας του λαού. Οι τελευταίοι μυθοποίησαν τον Lumumba μετά το θάνατό του.

Πράγματι, είναι γεγονός ότι ήταν ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος Πρωθυπουργός του Κονγκό. Οι διάφορες ομιλίες της 30ης Ιουνίου 1960 επιβεβαίωσαν την αμοιβαία δυσπιστία μεταξύ του Lumumba και της βελγικής κυβέρνησης, που αναμφισβήτητα έπαιξε ρόλο στα γεγονότα που ακολούθησαν.

Από την αρχή της κρίσης, η οποία ήταν έκπληξη για το Βελγική κυβέρνηση, ήταν σαφές ότι οδήγησε σε μια βασική διάσπαση μεταξύ του Lumumba και της κυβέρνησης του [1]  κι ότι σταδιακά, όχι μόνο η βελγική κυβέρνηση, αλλά και αρκετές ακόμα κυβερνήσεις καθώς και στρώματα της βελγικής και της κογκολέζικης κοινωνίας, έκαναν εκστρατεία, κάποιοι με πιο συντονισμένο τρόπο από άλλους, ώστε να επιτύχουν την πολιτική πτώση του Lumumba.

Η δημόσια αντίδραση στα γεγονότα του Ιουλίου του 1960, υποστήριξε τις ενέργειες της βελγικής κυβέρνησης, ειδικά τις περιπτώσεις που αφορούσαν στρατιωτική παρέμβαση. Από ανθρωπιστική άποψη, αναμφίβολα υπήρχε αναγκαιότητα κι ο ΟΗΕ δεν τις θεώρησε ως επιθετικές. Ωστόσο, ο ΟΗΕ ζήτησε να αποσυρθούν τα στρατεύματα.

Όπως αναφέρθηκε, η βελγική κυβέρνηση βρέθηκε υπό πίεση από την κοινή γνώμη, η οποία ήταν πολύ σκληρή εναντίον των γεγονότων στο Κονγκό μετά την ανεξαρτησία, αν κι η κυβέρνηση δεν ενημέρωνε ολοκληρωμένα και σωστά τον λαό.

Ήταν δύσκολο για την κυβέρνηση να δικαιολογήσει την laissez-faire συμπεριφορά των δεκάδων χιλιάδων Ευρωπαίων στο Κονγκό κι ανησυχούσε επιπλέον για τις οικονομικές απώλειες που θα μπορούσε να προκαλέσει, η κρίση στο Κονγκό.

Το διακύβευμα ήταν υψηλά για τους βελγικούς χρηματοοικονομικούς ομίλους στο Κονγκό. Επανειλημμένα, αυτό ήταν σε γνώση της εκτελεστικής κυβέρνησης.

Μεταξύ 10ης και 14ης Ιουλίου, μετά την έναρξη της βελγικής στρατιωτικής επέμβασης και την διακοπή των διπλωματικών σχέσεων, υπήρξε ένα γαϊτανάκι αμοιβαίων κατηγοριών, οδηγώντας σε πλήρη διάσπαση.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η βελγική κυβέρνηση – πεπεισμένη για το γεγονός ότι δεν χρειάζεται πλέον να υπολογίζει την κυβέρνηση Lumumba – επιχείρησε να επηρεάσει τη δημιουργία μιας νέας κυβέρνησης στο Κονγκό:

• Ο Υπουργός Εξωτερικών Wigny έστειλε τον διπλωμάτη André Wendelen στο Κονγκό για να συζητήσει με τον Bomboko για ένα «πραξικόπημα».
• Ο Υπουργός Ganshof van der Meersch έστειλε έναν πράκτορα της κρατικής ασφάλειας στο Κονγκό (Άθως) για να «δουλέψει στο παρασκήνιο», με στόχο την πολιτική αποσταθεροποίηση.

Σε γενικές γραμμές, μπορεί να ειπωθεί ότι από την αρχή, η βελγική κυβέρνηση έδειξε ελάχιστο σεβασμό για το κυρίαρχο καθεστώς της κυβέρνησης του Κονγκό.

Στη μάχη ενάντια στην κυβέρνηση Lumumba, η βελγική υποστήριξη στην Κατάγκα και στον Τσόμπε ήταν ένα σημαντικό στοιχείο.

Ο σκοπός της δεν ήταν τόσο η ίδια η απόσχιση, αλλά μια συνομοσπονδιακή αναδιοργάνωση του Κονγκό, με στόχο την αφαίρεση της οικονομικής βάσης της εξουσίας του Lumumba και του ενωτικού του κινήματος MNC.

Η Βελγική υποστήριξη και στην απόσχιση του νότιου Κασάϊ και τα σχέδια για ένα ομοσπονδιακό ή συνομοσπονδιακό Κονγκό πρέπει να εξεταστεί από την ίδια γωνία.

Αυτή η πολιτική διαμορφώθηκε στη Βελγική Τεχνική Αποστολή στο Elisabethstad [2], με επικεφαλής τον Harold d’Aspremont Lynden.

Αυτή η πολιτική έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των νομικών και στρατιωτικών δομών της Κατάνγκα όσον αφορά τις υπηρεσίες πληροφοριών και πληροφοριών.

Αργότερα, η αποστολή μετατράπηκε σε πιο περιορισμένο προεδρείο, που έδινε αναφορά στον Υπ. Αφρικανικών Υποθέσεων ενώ ο πρόξενος έδινε αναφορά στον Υπ. Εξωτερικών.

Η πολιτική του Γ.Γ. του ΟΗΕ, Dag Hammatskjöld, που οδήγησε τα στρατεύματα του ΟΗΕ στην Κατάνγκα στις 5 Αυγούστου, αλλά αγνόησε την αποσχιστική κυβέρνηση Τσόμπε, επιτάχυνε την πτώση του Lumumba.

Για τη χρηματοδότηση της πολιτικής κατά της κυβέρνησης Lumumba, η βελγική κυβέρνηση κατέφυγε στα αποκαλούμενα μυστικά ταμεία, μερικά μόνο από τα οποία εγκρίθηκαν από το Κοινοβούλιο.

Η Επιτροπή εντόπισε τουλάχιστον 50.000.000 βελγικά φράγκα (270.000.000 βελγικά φράγκα με την τρέχουσα αξία, σύμφωνα με τον δείκτη κατανάλωσης όπως αναφέρει η Εθνική Τράπεζα του Βελγίου).

Με αυτά τα χρήματα υποστήριξαν τον Τύπο και πολιτικούς της αντιπολίτευσης και χρηματοδότησαν ραδιοφωνικές εκστρατείες (ραδιόφωνο Μακάλα) και μυστικές επιχειρήσεις.

Αυτά τα αποκαλούμενα μυστικά κονδύλια διαχειρίζονταν τα γραφεία των μετέπειτα Υπ. Αφρικανικών Υποθέσεων. Είναι αδύνατο να βρεθεί η προέλευση αυτού του ποσού, περίπου 50.000.000 φράγκα.

Αυτές οι δράσεις, υποστηριζόμενες από τη βελγική κυβέρνηση, ήταν ένα μόνο μέρος της «βελγικής αντιπολίτευσης» κατά της κυβέρνησης Lumumba.

Η απόσχιση της Κατάνγκα θα ήταν αδύνατη χωρίς την υποστήριξη της Εταιρίας Εξορύξεων (Union Minière), που έκανε την απόσχιση οικονομικά δυνατή μέσω της καταβολής των φόρων της στην κυβέρνηση Τσόμπε.

Εκτός από τη Union Minière στην Κατάνγκα, υπήρξε παρόμοια ενέργεια κι από την Forminiere (άλλη εταιρεία εξορύξεων) στο Νότιο Κασάϊ.

Λόγω της απώλειας του φορολογικού εισοδήματος από την Κατάνγκα και το νότιο Κασάϊ, η κυβέρνηση Lumumba έχασε σχεδόν όλη τη χρηματοοικονομική της δύναμη.

Η Κατάνγκα κι η Union Minière συνδέονταν επίσης και με άλλους τρόπους:

Η εταιρεία εξόρυξης έλεγχε τα σχολεία και τα νοσοκομεία, τις γέφυρες και τους δρόμους στο έδαφος των παραχωρήσεων που της είχαν γίνει.

Επιπλέον, είναι γεγονός η προσπάθεια της Union Minière να χρηματοδοτήσει στρατιωτικές και παραστρατιωτικές ομάδες προκειμένου να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της ενάντια στους ένοπλους υποστηρικτές του Lumumba.

Συνεχίζεται με το 2ο μέρος

Σημειώσεις:

[1]. Ο Λουμούμπα στη θέση του προέδρου τοποθέτησε τον αρχηγό ηγέτη του αντιπάλου κόμματος,Κασαβούμπου, οποίος πολύ γρήγορα στράφηκε εναντίον του.
[2]. To Ελίζαμπετσταντ (ολλανδικά: Elisabethstad) ή Ελιζαμπετβίλ (γαλλικά: Élisabethville)  είναι η σημερινή πόλη Λουμπουμπάσι (Lubumbashi), πρωτεύουσα της επαρχίας Κατάνγκα στο Κονγκό.

Πηγή: Βελγικό Κοινοβούλιο 

Μετάφραση: Ροβεσπιέρος