Συμπέρασμα (από 1ο και 2ο μέρος):

• Σχετικά με τις ακριβείς συνθήκες της δολοφονίας του Patrice Lumumba:

Μετά από μια λεπτομερή ανάλυση, είναι εξαιρετικά πιθανό πως ο Lumumbaεκτελέστηκε στη ζούγκλα στις 17 Ιανουαρίου 1961 μεταξύ 9.40 μμ και 9.43 μμ, 5 ώρες μετά την άφιξή του στην Κατάνγκα.

(Για λεπτομερέστερη περιγραφή, η επιτροπή παραπέμπει στην έκθεση των εμπειρογνωμόνων).

• Σχετικά  με την ενδεχόμενη συμμετοχή Βέλγων πολιτικών:

▶ Η μεταφορά του Lumumba στην Κατάνγκα οργανώθηκε από τις κονγκολέζικες αρχές του Leopoldstad, υποστηριζόμενες από τις βελγικές κυβερνητικές αρχές και ιδίως από τους Υπουργούς Εξωτερικών και Αφρικανικών υποθέσεων και τους συνεργάτες τους. Οι βελγικοί σύμβουλοι στο Leopoldstad συνεργάστηκαν στην οργάνωση της μεταφοράς.

▶ Δεν υπάρχει ενιαίο έγγραφο, το οποίο να γνωρίζει η Επιτροπή, ότι η Βελγική Κυβέρνηση ή ένα μέλος της έδωσε την εντολή να εξοντώσουν τον Lumumba.

▶ Από την έρευνα δεν προκύπτει ότι οι βελγικές αρχές σχεδίασαν την δολοφονία του Lumumba όταν προσπάθησαν να τον μεταφέρουν στην Κατάνγκα.

▶ Είναι όμως πολύ σαφές ότι δεν είχε καμία σημασία η ασφάλεια του Lumumba για τη βελγική κυβέρνηση. Θεωρούσε την ασφάλεια του Lumumba λιγότερο σημαντική σε σύγκριση με άλλα ζητήματα.

▶ Με τη μη εξέταση των πιθανών κινδύνων της μεταφοράς, τη μη-απαίτηση εγγυήσεων για τη σωματική του ασφάλειά ή την μη επιμονή σε ανθρώπινη μεταχείριση και σε δίκη, η βελγική κυβέρνηση κι ειδικά ο Υπ. Αφρικανικών Υποθέσεων επέδειξε έλλειψη διορατικότητας κι έλλειψη σεβασμού για ένα συνταγματικό κράτος.

▶ Μετά από ακρόαση για τα γεγονότα της 17ης Ιανουαρίου, η κυβέρνηση, ή τουλάχιστον ορισμένα μέλη της, ενήργησαν ανεύθυνα, επιλέγοντας να διαδώσουν ψέματα στην κοινή γνώμη και σε όλους τους συμμάχους της.

Αυτή η στάση δημιούργησε αναπόφευκτα αμφιβολίες σχετικά με το ρόλο των βελγικών αρχών.

Λαμβάνοντας υπόψη τα προηγούμενα, τα ισχύοντα πρότυπα σχετικά με τη δημόσια ηθική και, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι προσωπικές κι ηθικές εκτιμήσεις εκείνης της εποχής,

η επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ορισμένα μέλη της βελγικής κυβέρνησης και άλλοι Βέλγοι συμμετέχοντες ήταν ηθικά υπεύθυνοι για τις συνθήκες που οδήγησαν στο θάνατο του Lumumba.

II. Συμπεράσματα

Το μη αποδεκτό παρελθόν

Η Επιτροπή πιστεύει ότι ο Κονγκολέζικος, καθώς κι ο Βέλγικος πληθυσμός, πάσχουν από ένα «μη αποδεκτό παρελθόν». Κι οι δύο πλευρές έχουν αντιρρήσεις σχετικά με τα γεγονότα της αποικιακής και μεταποικιακής περιόδου.

Ο πεδίο έρευνας της Επιτροπής ήταν ένα μόνο περιορισμένο – αλλά σημαντικό – μέρος αυτού του μη αποδεκτού παρελθόντος. Ορισμένα παράπονα, τα οποία ο ακαδημαϊκός κι ο πολιτικός κόσμος δεν μπορούσε να διευκρινίσουν, συνεχίζει να υπάρχει.

1. Δυσλειτουργίες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων

α) Υπάρχει έλλειψη διαφάνειας σε ότι αφορά την πολιτική και τον συντονισμό μεταξύ των διαφόρων υπουργών που ασχολήθηκαν με τις πολιτικές του Κονγκό.

Το υπουργικό συμβούλιο επανειλημμένα συζήτησε θέματα του Κονγκό, έλαβε αποφάσεις, συχνά επειδή ο Wigny ρητά ζήτησε οδηγίες, αλλά στην πραγματικότητα οι αποφάσεις αυτές ήταν συχνά αρκετά ασαφείς κι ερμηνεύονταν διαφορετικά από τους εμπλεκόμενους υπουργούς και τους ανθρώπους του τομέα.

Η Επιτροπή διαπίστωσε επίσης ότι η κατανομή της εξουσίας ήταν πολύ αόριστη μεταξύ των Υπουργών, π.χ. του Υπ. Εξωτερικών Wigny και του Υπ. Αφρικανικών Υποθέσεων d’ Aspremont Lynden. Υπήρξαν επίσης διαφορές στην οπτική. Οι αρμοδιότητες αυτού του τμήματος αποδείχθηκαν πολύ ευέλικτες.

Το τμήμα δεν ήταν μόνο μόνο υπεύθυνο για την κηδεμονία των εδαφών της Ρουάντα-Ουρούντι, αλλά στην πράξη ήταν και για το Κονγκό – ως συνέπεια της επονομαζόμενης Τεχνικής Βοήθειας.

Μια άλλη πτυχή αυτής της χαοτικής κατανομής των εξουσιών σχετίζεται με την εποπτεία των Βελγικών στρατιωτικών δυνάμεων στο Κονγκό. Η εξουσία αυτή ξέφυγε από το Υπ. Άμυνας (μετά τον Οκτώβριο του 1960) κι έφτασε στην πόρτα του Υπ. Αφρικανικών Υποθέσεων.

Έτσι η πολιτική της Κατάνγκα διέφυγε σε μεγάλο βαθμό από την εποπτεία των Εξωτερικών Υποθέσεων.

β) Η τακτική χρήση άμεσων, μη ιεραρχικής ροής πληροφοριών κι αποφάσεων οδήγησε σε κακή λήψη αποφάσεων και σε εσφαλμένες απόψεις, π.χ. το δίκτυο του Ταγματάρχη Loos το οποίο ήταν κρυμμένο από τον πολιτικό κόσμο αλλά ανέλαβε ισχυρές κι ενεργητικές δράσεις.

Υπήρξε καλή επικοινωνία μεταξύ αξιωματούχων, στρατιωτικών και διπλωματών σε διαφορετικά επίπεδα και τοποθεσίες, οι οποίοι έδρασαν από κοινού λόγω του οράματός τους για το Βέλγιο και την δυσπιστία στην πολιτική.

γ) Επιπλέον, εκτός από τις παραπάνω δυσλειτουργίες στην πραγματικότητα πολλές σημαντικές αποφάσεις ελήφθησαν από αξιωματικούς, διπλωμάτες ή αξιωματούχους.

Στο Υπ. Άμυνας, ο στρατηγός Cumont,αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο.

Στο Υπ. Εξωτερικών, οι πραγματικές πολιτικές καθορίστηκαν σε μεγάλο βαθμό από την ομάδα του Rotschild στο Κονγκό στο οποίο οι Davignon και Lebrun ανήκαν

Στο Υπ. Αφρικανικών Υποθέσεων, ο κύριος Loos, ο στρατιωτικός σύμβουλος του υπουργού, έπαιξε καθοριστικό ρόλο.

Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι Υπουργοί δεν ήταν πάντα πλήρως ενημερωμένοι από τους συνεργάτες τους.

2. Ο ρόλος του Αρχηγού του Κράτους

Η επιτροπή διαπίστωσε ότι υπήρξε σύγκρουση μεταξύ του αρχηγού του κράτους και της κυβέρνησης σχετικά με ορισμένες πτυχές της πολιτικής του Κονγκό.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η σύγκρουση οδήγησε στο γεγονός ότι ο Αρχηγός του Κράτους έδρασε ανεξάρτητα. Επιπλέον, η επιτροπή διαπίστωσε ότι ο Αρχηγός του Κράτους κατείχε σημαντικές πληροφορίες και πιθανώς δεν ενημέρωσε την κυβέρνηση για αυτές.

3. Εποπτεία της κυβέρνησης

α) Η επιτροπή διαπίστωσε ότι η Κοινοβουλευτική εποπτεία επί των Ξένων και Αφρικανικών πολιτικών ήταν ανεπαρκής.

β) Η κυβέρνηση κατάφερε να αποφύγει τον έλεγχο τόσο του Κοινοβουλίου όσο και τον έλεγχο του Ελεγκτικού Γραφείου κατά την ανάληψη και τη χρήση κονδυλίων.

Η επιτροπή έχει διαπιστώσει πως τουλάχιστον 50 εκατομμύρια βελγικά φράγκα (270 εκατομμύρια βελγικά φράγκα σύμφωνα με την σημερινή αξία τους, όπως προκύπτει από τον εξέλιξη του δείκτη κατανάλωσης της Εθνική Τράπεζα του Βελγίου) τα λεγόμενα «μυστικά» κονδύλια.

Το Κοινοβούλιο κι η Ελεγκτική Υπηρεσία είχαν γνώση μόνο της χρήσης 20 εκατομμυρίων βελγικών φράγκων. Επίσης, η δαπάνη αυτών των κεφαλαίων ήταν κατακριτέα.

4. Το συνταγματικό κράτος

α. Παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου

Η βελγική κυβέρνηση θα έπρεπε:

«Να απέχει από οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση δράση με σκοπό να θέσει σε κίνδυνο την ελευθερία, την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα του κάθε κράτους, να υποκινήσει σε κάποιο Κράτος εσωτερική πάλη…»

(Παράγραφος 4 του Ψηφίσματος 290 (IV) της 1ης Δεκεμβρίου 1949 του ΟΗΕ)

Η Επιτροπή διαπίστωσε ότι το ψήφισμα του ΟΗΕ παραβιάστηκε από την ανάπτυξη μιας Πολιτικής ενάντια της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης του Κονγκό.

Με τον εξοπλισμό και την υποστήριξη διαφόρων κομμάτων, η κυβέρνηση παραβίασε το ψήφισμα του ΟΗΕ της 20ης Σεπτεμβρίου του 1960.

β. Παραβάσεις του εσωτερικού δικαίου

Εκτός από τις προαναφερθείσες παραβιάσεις των νόμων περί κράτους, αποδείχτηκε πως η αντίδραση στις αξιόποινες πράξεις (όπως η εκμίσθωση δολοφόνων κι η προετοιμασία επιθέσεων), που ήταν γνωστές στις κυβερνητικές αρχές, ήταν πολύ χαλαρή μέχρι και ανύπαρκτη.

5. Κράτος και στρατιωτική ασφάλεια

Πολλές εκθέσεις και πληροφορίες παραβίασαν την κρατική και στρατιωτική ασφάλεια στο πλαίσιο των εκθέσεων: Η ακρίβεια κι η αξιοπιστία των πληροφοριών είναι συχνά υπό αμφισβήτηση.

Βασικές και σχετικές πληροφορίες (π.χ. σχετιζόμενες με το θάνατο του Λουμούμπα) ποτέ δεν δόθηκαν ή δόθηκαν πολύ αργά.

6. Η κατάσταση των βέλγων αξιωματούχων

Η βελγική κυβέρνηση δεν παρείχε σαφείς πληροφορίες αναφορικά με τους βέλγους αξιωματούχους στο Κονγκό και σχετικά με τις ευθύνες και καθήκοντά τους, που προέκυψαν από το γεγονός ότι τέθηκαν στη διάθεση των Κονγκολέζικων Αρχών.

Ορισμένοι  ρόλοι αξιωματούχων, που παρά την συμβουλευτική εργασία τους προς τους κονγκολέζους υπουργούς, παρείχαν αναφορές απευθείας στην Βελγική Κρατική Ασφάλεια ή άλλες υπηρεσίες, ήταν πολύ διφορούμενες.

7. Τα οικονομικά συμφέροντα

Σε ορισμένες περιπτώσεις, και σε σχέση με την Κατάνγκα, υπήρξε μια σύγχυση μεταξύ των ιδιωτικών και των δημοσίων συμφερόντων.

Κυβερνητικοί αξιωματούχοι στην Κατάνγκα, συνδεδεμένοι με την Τεχνική αποστολή του Βελγίου ή με το Συμβουλευτικό Γραφείο, χρησιμοποίησαν χρηματικές προκαταβολές κι άλλες διευκολύνσεις  της Εταιρείας Υψηλής Εξόρυξης της Κατάνγκα για δικά τους οφέλη.

8. Η Κατάσταση των αρχείων

Η Επιτροπή έχει ανακαλύψει πως σημαντικά επίσημα έγγραφα, όπως αυτά του Αρχηγού του Κράτους, θα χαθούν για πάντα αν δεν ληφθούν μέτρα.

Τα τρέχοντα μέσα, τόσο σε τεχνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο προσωπικού, δεν μας επιτρέπουν να διατηρήσουμε μόνιμα αρχεία.

Είναι συμπέρασμα της Επιτροπής πως η απαιτούμενη εξειδίκευση κι ερευνητική δραστηριότητα, προκειμένου να καθοριστούν οι ευθύνες βέλγων πολιτικών για τη δολοφονία του Πατρίς Λουμούμπα, κατέστη δυνατή λόγω της πρόσβασης της σε ένα μεγάλο αριθμό ιδιωτικών και κυβερνητικών αρχείων, στα οποία δεν υπήρχε πρόσβαση μέχρι τότε.

ΙΙΙ. Προτάσεις

Για μια σειρά από συμπεράσματα, η δυσλειτουργία αντικαταστάθηκε και για αυτό δεν περιλαμβάνεται στις προτάσεις.

1.Κυβερνητική Εποπτεία

α) Η έρευνα της Επιτροπής δείχνει ότι το Κοινοβούλιο δεν ήταν πάντοτε πλήρως και με ακρίβεια ενημερωμένο από την κυβέρνηση σχετικά με τις πρωτοβουλίες της.

Αν κι είναι προφανές ότι δεν είναι πάντα σκόπιμο ή επιθυμητό η ευρεία ανακοίνωση εμπιστευτικών ή απόρρητων πρωτοβουλιών, είναι απαραίτητο το κοινοβούλιο να είναι σωστά και πλήρως ενημερωμένο κάθε στιγμή.

Η Επιτροπή αναγνωρίζει πως τα μέλη του Κοινοβουλίου δεν σέβονται πάντα τη σημασία των πληροφοριών που λαμβάνουν κατά την άσκηση του ελέγχου τους.

β) Η Επιτροπή κρίνει σκόπιμο να υποβάλει σχετική έκθεση για τα μυστικά κονδύλια και την αλληλογραφία με το Ελεγκτικό Γραφείο κι άλλες συναφείς περιπτώσεις, στην αρμόδια Επιτροπή Επιμελητηρίου,

ενόψει την έρευνας που διεξήγαγε η εν λόγω επιτροπή ή του γεγονότος ότι έχει γίνει πλέον αδύνατη από την ισχύουσα νομοθεσία η επανάληψη τέτοιων γεγονότων (δαπάνες κεφαλαίων χωρίς την άδεια του Κοινοβουλίου κι εκτός του ελέγχου του Ελεγκτικού Γραφείου).

Η Επιτροπή θεωρεί ότι είναι σκόπιμο να αναπτύξει μια φόρμουλα για την ενημέρωση του Κοινοβουλίου, σε ακραίες περιπτώσεις, για τη δράση της κυβέρνησης, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την εμπιστευτικότητα.

Αν κρίνεται απαραίτητο, η Επιτροπή ζητά μια αλλαγή στους κανονισμούς, προκειμένου να διασφαλιστεί το επιθυμητό απόρρητο.

2. Ο Αρχηγός του Κράτους

Η Επιτροπή αναφέρεται στις συνταγματικές διατάξεις και τα έθιμα που αφορούν το ρόλο του Αρχηγού του Κράτους.

Κάθε ενέργεια του Αρχηγού του Κράτους που θα μπορούσε να έχει άμεση ή έμμεση πολιτική επιρροή πρέπει να παρακολουθείται από έναν υπουργό.

Ως εκ τούτου, πολιτικές παρεμβάσεις και πρωτοβουλίες δεν θα έρχονται σε αντίθεση με τις ξένες ή εγχώριες Κυβερνητικές πολιτικές.

3. Οι Υπηρεσίες Πληροφοριών

Η Επιτροπή προτείνει ότι κατά την εκτέλεση της υφιστάμενης Κοινοβουλευτικής Εποπτείας, η Επιτροπή των Σοφών θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στην αποτελεσματικότητα της Υπηρεσίας Πληροφοριών. Η παρακολούθηση πρέπει να γίνεται σε μόνιμη κι αποτελεσματική βάση.

4. Η κατάσταση των αρχείων

Η Επιτροπή καλεί την κυβέρνηση να αναπτύξει τις απαραίτητες πρωτοβουλίες προκειμένου να ανακτήσει, να κάνει απογραφή, της δομής και της διαφύλαξης των αρχείων των διαφορετικών ομοσπονδιακών Εθνικών Ιδρυμάτων, ιδιατέρως εκείνων του Αρχηγού του Κράτους, με τη βοήθεια μιας κατάλληλης κατανομή οικονομικών πόρων και μέσων καθώς και μελών του προσωπικού.

Απαιτείται η αξιολόγηση κι η αναγκαία προσαρμογή των νομικών υποχρεώσεων σε αυτό το θέμα, προκειμένου να διατηρηθούν τα κρατικά αρχεία.

Η Επιτροπή προτείνει τον επαναπροσδιορισμό των κανόνων σχετικά με την πρόσβαση εγγράφων υπό κυβερνητικό έλεγχο.

5. Το μη αποδεκτό παρελθόν

Η Επιτροπή συνιστά την τόνωση διεπιστημονικών και διεθνών ιστορικών ερευνών για την αποικιακή και μεταποικιακή εποχή.

Με βάση αντικειμενικά, επιστημονικά και τεκμηριωμένα γεγονότα, ο πολιτικός κόσμος μπορεί αποκτήσει μια ανάλυση που μπορεί να βοηθήσει στην εναρμόνιση με το παρελθόν.

Ένα πρώτο βήμα θα μπορούσε να είναι η διάδοση των αποτελεσμάτων των δραστηριοτήτων της επιτροπής με μια προσβάσιμη δημοσίευση.

6. Η Τελική Πρόταση

Η Επιτροπή καλεί την κυβέρνηση να λάβει υπόψη τα συμπεράσματά και τις συστάσεις της και ζητεί να εφαρμοστούν οι προτάσεις της σχετικά με το εκτελεστικό σκέλος, να εξαχθούν τα κατάλληλα συμπεράσματα σχετικά με τις διεθνείς παρεμβάσεις και να ληφθούν μέτρα βάσει αυτού του εγγράφου και της επακόλουθης συζήτησης στο Κοινοβούλιο.

Η Επιτροπή ελπίζει ότι οι ενέργειές της έχουν διαλευκάνει τα τραγικά αυτά γεγονότα και ότι θα συμβάλουν στην καλύτερη κατανόηση μεταξύ των δύο λαών.

Οι εισηγητές                                                     Ο Πρόεδρος

Daniel Bacquelaine, Ferdy Willems              Geert Versnick

Πηγή: Βελγικό Κοινοβούλιο

Μετάφραση: Ροβεσπιέρος