«Απέναντι στην εξέχουσα προσωπικότητα δεν υπάρχει ελευθερία  πάρα μόνο η αγάπη»

(από  γράμμα που απευθύνει στο Γκαίτε ο Σίλλερ τις 2-7-1796)

Ο Φ. Σίλλερ είναι μια από τις πιο γνωστές μορφές της παγκόσμιας προοδευτικής λογοτεχνίας. Να μιλήσεις για το Σίλλερ, τη ζωή και το έργο του, σημαίνει να έχεις δυνατότητες να μιλήσεις πολύ, έτσι όπως συμβαίνει όταν έχεις μπροστά σου ένα μεγάλο καλλιτέχνη, μια μεγάλη μορφή της παγκόσμιας τέχνης.

 Για το Σίλλερ, όμως, μπορείς να αναφερθείς συνοπτικά αν δεις  ακριβώς τη θέση που κατέχει στην παγκόσμια λογοτεχνία, σαν εμπνευστής των σύγχρονών του και ολόκληρων γενεών. Ο μεγάλος ποιητής Χάινε θεωρεί τον Σίλλερ σημαιοφόρο των μεγάλων ιδεών της «επανάστασης», ενώ ο Μπιελίνσκι τον χαρακτηρίζει «εκπρόσωπο της ανθρωπότητας, αγγελιοφόρο του ουμανισμού για κάθε τι όμορφο».

 Ο Φ. Σίλλερ γεννήθηκε στις 10 Νοέμβρη του 1759 στη πόλη Μάρμπαχ της Βάδης-Βυρτεμβέργης. Η μητέρα του ήταν θυγατέρα ενός αρτοποιού του χωριού και ο πατέρας νοσοκόμος του στρατού. Μεγάλωσαν και διαπαιδαγώγησαν ένα αγαπητό παιδί με ένα πλούσιο ψυχικό «κόσμο». Θέλοντας να του εξασφαλίσουν το μέλλον του, τον εισήγαγαν στη στρατιωτική ακαδημία, το μόνο σχολείο που υπήρχε στην περιοχή. Ο Σίλλερ, αποφοιτά από τη σχολή, έχοντας σπουδάσει στρατιωτική ιατρική. Η καλλιτεχνική του φύση, όμως, τα όνειρά του και ιδιαίτερα το πάθος για την τέχνη και το μεγάλο ταλέντο του τον οδηγούν να  αφιερωθεί στη λογοτεχνία.

Από τότε που ήταν στο σχολείο έγραψε το πρώτο δράμα με τίτλο «Οι ληστές» που αποτελεί ορόσημο στην ιστορία του θεάτρου. Το θέατρο της πόλης το ανέβασε στη σκηνή με τον συγγραφέα να δυσκολεύεται να εξασφαλίσει την άδεια για να δει το δράμα του. Οι συνθήκες αυτές τον υποχρέωσαν τελικά να πάρει τα χειρόγραφά του και να φύγει από την πόλη του, περιφερόμενος ολόκληρα χρόνια στη Γερμανία.

Η ζωή του «πλανόδιου», με όλες τις δυσκολίες της, τον ωρίμασε σαν συγγραφέα, ποιητή και μελλοντικό δραματουργό, με τη γνώση της πραγματικότητας, με την αγάπη για τη ζωή και τους απλούς ανθρώπους που τους έκανε ήρωες των  έργων του. Μετουσιώνοντας τον ενθουσιασμό της νεότητάς του, ο Σίλλερ κατόρθωσε να δώσει στον κόσμο της εποχής του τα πρώτα μηνύματα ενός νέου κινήματος. Ο ρομαντισμός κήρυξε την αγάπη για τη δικαιοσύνη και την ελευθερία, για την τιμωρία των ενόχων, για τη ζωή, την ελπίδα, για το αύριο του ανθρώπου.

  Ζώντας σε μια εποχή που εγκυμονούσε την επανάσταση, αισθάνθηκε -όσο κανένας άλλος δημιουργός- και συνειδητοποίησε την ανάγκη της μεγάλης ανατροπής. Μέσα από τα έργα του, όπως το «Βίλχελμ Τελλ», το  «Λουΐζα Μίλλερ»  το «Έρωτας και ραδιουργία» ή  το «Ενάντια στους τυράννους» έκανε έκκληση για την ανατροπή των τυράννων και για τη λευτεριά, φωτίζοντας τις μεγάλες δυνατότητες του λαού, ώστε με τον αγώνα του να ανοίξει το δρόμο για το «καινούριο» και να εξασφαλίσει έτσι μια καλύτερη ζωή.  Οι ιδέες του εκφράστηκαν πιο ξεκάθαρα στο δράμα του «Βίλχελμ Τελλ» και έγιναν πηγή  έμπνευσης για τη γερμανική εργατική τάξη την άνοιξη του  1848, όταν στα οδοφράγματα του Βερολίνου παίζονταν το «δράμα» του αυτό.

 Η δεύτερη περίοδος του Σίλλερ, αυτή του κλασικισμού, περιλαμβάνει σειρά άλλων έργων όπως «Η παρθένα της Ορλεάνης», το δράμα «δον Κάρλος», όπου υψώνεται δυνατή η φωνή διαμαρτυρίας ενάντια στις κοινωνικές ανισότητες και τις καταπιεστικές συνθήκες. Στο επίκεντρο βρίσκεται η λαϊκή αντίσταση. Το θέμα που προτιμά ο Σίλλερ αυτό της λαϊκής εξέγερσης.

Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι  στο τελευταίο μέρος της Ενάτης Συμφωνίας του Μπετόβεν υπάρχει ένα στοιχείο καινοτομίας, που είναι η χρήση χορωδίας και τεσσάρων μονωδών στη μελοποίηση του ποιήματος «Ωδή στη Χαρά» του Σίλερ. Σε αυτό παρουσιάζεται όλη η αισιοδοξία για τη ζωή και η ιδέα ότι ο κόσμος είναι όμορφος και αυτόν πρέπει να τον χαρούν οι άνθρωποι πολεμώντας την αδικία. Σε στίχους του ποιητή βασίζεται επίσης χορωδιακό του έργο του Γιοχάνες Μπραμς, ορισμένες μελοποιήσεις από τον Φραντς Σούμπερτ  και όπερες του Τζουζέπε Βέρντι, που βασίστηκαν, ως προς το λιμπρέτο τους, σε έργα του Σίλλερ.

Για τα θέματα αυτά οι ηγέτες του παγκόσμιου προλεταριάτου Μαρξ και Ένγκελς εξήραν το έργο του. Ο Ένγκελς τον θεωρεί το μεγαλύτερο ποιητή της Γερμανίας, ενώ τα δράματά του τα πρώτα με πολιτικές τάσεις. Έντρομη η αστική τάξη από τις προοδευτικές ιδέες του από καιρού σε καιρό προσπάθησε να απαγορέψει το έργο του Σίλλερ όχι μόνο όσο ζούσε αλλά και πολλά χρόνια αργότερα. Ακόμη και όταν το επέτρεπε, προσπαθούσε να το διαστρεβλώνει και να αρνείται την επαναστατική και ταξική του ουσία, την ισχυρή διαμαρτυρία ενάντια στο απόλυτο φεουδαρχικό καθεστώς και τις οπισθοδρομικές κοινωνικές δυνάμεις.

Το έργο του Σίλλερ αφιερώνεται στο λαό και είναι κτήμα του -και μάλιστα όχι μόνο του γερμανικού λαού. Έχει εμπνεύσει πολλούς από εκείνους που αγωνίζονταν ενάντια στον παλαιό κόσμο, ενάντια στην καταπίεση και εκμετάλλευση, αφού διαπνεόταν από το πάθος της λευτεριάς και τα βαθιά ανθρώπινα αισθήματα.

Το έργο του Σίλλερ, με τις αρχές του και την καθαρή ηθική του διαύγεια, έθρεψε πολλούς επαναστάτες που οδηγήθηκαν ακόμη και στο θάνατο, στο όνομα της πραγματοποίησης των ιδανικών του ουμανισμού και του καλού. Οι πνευματικές παρακαταθήκες του Σίλλερ «διψούν» για νέες συνθήκες ζωής, όπου την πρώτη θέση την κατέχει η λευτεριά των λαών.

Συμεών Κριθαράς