Γυάρος. Γιούρα. Την αποκαλούσαν το Νταχάου της Μεσογείου. Το άδενδρο και άνυδρο βραχονήσι των Κυκλάδων.

Ήταν και θα παραμένει πάντα ο τόπος φυλάκισης, βασανισμού και εξόντωσης χιλιάδων κομμουνιστών και αγωνιστών του λαού μας. Θα είναι πάντα, μαζί με τη Μακρόνησο, τόπος Ιστορικής Μνήμης και Παράδειγμα για τις επόμενες γενιές του αδούλωτου και ανυποχώρητου αγώνα του λαού μας για τη Λευτεριά και την Εθνική Ανεξαρτησία. Θα είναι παράλληλα μαύρο σημείο ντροπής για την ξενόδουλη μεγαλοαστική τάξη, που διέπραξε φρικιαστικά εγκλήματα για να διαιωνίσει την εξάρτηση της χώρας μας από τον ιμπεριαλισμό.

1. Η αναγγελία αρχιτεκτονικού διαγωνισμού

Περίπου 20 χρόνια πίσω, άρχισαν οι προσπάθειες για να σβηστεί το νησί από την μνήμη. Για το …καλό πάντα της περιοχής και της πατρίδας. Τελευταία τέτοια προσπάθεια γίνεται φέτος, στο όνομα της «βιώσιμης και φιλικής στο περιβάλλον ανάπτυξης». Πάντα συγχωροχάρτι στα αδηφάγα ιδιωτικά κεφάλαια η βιώσιμη και φιλική ανάπτυξη. Η βιομηχανία αλουμινίου ALUMIL, ανακοίνωσε ότι διοργανώνει με την υποστήριξη της ΜΚΟ Aegeas, του εφοπλιστικού Ιδρύματος Αθανασίου & Μαρίνας Μαρτίνου, διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, προτείνοντας τη μετατροπή του κτιρίου των φυλακών, σε «water & energy self-sufficient Hub». Δηλαδή σε «Αυτοδύναμο κόμβο ύδατος και ενέργειας».

2. Η Γυάρος στις χιλιετίες

Η Γυάρος αναφέρεται στην Οδύσσεια (δ 505-507) ως ο τόπος όπου ο Ποσειδώνας βούλιαξε με την τρίαινά του τον Αίαντα τον Λοκρό, μέσα στη θάλασσα, σχίζοντας το βράχο όπου πάνω του καθόταν ο Αίαντας, τιμωρώντας τον έτσι για την ασέβειά του να εισβάλει στο ναό της Αθηνάς στην Τροία και να βιάσει τη μάντισσα Κασσάνδρα. Ποιος ξέρει αν για αυτό το λόγο το εδαφικό ανάγλυφο της Γυάρου διακρίνεται από τις πολλές χαράδρες, που κάνουν το νησί να γκρεμό…

Η πρώτη ιστορική πληροφορία για το νησί προέρχεται από τον Αριστοτέλη: «Εδώ, οι ποντικοί καταβροχθίζουν ακόμη και τη σιδηρίτιδα γη».

Ο Στράβωνας (64 πΧ – 24 μΧ), που πέρασε από το νησί, αναφέρει την ύπαρξη σε αυτό ενός μικρού χωριού ψαράδων, που ζούσαν κυρίως από την αλιεία πορφύρας. Έκτοτε το νησί είναι ακατοίκητο.

Η Γυάρος έγινε τόπος εξορίας στη Ρωμαϊκή εποχή. Όταν ο Γάιος Σιλανός (ανθύπατος της Ασίας) δικάζεται ενώπιον της Συγκλήτου για οικονομικά σκάνδαλα, προτείνεται ο εκτοπισμός του στη Γυάρο. Τότε ο Τιβέριος (Ρωμαίος Αυτοκράτορας από το 14μΧ έως το 37μΧ), θεωρεί πολύ σκληρή την εξορία αυτή, γιατί «η νήσος είναι τραχεία και ακατοίκητη». Και άλλοι επιτελικοί υπάλληλοι της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας θα εξοριστούν στο νησί.

Η Γυάρος παρέμεινε τόπος εξορίας και στη Βυζαντινή εποχή.

Σήμερα, στη θαλάσσια περιοχή γύρω από τη Γυάρο ζει το 15% του πληθυσμού της μεσογειακής φώκιας monachus monachus.

3. Η Γυάρος στη σύγχρονη Ιστορία

Σήμερα, η Γυάρος είναι ακατοίκητη. Ιστορικά, η πορεία του πληθυσμού της, στα νεότερα χρόνια, αντιστοιχούσε κυρίως στον αριθμό εξόριστων που βρίσκονταν στο νησί κατά τη διάρκεια απογραφών.

3.1. Η περίοδος 1947-1952

Στις αρχές του Ιούλη του 1947, το Γενικό Επιτελείο του Στρατού «…ηξίωσεν επιτακτικώς την εκκένωσιν των φυλακών δι’ ας υφίστατο κίνδυνος απελευθερώσεως των εν αυταίς κρατουμένων κομμουνιστοσυμμοριτών… Μετά σύντομον εξέτασιν του θέματος το υπουργείον Δικαιοσύνης εδέχθη την σύστασιν και υπόδειξιν του ΓΕΣ περί μεταγωγής των άνω κρατουμένων εις Γυάρον».

Χωρίς καμία καθυστέρηση, στις 11 Ιούλη του 1947 μεταφέρονται οι πρώτοι 551 κρατούμενοι από τις φυλακές της Καλαμάτας. Μέχρι το Σεπτέμβρη του 1947, θα μεταφερθούν στο νησί, 7.000 κρατούμενοι. Το Μάρτη του 1950, η δύναμη των κρατουμένων θα φτάσει τους 9.500, ενώ συνολικά στα τρία πρώτα χρόνια της λειτουργίας του κάτεργου θα περάσουν από αυτό 18.000 κρατούμενοι.

Στη Γυάρο, λοιπόν, μεταφέρει το αμερικανόδουλο -πλέον- καθεστώς τους πολίτες τους καταδικασμένους από τα στρατοδικεία ή φυλακισμένους με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, κομμουνιστές και αγωνιστές της λευτεριάς. Λίγα χιλιόμετρα δυτικότερα, στη Μακρόνησο, θα μαρτυρήσουν παράλληλα, χρονικά, οι αδούλωτοι φαντάροι και στρατιωτικοί. Με τα δυο κολαστήρια τα τσιράκια των Αμερικανών προσπάθησαν να σπάσουν το φρόνημα του ελληνικού λαού, να θάψουν τις ελπίδες του για λευτεριά και εθνική ανεξαρτησία.

Η Γυάρος ήταν φυλακή. Δεν ήταν εξορία. Φυλακή τρόπος του λέγειν. Πάνω στο άνυδρο νησί, δεν υπήρχε κανένα οίκημα. Οι κρατούμενοι έμειναν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αντίσκηνα που τα ξέσκιζε ο λυσσασμένος αέρας (αιολικό δυναμικό το λένε τώρα) και που τους απαγορευόταν να τα επιδιορθώσουν. Όλα τα κτίσματα που υπάρχουν πάνω στο νησί, χτίστηκαν με τα χέρια τους και τα νύχια τους, στη βαριά καταναγκαστική εργασία που επιβάλλονταν, (εκβραχισμοί, κουβάλημα πέτρας), στο κάτεργο, αφού δεν τους αναγνωρίζονταν το καθεστώς του πολιτικού κρατούμενου αλλά του κατάδικου του κοινού ποινικού δικαίου. Καταναγκαστική εργασία και ατελείωτα βασανιστήρια. Για να υπογράψουν δήλωση μετανοίας.

Τα πρώτα τρία χρόνια της λειτουργίας της Γυάρου, στους κρατούμενους αγωνιστές απαγορευόταν η οποιαδήποτε επικοινωνία με τις οικογένειές τους, οι επισκέψεις. Το 1952, το κάτεργο κλείνει μετά από το διεθνές κίνημα καταγγελίας των βασανιστηρίων και της καταπάτησης των στοιχειωδών δικαιωμάτων και των διώξεων για τα πολιτικά φρονήματα των κρατουμένων.

3.2. Η περίοδος 1955-1961

Η κυβέρνηση Παπάγου ανοίγει ξανά τα Γιούρα.

3.3. Η περίοδος 1967-1974

7.500 συλληφθέντες κατά τη διάρκεια της Χούντας.

Στο νησί υπάρχουν ακόμα τα κτίρια των φυλακών, του νοσοκομείου και του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού που έχτισαν οι εξόριστοι από το 1947 μέχρι το 1951.

Έως το 2000, η Γυάρος χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού. Ολόκληρο το νησί χαρακτηρίστηκε Ιστορικός Τόπος το 2001, αλλά αποχαρακτηρίστηκε το μεγαλύτερο μέρος του το 2011 με σκοπό την προώθηση επενδύσεων για αιολικά πάρκα στο νησί.

4. Ο χαρακτηρισμός της Γυάρου ως Ιστορικού τόπου

Το Σεπτέμβρη του 2001, απόφαση του τότε υπουργού Αιγαίου, Σηφουνάκη, προέβλεπε ότι «το κτίριο των φυλακών, καθώς και όλα τα κτίρια, εγκαταστάσεις και κατασκευές, που βρίσκονται στις περιοχές των πέντε (5) όρμων της νήσου Γυάρου χαρακτηρίζονται διατηρητέα». Τρεις μήνες αργότερα το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, με απόφαση του τότε υπουργού Πολιτισμού, Βενιζέλου, η Γυάρος χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος και τα κτίριά της διατηρητέα. «Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό τόπο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 1469/1950 τη νήσο Γυάρο ή Γιούρα, που βρίσκεται στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων και διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Ανω Σύρου, διότι αποτελεί σημαντικό χώρο ιστορικής μνήμης που έχει αναπόσπαστα συνδεθεί με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Επίσης, χαρακτηρίζουμε ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία το κτίριο των φυλακών, καθώς και όλα τα κτίρια, εγκαταστάσεις και κατασκευές, που βρίσκονται στις περιοχές των πέντε (5) όρμων στη νήσο Γυάρο», ανέφερε η απόφαση.

Το 2011, η Γυάρος αποχαρακτηρίζεται με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού και συγκεκριμένα του υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού, Γερουλάνου, που δημοσιεύθηκε στο Φ.Ε.Κ 182/Α.Α.Π./21.07.2011. Στην απόφαση οριοθετούνται, ως Ιστορικός Τόπος, μόνο πέντε όρμοι του νησιού με όσα περιλαμβάνουν (στρατόπεδο, εγκαταστάσεις, κτίρια κλπ), δηλαδή ό,τι χαρακτηρίστηκε διατηρητέο από το τότε Υπουργείο Αιγαίου (Σεπτέμβρης 2001).

Τι συνέβη και δέκα χρόνια μετά οι ίδιες κυβερνήσεις (του ΠΑΣΟΚ), αναίρεσαν τις αποφάσεις τους; Το ΠΑΣΟΚ, μεταπολιτευτικά, αφού στρογγυλοκάθισε πάνω στα δημοκρατικά και εθνικοαπελευθερωτικά αισθήματα του λαού, αλέθοντας συνειδήσεις και αντιδράσεις, αγκάλιασε και ταυτίστηκε με τις «πράσινες» ορέξεις της αγοράς.

Από το 2005 έχουν υποβληθεί δύο αιτήσεις για την αξιοποίηση του αιολικού δυναμικού της Γυάρου, ενώ τα projects ουσιαστικά έχουν «παγώσει», καθώς υπάρχουν αρνητικές γνωμοδοτήσεις από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, καθώς υπήρξε αρνητική εισήγηση από την Αρχαιολογία. Το πρώτο «παγωμένο» σχέδιο προέρχεται από τον όμιλο της ΕΛΛΑΚΤΩΡ και αποτελείται από 6 πάρκα με συνολική προβλεπόμενη ισχύ 288 MW. Για να γίνουν αντιληπτά τα μεγέθη, αυτή τη στιγμή τα μεγαλύτερα αιολικά πάρκα είναι ισχύος περίπου 80MW.

Η δεύτερη αίτηση που έχει υποβληθεί προέρχεται από τον όμιλο της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και αφορά αιολικό πάρκο προβλεπόμενης εγκατεστημένης ισχύος 100 MW. Και για τις αιτήσεις της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ υπάρχει αρνητική γνωμοδότηση της ΡΑΕ, η οποία επίσης βασίζεται στην αρνητική γνωμοδότηση της Αρχαιολογίας. Από τεχνικής πλευράς, η Γυάρος θεωρείται ως μια εξαιρετική τοποθεσία για την εγκατάσταση μεγάλων πάρκων ΑΠΕ, καθώς υπάρχει ισχυρότατο αιολικό δυναμικό, το νησί είναι ακατοίκητο, ενώ βρίσκεται σε σχετικά μικρή απόσταση από την ηπειρωτική Ελλάδα, δηλαδή το κόστος της διασύνδεσης που θα μεταφέρει την πράσινη ενέργεια είναι μικρότερο.

Ο αποχαρακτηρισμός του όλου νησιού σημαίνει ότι γίνεται ευκολότερη η παραχώρησή του στο ιδιωτικό κεφάλαιο και σαν «φυσικό» ακόλουθο, θα απαξιωθούν και θα κινδυνεύσουν άμεσα και τα οριοθετημένα και «προστατευμένα» τμήματα του νησιού.

6. Ο νέος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός

«Μια διεπιστημονική οραματική προσέγγιση για ένα βιώσιμο ερευνητικό κέντρο και μουσείο μηδενικών εκπομπών στη Γυάρο, Κυκλάδες, Ελλάδα. Το ArXellence 3 είναι ένας διαγωνισμός αρχιτεκτονικών ιδεών που επιδιώκει μια ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση από τους συμμετέχοντες για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Ένας από τους κύριους στόχους του διαγωνισμού είναι να τιμήσει τους χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους που υπέστησαν εξορίες και βασανιστήρια στο νησί, τιμωρούμενοι για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις». Αναφέρει η αποκλειστικά αγγλόφωνη ανακοίνωση του διαγωνισμού.

Ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Αδιάφορες λέξεις που καταλήγουν στη …βιώσιμη ανάπτυξη. Και ποιος θα ορίζει τι είναι βιώσιμο και πόσα χρήματα απαιτούνται γι αυτό;

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο ιδιωτικός διαγωνισμός προκηρύχθηκε από την ALUMIL, τη γνωστή εταιρία κουφωμάτων και υαλοστασίων μαζί με την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Έργου ΑΙΓΕΑΣ συμφερόντων του εφοπλιστή Μαρτίνου. Ο διαγωνισμός τελεί υπό την εποπτεία και συνδιοργάνωση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΤΕΕ). Το εν λόγω εγχείρημα λαμβάνει χώρα υπό την αιγίδα του ΥΠΕΝ, του Υπουργείου Πολιτισμού και του επίσημου τουριστικού ιστότοπου Νοτίου Αιγαίου.

Η παρουσίαση των όρων του διαγωνισμού θα γίνει στις 28 Ιουνίου στο Μέγαρο Μουσικής. Τουαλέτες και ακριβά ποτά θα προσπαθήσουν να καλύψουν τα ίχνη από τις κραυγές των βασανισμένων, των νεκρών, των αδούλωτων της Γυάρου.

***

Το ερώτημα που τίθεται είναι σοβαρό: Να μην συντηρούμε τους τόπους Ιστορικής Μνήμης και ιδιαίτερα αυτούς που αποτελούν μνημεία αντίστασης στο φασισμό; Και αφού το κράτος «αδυνατεί» να τα συντηρήσει, να μην παραχωρούμε την υποτιθέμενη συντήρησή τους στο ιδιωτικό κεφάλαιο που «μπορεί»;

Ήδη η βίαιη τουριστικοποίηση των τελευταίων χρόνων, μέσω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και χωρίς νομικό πλαίσιο προστασίας, «απόδωσε», με την ίδια την Ακρόπολη να «γεύεται» την ινδική φιέστα των δισεκατομμυριούχων, η Δήλος κάθε χρόνο ανοίγει για λίγους, με μουσικές εκδηλώσεις με σπόνσορες τουριστικές επιχειρήσεις και πάει λέγοντας. Φυσικά η ιδέα της «αξιοποίησης» εμβληματικών τόπων Ιστορίας, από ιδιώτες δεν είναι ελληνικής κοπής.

Άουσβιτς: Καφενείο για να πιει ο τουρίστας το καφεδάκι του, με φόντο τα κτίρια που τώρα έχουν αναστηλωθεί πλήρως και σε τίποτα δεν θυμίζουν τα θλιβερά κτίρια μέσα στα οποία έγιναν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και των θυμάτων του ναζισμού. Γκαζόν στις επιφάνειες γύρω από τα κτίρια και όχι η λασπουριά της εποχής. Η αγωνία του θανάτου, το απάνθρωπο στοίβαγμα των ψυχών και των κορμιών, η εξόντωση της κάθε στιγμής, του κάθε λεπτού και ο αγώνας για τη λευτεριά των χιλιάδων κομμουνιστών, Εβραίων, ρομά και άλλων μειονοτήτων, δεν αποτυπώνονται πουθενά και πάντως δεν αποτυπώνονται από τα στοιβαγμένα ανθρώπινα μέλη.

Ωστόσο κανένας δεν σκέφτηκε να βάλει ανεμογεννήτριες στο Άουσβιτς.

Καμία αναστήλωση κτίσματος δεν μπορεί να αποδώσει αυτό που ήταν ο κύριος στόχος, σε όλα τα φασιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το τσάκισμα του ανυπότακτου Ανθρώπου, ο ενταφιασμός των Ιδεών για ένα καλύτερο αύριο με λευτεριά, ειρήνη και ισότητα για όλους τους ανθρώπους πάνω στη γη.

Κάθε παρέμβαση στους τόπους μαρτυρίου των ανυπόταχτων αγωνιστών, που οπωσδήποτε πρέπει να είναι κρατική, πρέπει να είναι σεμνή, να περιλαμβάνει τη στερέωση και ανάδειξη των φυλακών και άλλων κτιρίων, χωρίς την ολική ανακατασκευή τους, με αποκατάσταση του δικτύου διαδρομών που καταναγκαστικά έκαναν οι κρατούμενοι και τη δημιουργία μικρού λιμενικού έργου, ώστε να μπορούν να προσεγγίσουν πλοία που θα μεταφέρουν τους προσκυνητές της Ιστορίας.

Το Μήνυμα της Γυάρου Δεν Θα Σβήσει

77 χρόνια μετά το άνοιγμα του κάτεργου της Γυάρου, το ανυπόταχτο μήνυμα των αγωνιστών της ακουμπάει στο σήμερα. Δείχνει την αξία της προσωπικής αντίστασης και στάσης ζωής, ακόμα και στις πιο μαύρες στιγμές, μιας ιστορικής περιόδου, που φαινομενικά είναι αξεπέραστες και μη αναστρέψιμες. Αυτή τη στάση ζωής αναγνώρισε σαν τιμητική και την έβαλε σε ξεχωριστή θέση στην καρδιά του ο λαός μας. Φωτίζει τη σημασία και την αξία του ηρωισμού σε συνθήκες που απαιτείται η υπέρβαση και το πέρασμα πάνω από το φόβο και το θάνατο. Αποδείχνει ότι κανένας αγώνας για τη Λευτεριά, τη Δημοκρατία και την Εθνική Ανεξαρτησία, δεν είναι αναποτελεσματικός. Διατρανώνει το μήνυμα πως στους αγώνες αυτούς, μπροστάρης και οδηγητής είναι οι κομμουνιστές.

Οι καιροί, τώρα, καλούν σε στράτευση, τις δικές μας γενιές για να σταθούμε στο μετερίζι της, δίνοντας το δικό μας όρκο.