Σαν σήμερα, πριν από 79 ακριβώς χρόνια ξεκινούσε η πολιορκία του Λένινγκραντ (σημερινής Αγίας Πετρούπολης) ή πολιορκία των 900 ημερών. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό ιστορικό γεγονός, ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (από τα καθοριστικότερα δε, για την κατάληξη του), μια από τις σπουδαιότερες ίσως στιγμές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το Λένινγκραντ ήταν στρατηγικής σημασίας στόχος για τον Χίτλερ, λόγω της μεγάλης βιομηχανίας του (ειδικά στην παραγωγή όπλων), αλλά και για προφανείς συμβολικούς λόγους (η πόλη του Λένιν). Η πόλη πολιορκήθηκε ανηλεώς από την Βέρμαχτ για 872 ημέρες (ως τις 27 Ιανουαρίου του 1944) με θύματα εκατομμύρια ανθρώπους κυρίως άμαχο πληθυσμό. Η αδυναμία των ναζιστικών δυνάμεων να κάμψουν την αντίσταση των λοιμοκτονούντων υπερασπιστών της πόλης και να την καταλάβουν σημάδεψε το σύγχρονο αυτό έπος.
Τις γερμανικές, φινλανδικές και ισπανικές (φρανκικές) δυνάμεις που πολιόρκησαν την πόλη διοικούσε ο διοικητής της Στρατιάς του Βορρά Στρατάρχης Βίλχελμ Ρίττερ φον Λέεμπ, ενώ διοικητής των Σοβιετικών δυνάμεων υπεράσπισης της πόλης τέθηκε ο στρατηγός Γκεόργι Ζούκοφ. Η πόλη βομβαρδίστηκε από το πυροβολικό και την Λουφτβάφε και ο ανεφοδιασμός της αποκόπηκε σε αρχική φάση πλήρως. Με αυτά τα δεδομένα, η λογική έλεγε ότι η παράδοση της πόλης εξαιτίας της πείνας και του χειμερινού ψύχους, σε συνδυασμό με τους καθημερινούς βομβαρδισμούς των υποδομών, ήταν υπόθεση λίγων μηνών. Βάσει των υπολογισμών που έγιναν στις 12 Σεπτεμβρίου, η επάρκεια τροφίμων για τους πολιορκημένους ήταν η ακόλουθη: άλευρα και σιτηρά 35 ημέρες, ζυμαρικά 30 ημέρες, κρέας 33 ημέρες, λίπη 45 ημέρες, ζάχαρη 60 ημέρες.
Πράγματι, οι συνθήκες ζωής στο Λένινγκραντ έγιναν άθλιες. Στα τέλη του Σεπτέμβρη τα αποθέματα πετρελαίου εξαντλήθηκαν και απαγορεύθηκε η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας σε μη στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Μία απόπειρα να χρησιμοποιηθεί ξυλεία από τα γύρω δάση απέτυχε παταγωδώς, αφού οι υποσιτισμένοι κάτοικοι κάλυψαν μόνο το 1% του πλάνου. Ο χειμώνας που ξεκινούσε χωρίς τρόφιμα και θέρμανση (με την θερμοκρασία να πέφτει στους – 30 °C κατά τους χειμερινούς μήνες) ήταν τραγικός για την μεγαλούπολη, που όμως κατάφερε να οργανώσει σθεναρή αντίσταση.
Η σοβιετική αντίσταση
Το Λένινγκραντ σώθηκε εκείνον τον πρώτο χειμώνα χάρη στον αδύναμο κρίκο του κλοιού: τις νοτιοανατολικές ακτές της Λάντογκα. Ο Φον Λέεμπ προσπάθησε το Νοέμβριο να τις ελέγξει καταλαμβάνοντας το Τιχβίν (κομβική πόλη 200 χμ. ανατολικά του Λένινγκραντ), δεν κατάφερε όμως να το κρατήσει – τον Δεκέμβριο εξαναγκάσθηκε σε υποχώρηση με βαρύτατες απώλειες, αφήνοντας έτσι ένα μικρό κενό. Δόθηκε έτσι στον Κόκκινο Στρατό η ευκαιρία να παίξει το τελευταίο του χαρτί, κάνοντας κάτι εξωπραγματικό: κατασκεύασε το Δρόμο της Ζωής (Дорога жизни) επάνω στην παγωμένη λίμνη, από τη ΝΑ ακτή προς τη ΝΔ, δημιουργώντας οδό εφοδιασμού σε τρόφιμα και πολεμοφόδια.
Το πρώτο δρομολόγιο έγινε στις 20/11 και μπορεί με απόλυτους αριθμούς ο Δρόμος της Ζωής να μην απέδωσε πολλά (δύο στα τρία καμιόνια καταστρέφονταν από πυρά των γερμανικών αεροπλάνων), ακόμη όμως και αυτά τα λίγα υπήρξαν αρκετά για να σωθεί η πόλη. Επίσης, ο Δρόμος της Ζωής υπήρξε πολύτιμος για την εκκένωση της πόλης από ασθενείς και τραυματίες: μέχρι τις 24 Απριλίου που σταμάτησαν τα δρομολόγια λόγω τήξης των πάγων, υπολογίζεται πως απομακρύνθηκαν 514.000 άμαχοι και 35.000 στρατιώτες.
Παράλληλα με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, η πόλη προσπάθησε να διατηρήσει την πνευματική ζωή της, στο βαθμό που ήταν εφικτό. Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια συνέχισαν να λειτουργούν, ενώ οι πολιτιστικοί θησαυροί της αποθηκεύθηκαν στα υπόγεια του Μουσείου Ερμιτάζ και του Αγίου Ισαάκ – μάλιστα ο τεράστιος χρυσός θόλος του τελευταίου καλύφθηκε με χρώμα, για να μη δίνει στόχο στα γερμανικά αεροπλάνα.
Εν τω μεταξύ, οι κακουχίες των κατοίκων στο εσωτερικό της πόλης συνεχίζονταν. Οι πάγοι της Λάντογκα έλιωσαν και τα καμιόνια του Δρόμου της Ζωής αντικαταστάθηκαν από φορτηγίδες, αλλά και πάλι οι περισσότερες βυθίζονταν από πυρά της Λουφτβάφε. Άρχισαν να αναφέρονται μεμονωμένα περιστατικά κανιβαλισμού που αντιμετωπίσθηκαν με άμεσες εκτελέσεις. Τουλάχιστον οι κάτοικοι δεν είχαν πλέον να αντιπαλέψουν τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ το ηθικό τους ήταν ανεβασμένο. Ολόκληρο το 1942 κύλησε χωρίς σημαντικές στρατιωτικές επιχειρήσεις, με την κατάσταση να έχει παγιωθεί: οι μεν Σοβιετικοί πέθαιναν κατά χιλιάδες από πείνα αλλά αδυνατούσαν να σπάσουν τον κλοιό από ξηράς, οι δε Γερμανοί ήθελαν να μπουν στην πόλη, αλλά τους ήταν τεχνικά αδύνατο και ήλπιζαν μόνο σε παράδοση των πολιορκημένων.
Προς το τέλος της άνοιξης ήταν πια ξεκάθαρο ότι η πόλη άντεξε και τα γερμανικά σχέδια απέτυχαν. Λίγο νωρίτερα ο Φον Λέεμπ είχε υποβάλει την παραίτησή του, επικαλούμενος τυπικά λόγους υγείας, και αντικατασταθεί από το στρατηγό Γκέοργκ φον Κύχλερ. Κατά ένα παιχνίδι της τύχης, η αποτυχία του στο Λένινγκραντ τού έσωσε τη ζωή. Εάν είχε καταφέρει να ισοπεδώσει την πόλη όπως είχε διαταχθεί, σίγουρα δεν θα γλίτωνε με απλή φυλάκιση 3 ετών μετά τη λήξη του πολέμου. Από την άλλη, βέβαια, δεν είναι δυνατό να προβλεφθεί ποια θα ήταν η έκβαση του πολέμου εάν είχε καταληφθεί γρήγορα η πόλη, αφού μεγάλα τμήματα της «Ομάδας Στρατιών Βορρά» θα είχαν απεμπλακεί για να συνεισφέρουν στις μάχες της Μόσχας (Οκτώβριος 1941 – Ιανουάριος 1942) και του Στάλινγκραντ (Αύγουστος 1942 – Φεβρουάριος 1943).
Στα γεγονότα αυτής της φάσης αξίζει να αναφερθεί η Επιχείρηση Μπουρίνι, με τον ασυνήθιστο στόχο της υλοποίησης μιας συναυλίας. Από τη Μόσχα όπου βρισκόταν, ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς είχε συνθέσει μία συμφωνία αφιερωμένη στην αντίσταση του Λένινγκραντ (Opus 60, Leningrad). Ένα αεροσκάφος έσπασε το γερμανικό αποκλεισμό και πέταξε τις παρτιτούρες μέσα σε ένα σακίδιο, ενώ επαγγελματίες μουσικοί ανακλήθηκαν από τα χαρακώματα και σχημάτισαν συμφωνική ορχήστρα για την εκτέλεσή της. Η παράσταση δόθηκε στις 9 Αυγούστου και μεταδόθηκε με μεγάφωνα σε όλη την πόλη, αφού προηγουμένως τρεις χιλιάδες οβίδες εκτοξεύθηκαν κατά θέσεων του γερμανικού πυροβολικού, ώστε να εξασφαλισθεί η σιγή του κατά τη διεξαγωγή της.
Η λύτρωση
Έχοντας την εμπειρία της προηγούμενης χρονιάς, ο Κόκκινος Στρατός επανενεργοποίησε το Δρόμο της Ζωής το Δεκέμβριο του ’42 στη Λάντογκα. Αυτή τη φορά όμως, πέρα από το δρόμο για τα κάρα και τα φορτηγά, έστησε και σιδηρόδρομο μήκους 30 χμ. Επίσης από το φθινόπωρο είχε ποντίσει πετρελαιαγωγό σε βάθος 12,5 μέτρων, ο οποίος έγινε απρόσβλητος από τα γερμανικά πυρά όταν πάγωσε η επιφάνεια της λίμνης.
Για τον ηρωισμό των κατοίκων της, η πόλη ήταν η μόνη της Σοβιετικής Ένωσης που έλαβε από τους Δυτικούς τον τιμητικό τίτλο της Ηρωικής Πόλης.
Στις 18 Ιανουαρίου του 1943, πεντακόσιες ημέρες από την έναρξη της πολιορκίας και σχεδόν ταυτόχρονα με τη νίκη στο Στάλινγκραντ, παίχθηκε η πρώτη πράξη της λύτρωσης: υπό τις οδηγίες του Ζούκοφ οι σοβιετικοί πέτυχαν επιτέλους να διανοίξουν χερσαία δίοδο, σπάζοντας την πολιορκία στα νοτιοανατολικά με τηνΕπιχείρηση Αστραπή (Операция Искра). Τον επόμενο μήνα διεύρυναν αυτή τη δίοδο με τη Μάχη στο Κράσνι Μπορ, όπου αποδεκάτισαν τη Γαλάζια Μεραρχία (με απώλειες κοντά στο 75%, η ήττα αυτή είναι η χειρότερη στην ιστορία του ισπανικού στρατού). Οι συνθήκες ζωής στην πόλη βελτιώθηκαν, αλλά και πάλι ήταν δύσκολη μια γενική αντεπίθεση που θα εκδίωκε τους πολιορκητές. Μία νέα προσπάθεια (Επιχείρηση Πολικός Αστέρας) απέτυχε εξαιτίας της γερμανικής υπεροπλίας και αυτή η κατάσταση διατηρήθηκε για όλο το 1943.
Τελικά η πολιορκία λύθηκε τον Ιανουάριο του 1944, όταν ο Κόκκινος Στρατός κατάφερε την οριστική απώθηση των εισβολέων. Τότε ολόκληρη η ανθρωπότητα βρέθηκε μπροστά στο μέγεθος της τραγωδίας αλλά και του ηρωισμού: από τα τρία εκατομμύρια κατοίκους του Λένινγκραντ, οι 800.000-1.100.000 πέθαναν από τους βομβαρδισμούς και την πείνα. Ακούστηκαν πολλές χαρακτηριστικές ιστορίες για ανθρώπους που προτίμησαν να πεθάνουν από το κρύο παρά να κάψουν τη βιβλιοθήκη τους για να ζεσταθούν, ή για τον καθηγητή Βοτανικής του πανεπιστημίου που προτίμησε να πεθάνει από πείνα, παρά να φάει τη συλλογή που περιελάμβανε πλήθος βρώσιμων φυτών, καρπών και σπόρων (περισσότερα από 200.000 τεμ. διαφόρων ειδών).
Βίντεο-ιστορικό ντοκουμέντο: Ο «Δρόμος της ζωής» έσωσε τους πολιορκημένους του Λένιγκραντ
«Δρόμος της ζωής» ονομάστηκε ο δρόμος που συνέδεεε το Λένινιγκραντ με τα μετόπισθεν μέσω του οποίου μετέφεραν τρόφιμα και πυρομαχικά στους πολιορκημένους.
Η διαδρομή που ένωνε το πολιορκημένο Λένιγκραντ με τα μετόπισθεν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ονομάστηκε «Δρόμος της ζωής». Τη νύχτα της 22ας Νοεμβρίου 1941 το πρώτο κονβόι με τρόφιμα ξεκίνησε τη διαδρομή του πάνω στον πάγο της λίμνης Λάντογκα μεταφέροντας τρόφιμα και πυρομαχικά στους πολιορκημένους.
Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Λένινγκραντ περισσότερα από 1.615.000 τόνοι φορτίου μεταφέρθηκαν μέσω αυτής της διαδρομής, ενώ 1.376.000 άνθρωποι από τον άμαχο πληθυσμό προωθήθηκαν έξω από το Λένινγκραντ για να σωθούν.
Πολιορκία του Λένινγκραντ: 900 ημέρες απαράμιλλου ηρωισμού (1941-1944)
Στις 27 Γενάρη συμπληρώθηκαν 75 χρόνια από τη λήξη της πολιορκίας του Λένινγκραντ, από τα ναζιστικά στρατεύματα.
Η πολιορκία του Λένινγκραντ, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου χαρακτηρίζεται ως η πιο αιματηρή πολιορκία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Κατά τη διάρκειά της έχασαν τη ζωή τους, από την πείνα και τους βομβαρδισμούς σχεδόν 1.500.000 άνθρωποι.
Στην αποκλεισμένη πόλη είχαν εγκλωβιστεί σχεδόν 2.887.000 κάτοικοι, μεταξύ αυτών και 400 χιλιάδες παιδιά.
Οι ναζιστικές δυνάμεις έριξαν περίπου 150.000 βόμβες, και απέκλεισαν τους κύριους οδικούς άξονες, καθιστώντας αδύνατο τον ανεφοδιασμό σε τρόφιμα, καύσιμα και πολεμοφόδια. Η εντολή του Χίτλερ ήταν ξεκάθαρη: Να εξαφανιστεί το Λένινγκραντ από το πρόσωπο της γης, μέσα σε τέσσερις βδομάδες. Η εμβληματική πόλη, κοιτίδα της Μεγάλης Οκτωβριανής Επανάστασης, ονομάστηκε Λένινγκραντ, τρεις μέρες μετά το θάνατο του Λένιν, στις 24 Γενάρη του 1924. Την πόλη του Λένιν -σύμβολο των λαών του κόσμου- ήθελε να εξαφανίσει ο Χίτλερ.
Η τριετής πολιορκία του Λένινγκραντ (8 Σεπτέμβρη 1941 – 27 Γενάρη 1944) από τις χιτλερικές δυνάμεις αποτελεί ένα από τα πιο ηρωικά κεφάλαια του «Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου». Κατά τη διάρκεια των 900 περίπου ημερών της πολιορκίας ο άμαχος πληθυσμός της πόλης υπέστη μια ασύλληπτη εκατόμβη. Οι προμήθειες επαρκούσαν μόλις για τέσσερις μήνες. Ως επακόλουθο οι υπεύθυνοι για την τροφοδοσία αναγκάστηκαν να μειώσουν δραστικά τις χορηγούμενες μερίδες για κάθε άτομο. Στην παρασκευή ψωμιού άρχισαν να χρησιμοποιούνται και άλλες ουσίες, εκτός από αλεύρι, όπως άχυρο και σπόροι από έλατα. Τα άλογα εσφάγησαν για να προμηθεύσουν τους κατοίκους με κρέας. Βρώμη και βαμβακόσπορος υπέστησαν επεξεργασία για να καταστούν βρώσιμα.
Οι κάτοικοι της ηρωικής πόλης, με επικεφαλής τους μπολσεβίκους, παρά τις εκατόμβες νεκρών, συνέχιζαν να παράγουν στα εργοστάσια πολεμοφόδια για τον πόλεμο της Πατρίδας. Τα σχολειά δεν σταμάτησαν να λειτουργούν και τα μαθήματα γινόντουσαν στα καταφύγια. Πληθώρα μαρτυριών αναφέρουν ιστορίες για ανθρώπους που προτίμησαν να πεθάνουν από το κρύο παρά να κάψουν τη βιβλιοθήκη τους για να ζεσταθούν. Η πνευματική ζωή συνεχιζόταν.
Η μόνη ανάσα ζωής ερχόταν από την παγωμένη λίμνη Λατόγκα, στα βόρεια της πόλης. Οι Σοβιετικοί, το δεύτερο χειμώνα του πολέμου, χάραξαν πρόχειρα πάνω στον πάγο ένα δρόμο, μέσω του οποίου οργάνωσαν αποστολές τροφίμων, με φορτηγά, ακόμα και με τραίνο. Αυτές δεν επαρκούσαν βέβαια, αλλά διατηρούσαν την ελπίδα του δοκιμαζόμενου πληθυσμού. Ο δρόμος της λίμνης Λατόγκα ονομάστηκε «ο Δρόμος της Ζωής»….
Η πόλη του Λένιν άντεξε. Τα γερμανικά στρατεύματα, που χρειάζονταν μέχρι τότε μερικές μέρες για να καταλάβουν πόλεις της Ευρώπης και μερικές βδομάδες για να καταλάβουν ολόκληρες χώρες, ηττήθηκαν ολοκληρωτικά. Μερικοί από τους στρατιώτες του Χίτλερ, μπήκαν τελικά στο Λένινγκραντ, αλλά σαν αιχμάλωτοι πολέμου.
Μια από τις ιστορίες που γεννήθηκαν μέσα από τον ηρωισμό και τη θέληση του λαού του Λένινγκραντ να υπερασπιστεί την πατρίδα που ο ίδιος διαφέντευε, όπου ο ίδιος είχε την εξουσία, είναι αυτή της σύνθεσης της 7ης Συμφωνίας του Ντιμίτρι Σοστακόβιτς και της συναυλίας που δόθηκε στις 9 Αυγούστου 1942 μέσα στην πολιορκημένη πόλη, στο μισοκατεστραμμένο από τους βομβαρδισμούς θέατρο Μπολσόι. Η συμφωνία μεταδόθηκε από το εθνικό ραδιοφωνικό δίκτυο, σε όλη την ΕΣΣΔ. Στο Λένινγκραντ, μεταδιδόταν σε όλη την πόλη, με μεγάφωνα και οι ήχοι της έφταναν μέχρι τα γερμανικά στρατεύματα!
Στην κολοσσιαία «Έβδομη Συμφωνία» του, επονομαζόμενη και «Συμφωνία του Λένινγκραντ», το συμφωνικό μεγαλείο του Σοστακόβιτς φτάνει στο απόγειό του υμνώντας την ηρωική αντίσταση των κατοίκων του Λένινγκραντ απέναντι στην ανελέητη πολιορκία των ναζιστικών δυνάμεων. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο συνθέτης, μέσα από το ίδιο το πολιορκημένο Λένινγκραντ: «Πριν από μια ώρα τελείωσα το δεύτερο μέρος του νέου μου συμφωνικού έργου. Αν όλα πάνε καλά και καταφέρω να γράψω το τρίτο και το τέταρτο μέρος, θα έχω κάνει την Έβδομη Συμφωνία μου. Γιατί σας τα λέω αυτά; Σας τα λέω για να μπορέσουν να μάθουν οι κάτοικοι του Λένινγκραντ που με ακούν τώρα ότι η ζωή στην πόλη μας εξακολουθεί να συνεχίζεται. Ο καθένας από μας εκτελεί το στρατιωτικό του καθήκον. Οι εργαζόμενοι στον τομέα του Πολιτισμού εκπληρώνουν το καθήκον τους με τιμή και ανιδιοτέλεια, όπως και όλοι οι Λενινγκραντινοί».
πηγή: Λαϊκός Δρόμος
e-prologos.gr
