Φτερά και πούπουλα του Ομάρ Ελ Ζοχάιρι

ΑΙΓΥΠΤΟΣ – ΓΑΛΛΙΑ- ΕΛΛΑΔΑ (2022)

Μια 5μελής οικογένεια φτωχών Αιγυπτίων γιορτάζει τα γενέθλια του μεγαλύτερου απ’ τα τρία αγόρια της οικογένειας μ’ ένα πάρτυ, όπου έχει προσκληθεί κι ένας μάγος-ταχυδακτυλουργός που καθηλώνει τους προσκεκλημένους με τα φαντασμαγορικά κόλπα του, αφήνοντας το πιο ευφάνταστο για το τέλος: τη μεταμόρφωση του πατέρα-πατριάρχη σε κοτόπουλο.
Το κόλπο σε πρώτη τουλάχιστον φάση στέφεται με επιτυχία, κι από το μεγάλο ξύλινο κουτί όπου έχει βυθιστεί ο πατέρας βγαίνει ένα τροφαντό πουλερικό. Η μαγεία μετεξελίσσεται σε τραγωδία όταν, παρ’ όλες τις επικλήσεις και τις μαγγανείες του ταχυδακτυλουργού, ο άντρας αδυνατεί να επιστρέψει, κι η μάνα με τα τρία αγόρια μένουν με το κοτόπουλο στη θέση του πατέρα.
Η συνέχεια είναι εξίσου δραματική: Οι μάγοι που επιστρατεύονται προκειμένου να επαναφέρουν τον άντρα δεν καταφέρνουν απολύτως τίποτα• πληρώνονται ωστόσο αδρά. Στο μεταξύ τα νοίκια για την τρώγλη όπου στεγάζεται η οικογένεια τρέχουν, τα παιδιά αλλά και το κοτόπουλο πρέπει να τραφούν, κι η ζωή – παρά το τραγικό γεγονός – να συνεχιστεί. Η συμπαράσταση των συγγενών και φίλων είναι υποτυπώδης κι επί της ουσίας ανεπαρκής. Η καρτερική μάνα κάνει ό,τι μπορεί, οι αναποδιές όμως καραδοκούν.

Εντυπωσιακό ντεμπούτο για τον βραβευμένο πρώην βοηθό του Γιουσέφ Σαχίν μ’ αυτήν την πρώτη μεγάλου μήκους δημιουργία του, που έδωσε πολλά υποσχόμενα δείγματα γραφής την προηγούμενη δεκαετία με τις μικρού μήκους ταινίες “Τα επακόλουθα των εγκαινίων μιας δημόσιας τουαλέτας στο 375ο χιλιόμετρο” (2014), και “Ζαφίρ” (2011).

Εστιάζοντας ακατάπαυστα στη σκόνη και τη βρωμιά αυτού του δυστοπικού περιβάλλοντος, τον αστικό ιστό μιας αιγυπτιακής βιομηχανικής κωμόπολης (σημαντική η συμβολή του διευθυντή φωτογραφίας Καμάλ Σάμι), όπου η ανημπόρια των κοινωνικά αδύναμων και η ισοπέδωση της γυναίκας προβάλλουν ως καθεστώς, ο Ζοχάιρι (και σεναριογράφος της ταινίας από κοινού με τον Αχμέντ Αμέρ) υποσκάπτει διαρκώς τον ρεαλισμό της απεικόνισης με τις σκωπτικές νότες-σχόλια που μεγεθύνουν αντί να υποβαθμίζουν τη φρίκη. Τα περιγράμματα, το περιεχόμενο και τα όρια είναι προδιαγεγραμμένα με σαφήνεια, υπακούοντας σε μιαν αδιατάρακτη κανονικότητα. Ο ενδεής, προσκυνημένος στο αφεντικό πατριάρχης-πατέρας δεν φείδεται γενναιοδωρίας προς τους γιους του, ενώ παρακάμπτει συστηματικά τη βουβή, υποταγμένη σύζυγο που υπηρετεί αγόγγυστα τους πάντες, χωρίς να κατονομάζεται ποτέ (καθηλωτική η ερμηνεία της Ντεμιάνα Νεσάρ)• η όποια δε βοήθεια της δίνεται στα δύσκολα, γυρεύει ανηλεώς εξαργύρωση.

Το ευφάνταστο σουρεαλιστικό εύρημα της αρχής τινάζεται εμβόλιμα στον αέρα λίγο πριν το φινάλε, και η ‘κότα’ παίρνει – σκηνοθετική αδεία – την εκδίκησή της.

Σε συνέντευξή του στο περιοδικό Αθηνόραμα, ο Ζοχάιρι είχε πολλά να πει: «Ο Ρομπέρ Μπρεσόν είχε πει: “Κάνε ορατό εκείνο το οποίο, δίχως εσένα, πιθανώς να μην είχε ιδωθεί ποτέ”. Είναι μια φράση που […] θεωρώ “Βίβλο” για την κινηματογραφική δημιουργία. […] Έχοντας συγκινηθεί από την ιδέα του να απεικονίζω κάτι που κανείς άλλος δε θα μπορούσε να δείξει πέρα από εμένα, αποφάσισα να ακολουθήσω ως κύρια πηγή έμπνευσης τη διαίσθησή μου, μαζί με τα όνειρα και τους εφιάλτες μου. Όλα μαζί, συνδυαστικά, υπάρχουν στο σενάριο του “Φτερά και Πούπουλα”.[…] Ο Κάφκα είχε μεγάλη επίδραση πάνω μου, κυρίως η “Μεταμόρφωση”. Ο Αντόν Τσέχωφ επίσης. Από κινηματογραφικής σκοπιάς, είχα υπόψη το σπουδαίο Αιγύπτιο σκηνοθέτη Καϊρί Μπεσάρα, ο οποίος είναι δεξιοτέχνης στον τρόπο που συνδυάζει το τραγικό με την κωμωδία. […] Για να είμαι ειλικρινής, σκέφτομαι εμμονικά πως “ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ”. […] Ιδιαίτερα στο δυτικό κόσμο όπου επίμονα ανακυκλώνονται εξεζητημένα ψέματα γύρω από το πώς θα έπρεπε να ζούμε τις ζωές μας. Στην πραγματικότητα, για όλα ευθύνεται ο καπιταλισμός… […] Εξακολουθούμε να αποδεχόμαστε τη φτώχεια σαν κάτι φυσικό, όπως θεωρούμε φυσιολογικό το να υιοθετούμε τη δυτική ιδέα περί πρώτων, δεύτερων και τρίτων χωρών. Αυτό εξυπηρετεί μονάχα τη σκέψη πως κάποια κράτη είναι λιγότερο πολιτισμένα από τη Δύση… […] Κατέστρεψαν την Αφρική μέσω της αποικιοκρατίας με σκοπό να κλέψουν τους θησαυρούς της και μέχρι σήμερα μας αποκαλούν Αφρικανούς μετανάστες, τη στιγμή που όλοι είμαστε το ίδιο. Το “Φτερά και Πούπουλα” είναι το προϊόν ενός έθνους το οποίο δεν είναι απομονωμένο από τον υπόλοιπο κόσμο. Μια ταινία που επιδιώκει να μας σπρώξει ώστε να αναστοχαστούμε τους δεσμούς μας. Μια ευγενική υπενθύμιση προς όλους για την άδικη πραγματικότητα που επικρατεί καθολικά. […] Εγώ ο ίδιος είμαι το προϊόν της πολυποίκιλης παραδοσιακής αιγυπτιακής κουλτούρας, και η ταινία μου βασίζεται στην αιγυπτιακή κινηματογραφική παράδοση που διαχύθηκε στην υφήλιο. Συνιστά έναν τρόπο ώστε να συνδεθούμε με τους αφανείς αντι-ήρωες του κόσμου για τους οποίους δε νοιαζόμαστε […]».

Νηφάλια, εμπνευσμένη, γενναία κατάθεση για την κοινωνική πραγματικότητα των αραβικών χωρών, κι ένα στεντόρειο σάλπισμα απελευθέρωσης της Αφρικανής γυναίκας από τα δεσμά της.
Μεγάλο βραβείο της εβδομάδας κριτικών και βραβείο FIPRESCI στις Κάννες.

Θέμις Αμάλλου

πηγή: Λαϊκός Δρόμος