Το υπουργείο Παιδείας το τελευταίο διάστημα επιδιώκει να στρέψει όλο και περισσότερους μαθητές προς τα ΕΠΑΛ. Ενδεικτική είναι η πρόσληψη 223 ψυχολόγων μόνο όμως στα ΕΠΑΛ. Μέχρι και διαφημιστικό σποτάκι στην τηλεόραση για τα ΕΠΑΛ δημιούργησε, σαν να πρόκειται για καταναλωτικό προϊόν που χρειάζεται προώθηση. Είναι προφανές ότι επιδιώκει την αντιστροφή της σχέσης μεταξύ των μαθητικών πληθυσμών των δύο ειδών Λυκείων, των ΕΠΑΛ και των Γενικών Λυκείων(ΓΕΛ). Για να «τσιμπήσουν» οι μαθητές και οι καθηγητές χρησιμοποιεί «τυράκια». Αν όμως δεν προσέξουν τους περιμένει η «φάκα».

ΤΥΡΑΚΙ 1ο : Ο δρόμος προς την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση είναι ευκολότερος μέσω ΕΠΑΛ

Μέχρι πέρσι μόλις το 25% περίπου των μαθητών επέλεγε μετά το Γυμνάσιο να πάει σε ΕΠΑΛ και το 75% επέλεγε το Γενικό Λύκειο. Αυτή η αναλογία αναμένεται να ανατραπεί άρδην τα επόμενα χρόνια. Ήδη για το τρέχον σχολικό έτος 2018-2019 είχαμε μια πρωτοφανή αύξηση στις εγγραφές της Α΄ τάξης των ΕΠΑΛ της τάξεως του 43%. Ποιο ήταν το «τυράκι» που έκανε πολύ περισσότερους μαθητές να προτιμήσουν ΕΠΑΛ; Το γεγονός ότι για τις Πανελλαδικές εξετάσεις του 2018 το υπουργείο αύξησε κατακόρυφα τα ποσοστά των μαθητών των ΕΠΑΛ που μπορούν να εισαχθούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (20% επιπλέον θέσεων των ΤΕΙ και 5% επιπλέον θέσεων των ΑΕΙ της χώρας). Επίσης δόθηκε η ευκαιρία στους μαθητές των ΕΠΑΛ να εισάγονται σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό τμημάτων σχολών από ότι γινόταν παλαιότερα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πάρα πολλοί απόφοιτοι γυμνασίου να αισθανθούν τον δρόμο προς τα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ μέσω ΕΠΑΛ πολύ πιο εύκολο από τον δρόμο μέσω του Γενικού Λυκείου. Έτσι εξηγείται η τεράστια αύξηση στις εγγραφές της φετινής Α΄ τάξης των ΕΠΑΛ.

Στη χώρα μας πλέον πάνε να δημιουργηθούν δύο διαφορετικά Λύκεια που όμως οι μαθητές διαγωνίζονται για κοινές σχολές, μόνο που από τα ΕΠΑΛ είναι πολύ πιο εύκολο να μπουν. Ακούστε ένα απλό παράδειγμα για να καταλάβετε τι εννοώ. Ας πάρουμε τυχαία ένα τμήμα κάποιας σχολής. Μιας και εγώ είμαι φυσικός ας πάρουμε π.χ το Φυσικό τμήμα:

Καταρχάς το τμήμα φυσικής δεν είναι τμήμα επαγγελματικής εκπαίδευσης, δεν καταλαβαίνω λοιπόν για πιο λόγο να δίνεται η δυνατότητα στους αποφοίτους των ΕΠΑΛ να εισάγονται σε αυτό; Κατά δεύτερο: Ξέρετε ποια είναι η βάση εισαγωγής στο Φυσικό Αθήνας για το 2018; 16224 μόρια από Γενικό Λύκειο και μόλις 9.230 από ΕΠΑΛ. Ξέρετε ποια ήταν η βάση για το Φυσικό Πάτρας; Από Γενικό Λύκειο ήταν 14500 μόρια και από ΕΠΑΛ –κρατηθείτε- μόλις 5220 μόρια. Προσέξτε αυτά τα παιδιά με τις τόσο διαφορετικές επιδόσεις και γνωστικό υπόβαθρο θα φοιτήσουν στην ίδια σχολή. Και δεν φτάνει μόνο αυτό- τώρα κρατηθείτε διπλά- οι απόφοιτοι των ΕΠΑΛ που θα φοιτήσουν στο Τμήμα Φυσικής δεν διδάχθηκαν φυσική και δεν εξετάστηκαν στη φυσική. Αναρωτιέμαι πραγματικά αυτά τα παιδιά, που εξυπακούεται δεν φταίνε σε τίποτα, για ποια ακριβώς πορεία σπουδών προορίζονται αφού και αδύναμοι μαθητές είναι και δεν έχουν βασικές γνώσεις φυσικής. Ουσιαστικά μπήκαν σε μια σχολή που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα μπορέσουν να την ολοκληρώσουν. Μην βιαστείτε όμως να θεωρήσετε ότι είναι μια απλή αστοχία του υπουργείου Παιδείας. Παρακάτω θα καταλάβετε τι εννοώ.

Σκεφτείτε λίγο ότι η τεράστια αυτή αύξηση στις εγγραφές των ΕΠΑΛ επιτεύχθηκε μόνο με το ένα «τυράκι» που ήταν ο πιο εύκολος δρόμος μέσω ΕΠΑΛ προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Φανταστείτε τώρα τι έχει να γίνει από εδώ και πέρα όταν θα υπάρχει και το δεύτερο «τυράκι»: να δυσκολεύει ακόμα και η απλή αποφοίτηση από τα Γενικά Λύκεια.

ΤΥΡΑΚΙ 2ο : Δυσκολεύει ακόμα και η απλή αποφοίτηση από τα ΓΕΛ

Σύμφωνα με το νέο σύστημα που θα εφαρμοστεί την επόμενη σχολική χρονιά οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου των ΓΕΛ για να πάρουν απολυτήριο θα πρέπει να δώσουν ενδοσχολικές εξετάσεις σε 3 μαθήματα προσανατολισμού και στο μάθημα Νεοελληνική Γλώσσα και Γραμματεία. Αυτό όμως που αναμένεται να κάνει την ζωή δύσκολη σε πάρα πολλούς μαθητές είναι ότι οι απολυτήριες αυτές εξετάσεις δεν θα είναι όπως ήταν μέχρι σήμερα όπου τα θέματα τα έβαζαν οι καθηγητές που δίδασκαν το μάθημα στο σχολείο και μετά διόρθωναν και τα γραπτά. Από το 2019 τα θέματα θα επιλέγονται με κλήρωση από μια μικρή τράπεζα θεμάτων που θα δημιουργούν καθηγητές όμορων Λυκείων και τα θέματα δεν θα τα διορθώνουν οι καθηγητές που δίδαξαν τους μαθητές αλλά καθηγητές από άλλα όμορα Λύκεια. Θυμηθείτε μόνο τι συνέβη την μια και μόνο χρονιά (2013) που εφαρμόστηκαν οι εξετάσεις μέσω τράπεζας θεμάτων: τι τεράστια ποσοστά μαθητών έμειναν σε μαθήματα.

Μπορεί το νέο σύστημα εισαγωγής που θα εφαρμοστεί από το 2019 να δίνει την δυνατότητα σε κάποιους μαθητές του Γενικού Λυκείου να μπουν σε σχολές ελεύθερης πρόσβασης (χωρίς πανελλαδικές εξετάσεις) αλλά υπάρχει η βασική προϋπόθεση της απόκτησης απολυτηρίου που πλέον δεν θα θεωρείται τυπική διαδικασία.

ΤΥΡΑΚΙ 3ο: Η εξαφάνιση των ΤΕΙ. (Και τώρα που θα περάσουν οι απόφοιτοι των ΕΠΑΛ;)

Είναι γνωστό ότι από το 2018 έχει αρχίσει η διαδικασία ανωτατοποίησης των ΤΕΙ δηλαδή τα ΤΕΙ ένα ένα μετατρέπονται σε ΑΕΙ με μια διαδικασία fast track συγχώνευσης ή κατάργησης. Μόνο ένα ΤΕΙ της χώρας δεν έχει δεχθεί να συμμετάσχει σε αυτή την διαδικασία: το ΤΕΙ Κρήτης. Προσέξετε τώρα. Στο βήμα 1 προβλέψαμε ότι τα αμέσως επόμενα χρόνια θα φουλάρουν με μαθητές τα ΕΠΑΛ και θα ελαττωθούν κατά πολύ οι μαθητές των ΓΕΛ. Υπενθυμίζω ότι οι απόφοιτοι των ΕΠΑΛ εισάγονται στα ΤΕΙ σε ποσοστό 20% των θέσεων και στα ΑΕΙ 5% των θέσεων. Η ερώτηση λοιπόν που θέλω να κάνω είναι: σε ποια ακριβώς ΤΕΙ θα εισάγονται αφού αυτά θα έχουν γίνει όλα ΑΕΙ (πλην της Κρήτης); Ακόμα και αν το υπουργείο Παιδείας κάνει διορθωτική κίνηση και εξαγγείλει ότι θα μπορούν να εισάγονται κατά 20% στα πρώην ΤΕΙ- τώρα ΑΕΙ, αυτό το αθροιστικό ποσοστό 25% των θέσεων σε ΑΕΙ θα είναι πολύ μικρό ποσοστό σε σχέση με τους υποψηφίους μαθητές των ΕΠΑΛ. Για να έχετε ένα μέτρο σύγκρισης, σκεφτείτε μόνο ότι το αντίστοιχο ποσοστό εισακτέων από τα Γενικά Λύκεια είναι διαχρονικά της τάξεως του 75-80%. Αυτό σημαίνει ότι πάρα πολλοί μαθητές των ΕΠΑΛ, που σημειωτέον πιθανόν να επιλέξουν ΕΠΑΛ ως πιο εύκολο δρόμο προς το Πανεπιστήμιο, ουσιαστικά θα μένουν εκτός τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για ποιον λόγο άραγε; Διαβάστε παρακάτω.

ΤΥΡΑΚΙ 4ο: Τα νέα διετή προγράμματα για τους απόφοιτους των ΕΠΑΛ και οι «πιστοποιημένοι εργάτες»

Στο νόμο του 2017 για την ανώτατη εκπαίδευση μεταξύ άλλων ψηφίστηκε και κάτι που θεωρώ ότι ενώ πέρασε στα ψιλά γράμματα εντούτοις είναι πολύ σοβαρό. Είναι οι Δομές Διετούς Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, τα λεγόμενα ΚΕΕ (Κέντρα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης). Τα ΚΕΕ λοιπόν θα θεωρούνται μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση και θα παρέχουν στους αποφοίτους τους πιστοποίηση 5. Πιστοποίηση 5 όμως παρέχουν και τα δημόσια ΙΕΚ. Δεν νομίζω ότι θα αιφνιδιαστεί λοιπόν κανείς αν τα ΔΙΕΚ (Δημόσια ΙΕΚ) καταργηθούν και αντικατασταθούν από τα ΚΕΕ αφού παρέχουν την ίδια κατάρτιση και προσόντα στους φοιτούντες. Μαντέψτε τώρα ποιοι μπορούν να φοιτήσουν στα ΚΕΕ; Μα φυσικά μόνο οι απόφοιτοι των ΕΠΑΛ, όσοι δηλαδή από αυτούς δεν θα έχουν συνεχίσει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που όπως ανέφερα παραπάνω θα είναι και πάρα πολλοί. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι όσοι μαθητές των ΕΠΑΛ δεν εισάγονται στην τριτοβάθμια θα μπορούν όλοι να συνεχίσουν στην μεταδευτεροβάθμια στα ΚΕΕ. Όχι γιατί το νομοσχέδιο του 2017 προβλέπει ορισμένο αριθμό αποφοίτων των ΕΠΑΛ που θα μπορούν να συνεχίσουν στα ΚΕΕ και μάλιστα με βάση το βαθμό απολυτηρίου. Το «τυράκι» στην περίπτωση των ΚΕΕ είναι ότι αυτά θα βρίσκονται υπό την αιγίδα και την ευθύνη των ΑΕΙ και τυπικά θα ανήκουν στα Πανεπιστήμια γεγονός που θα τους προσδίδει την απαραίτητη εγκυρότητα και αίγλη. Ποιος όμως είναι ο ρόλος που θα εξυπηρετούν τα ΚΕΕ; Κάθε ΑΕΙ λοιπόν μέσω των δικών ΚΕΕ θα έρχεται σε επαφή με τα τοπικά επιμελητήρια, με τους τοπικούς φορείς, με τους δήμους, με τους ιδιώτες, με τους τοπικούς εργοδότες και αναλόγως με τις ανάγκες των τοπικών αυτών φορέων θα καθορίζει και τα αναλυτικά προγράμματα των ΚΕΕ. Αν π.χ μια περιοχή έχει πολλές τουριστικές μονάδες τα ΚΕΕ θα παρέχουν κατάρτιση για τα τουριστικά επαγγέλματα. Απόλυτη σύνδεση της κατάρτισης με την αγορά εργασίας. Επιπλέον προβλέπονται σε κάθε απόφοιτο 960 ώρες πρακτικής σε κάποιους από τους ενδιαφερόμενους τοπικούς φορείς που σημαίνει παροχή απλήρωτου εργατικού δυναμικού. Ακόμα και τα κρατικά έξοδα λειτουργίας των ΚΕΕ θα είναι περιορισμένα αφού προβλέπεται ότι μεγάλο μέρος από αυτά θα καλύπτονται από χορηγίες ιδιωτών, το ΕΣΠΑ κ.ά. Δηλαδή όλοι βγαίνουν κερδισμένοι εκτός ίσως από τους ίδιους τους μαθητές. Λεπτομέρειες θα μου πείτε.

Η Φάκα

Με λίγα λόγια οι τελευταίες αλλαγές που αφορούν τα Λύκεια και τα ΑΕΙ-ΤΕΙ θα προκαλέσουν, κατά τη γνώμη μου, τα εξής: οι περισσότεροι μαθητές θα πηγαίνουν πλέον στα ΕΠΑΛ αλλά από αυτούς λίγοι θα περνούν στα ΑΕΙ (ΤΕΙ δεν θα υπάρχουν έτσι και αλλιώς). Η μεγάλη πλειοψηφία των αποφοίτων των ΕΠΑΛ που δεν θα εισάγονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση , στην καλύτερη περίπτωση θα συνεχίζουν στα ΚΕΕ παίρνοντας μια στοιχειώδη κατάρτιση (μεταδευτεροβάθμια) και οι υπόλοιποι θα βγαίνουν στην αγορά εργασίας χωρίς κανένα πιστοποιημένο προσόν ή ειδίκευση. Από την άλλη, οι λιγότεροι μαθητές θα πηγαίνουν στα ΓΕΛ: κάποιοι από αυτούς θα εισάγονται στα ΑΕΙ, πολλοί όμως θα αδυνατούν να πάρουν απολυτήριο και θα αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το Λύκειο, στην καλύτερη περίπτωση βρίσκοντας διέξοδο σε σχολές κατάρτισης τύπου ΟΑΕΔ και στην χειρότερη βγαίνοντας στην αγορά εργασίας ως ανειδίκευτοι εργάτες.

Για ποιους λόγους όμως η κυβέρνηση προωθεί τέτοια σχέδια;

1) Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο ΟΟΣΑ, το ΔΝΤ, ο ΣΕΒ φωνάζουν ότι η χώρα μας βγάζει πολύ περισσότερους επιστήμονες από αυτούς που μπορεί να καλύψει η αγορά εργασίας και ότι παράλληλα δεν υπάρχουν πλέον αρκετά εργατικά χέρια και αρκετοί καταρτισμένοι τεχνίτες. Με το νέο νομοσχέδιο οι περισσότεροι μαθητές αντί για εκπαίδευση θα λαμβάνουν μια υποτυπώδη κατάρτιση ή θα βγαίνουν στην αγορά εργασίας ως απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο πρώτος στόχος λοιπόν είναι «περισσότερα χέρια, λιγότερα μυαλά» και αυτός είναι απόλυτα συνυφασμένος με το τι εννοούν οι πολιτικοί μας όταν μιλούν για παραγωγική ανασυγκρότηση και ανάπτυξη. Όπως οι προηγούμενες κυβερνήσεις έτσι και τούτη δείχνουν καθαρά την νεοφιλελεύθερη πεποίθησή τους ότι η εκπαίδευση και οι δεξιότητες πρέπει να εξυπηρετούν τις ανάγκες της αγοράς.

2) Είναι φανερό ότι η κυβέρνηση προσπαθεί να αντιστρέψει την ετεροβαρή σχέση μεταξύ του αριθμού των μαθητών που φοιτούν σε Γενικό Λύκειο (75%) και αυτών που φοιτούν στα ΕΠΑΛ (25%). Προσωπικά δεν διαφωνώ ότι η σχέση αυτή πρέπει όντως κάποτε να αλλάξει αφού και στην Ευρώπη η Επαγγελματική Εκπαίδευση πληθυσμιακά υπερτερεί της Γενικής Εκπαίδευσης. Διαφωνώ όμως πάρα πολύ με τον τρόπο και με το κίνητρο. Αφού η κυβέρνηση θέλει να κάνουμε ότι και η Ευρώπη ας το κάνουμε σωστά. Στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες δεν μπαίνεις σε οποιοδήποτε Πανεπιστημιακό τμήμα και από τα Επαγγελματικά Λύκεια και από τα Γενικά. Από τα Γενικά μπαίνεις σε κάποιες σχολές και από τα Επαγγελματικά σε εντελώς διαφορετικές. Το μεγάλο πρόβλημα των ΕΠΑΛ είναι ότι δεν ήταν ελκυστικά για τους μαθητές με καλές επιδόσεις. Αυτό θα μπορούσε πολύ εύκολα να λυθεί αν για κάποιες σχολές που αφορούν τις ειδικότητες των ΕΠΑΛ(επαγγελματικές και τεχνικές-τεχνολογικές) επιτρεπόταν η εισαγωγή μόνο από ΕΠΑΛ. Δεν καταλαβαίνω ειλικρινά γιατί δηλαδή σε μια σχολή του Πολυτεχνείου που αφορά τεχνολογικό τομέα να μπορείς να μπεις κι από Γενικό Λύκειο; Βέβαια με το ίδιο σκεπτικό θεωρώ εξωφρενικό να μπαίνει κάποιος στο Φυσικό τμήμα και από ΕΠΑΛ και μάλιστα χωρίς να έχει διδαχθεί φυσική. Το να μπαίνεις από παντού παντού καλλιεργεί ένα χαμηλής αξίας κίνητρο στους μαθητές, της αναζήτησης του πιο εύκολου δρόμου και της ελάσσονος προσπάθειας.

Άλλο να επιλέγουν οι μαθητές και άλλο να «σπρώχνονται»

Καταλαβαίνω ότι κάποιοι από τους αναγνώστες αυτού του άρθρου πιθανόν να έχουν την γνώμη ότι οι επιστήμονες στη χώρα μας είναι όντως παρά πολλοί και ότι χρειαζόμαστε περισσότερους ειδικευμένους ή ανειδίκευτους εργάτες. Ή ότι χρειαζόμαστε περισσότερη Επαγγελματική Εκπαίδευση από ότι Γενική. Η κουβέντα αυτή για τέτοια θέματα είναι πράγματι τεράστιας σημασίας και όλες οι απόψεις είναι σεβαστές και είμαι ο τελευταίους που θα μεροληπτήσει υπέρ της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης ή της Γενικής Εκπαίδευσης. Το εξοργιστικό όμως της υπόθεσης είναι ότι η κυβέρνηση δεν κάνει φανερούς τους πραγματικούς της σκοπούς και κατευθύνσεις, παρά προσπαθεί να πάει τη κουβέντα αλλού και να σπρώξει τους μαθητές προς τα ΕΠΑΛ με το άλλοθι ότι οι μαθητές αποφάσισαν μόνοι τους. Το χειρότερο είναι ότι θέλει να φαίνεται ότι όλα γίνονται για το καλό των μαθητών αλλά στην πραγματικότητα γίνονται για το καλό όλων εκείνων των εργοδοτών που αναζητούν φθηνά εργατικά χέρια.

Κίνδυνοι: ΕΠΑΛ vs ΓΕΛ (ανταγωνισμός) και δημιουργία πλεοναζόντων καθηγητών

Όσον αφορά τους κινδύνους φανταστείτε μόνο τι πρόβλημα θα δημιουργηθεί, αν μειωθεί ο μαθητικός πληθυσμός των ΓΕΛ, με τους καθηγητές των Γενικών Λυκείων πολλοί από τους οποίους θα είναι πλέον πλεονάζοντες . Οι δε καθηγητές των ΕΠΑΛ πιθανά να θεωρήσουν ότι τα νέα αυτά μέτρα είναι ευνοϊκά για τα ΕΠΑΛ και τους ίδιους. Όμως με μια προσεκτικότερη ματιά θα διαπιστώσουν ότι καμία ουσιαστική αναβάθμιση των ΕΠΑΛ δεν έχει δρομολογηθεί και ότι επιπλέον μια περαιτέρω υποβάθμιση είναι προ των πυλών. Ας δουν π.χ πόσο δυσκολότερη γίνεται η έγκριση ολιγομελών τμημάτων των ΕΠΑΛ από το υπουργείο. Με άλλα λόγια θεωρώ ότι ακολουθείται η συνταγή: «ποσότητα εναντίον ποιότητας» του τύπου «όταν περιμένεις πολύ κόσμο δεν γίνεται να έχεις και ολιγομελή τμήματα». Τέλος, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να αρχίσει ο ανταγωνισμός και το αλληλοφάγωμα μεταξύ των εκπαιδευτικών των ΓΕΛ και τους εκπαιδευτικούς των ΕΠΑΛ. Ελπίζω να έχουμε την σωφροσύνη να αναλογιστούμε ότι αν πάμε εκεί θα βγούμε όλοι χαμένοι στο τέλος και ότι ο πραγματικός αντίπαλος είναι άλλος και όχι ο συνάδελφος.

Το ζητούμενο είναι πάντα η ισοτιμία. Η ισοτιμία μεταξύ των μαθητών των ΕΠΑΛ και των μαθητών των ΓΕΛ, η ισοτιμία των εκπαιδευτικών των ΕΠΑΛ και των εκπαιδευτικών των ΓΕΛ, η ισοτιμία της πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μέσω ΕΠΑΛ και μέσω ΓΕΛ και γενικά η ισοτιμία μεταξύ της Επαγγελματικής-Τεχνικής Εκπαίδευσης και της Γενικής Εκπαίδευσης. Η ισοτιμία όμως είναι έννοια εντελώς διαφορετική από την εξομοίωση.

Δημήτρης Τσιριγώτης, Φυσικός