Το επαναστατικό έργο του άλλαξε την εικόνα του σύγχρονου κόσμου

Το 1918 στην πόλη Τρηρ της Γερμανίας γεννιέται το δεύτερο παιδί του δικηγόρου Χάινριχ Μαρξ και της Ενριέτε Πρέσμπουργκ (και οι δύο από οικογένειες Εβραίων ραβίνων) ο Κάρολος Μαρξ, που έμελλε -σε συνδυασμό με τα κοσμοϊστορικά γεγονότα της εποχής- ν ‘αλλάξει τον τρόπο σκέψης εκατομμυρίων ανθρώπων.

Γεννιέται ο ιδρυτής της πλέον απελευθερωτικής ιδεολογίας του κόσμου, ένας ενοχλητικός φιλόσοφος. Ο Καρλ Μαρξ παίρνει πτυχίο Φιλοσοφίας για τη διατριβή του στον Επίκουρο και τον Δημόκριτο και μέχρι το τέλος της ζωής του θ’ αναφέρεται με επιστημοσύνη και θαυμασμό στην αρχαία Ελλάδα. Βρίσκεται στους κύκλους των αριστερών εγελιανών και ακολουθώντας την πορεία του Λουδοβίκου Φόϋερμπαχ περνάει από τον ιδεαλισμό στον υλισμό. Είναι η περίοδος των επαναστάσεων του 19ου αιώνα και της ανόδου της γερμανικής αυτοκρατορίας αλλά και της αίγλης της -αντίστοιχης- γερμανικής φιλοσοφίας. Ο παλιός, πρωτόλειος υλισμός φαίνεται για τον Κ. Μαρξ ανεπαρκής και ατελής. Το βασικό μειονέκτημά του είναι ότι θεωρεί τον άνθρωπο και την κοινωνική πραγματικότητα ως στοιχείο παθητικό που ετεροπροσδιορίζεται και όχι ως πράξη και υποκειμενικότητα. «Η υλιστική θεωρία σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι είναι προϊόντα των περιστάσεων και της παιδείας, ξεχνάει ότι οι άνθρωποι είναι ακριβώς εκείνοι που αλλάζουν τις περιστάσεις και ότι ο παιδαγωγός πρέπει και αυτός να διαπαιδαγωγείται». Αυτή η πράξη σύμφωνα με τον Κ. Μαρξ πρέπει να γίνει επαναστατικά. Και ότι αυτό που υποκύπτει στις αισθήσεις (αισθητή πραγματικότητα) πρέπει να ειδωθεί ως πρακτική δραστηριότητα. Ο νέος υλισμός που εισηγείται ο Κ. Μαρξ και ο Φ. Ένγκελς, ξεπερνάει την κοινωνία των ξεχωριστών ιδιωτών που εισήγαγαν οι αστικές επαναστάσεις και περνάει στην «κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα»,  στην κοινωνία στο σύνολό της. Σ’ αυτό το δρόμο δεν φτάνει η ερμηνεία του σύμπαντος κόσμου. Ο Μάρξ επιμένει στην ανάγκη μετασχηματισμού του κόσμου: «Μέχρι σήμερα οι φιλόσοφοι απλώς εξηγούσαν τον κόσμο, το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε».

Στα τέλη του 1847 οι συνθήκες στην Ευρώπη είναι επαναστατικές. Μετά το Βατερλό (1814) υπάρχει παντού παλινόρθωση των μοναρχιών και διώξεις των αστών δημοκρατών που θέλουν «σύνταγμα» και κοινοβούλια. Ο Κ. Μαρξ γνωρίζει τον Φ. Ένγκελς και τις ιδέες του γαλλικού ουτοπικού σοσιαλισμού (Σεν Σιμόν και Όουεν). Υποστηρίζει με πάθος την έρευνα. «Η άγνοια δεν ωφέλησε ποτέ κανέναν» και συμμετέχει στην Ένωση των Κομμουνιστών που εξελίσσεται από συνωμοτική σέχτα σε πολιτική ομάδα προπαγάνδας και πάλης. Εξηγεί πως πρέπει να συμμετάσχουμε ενεργητικά στην επαναστατικοποίηση της κοινωνίας. Η Ένωση των Κομμουνιστών του αναθέτει να συγγράψει ένα μανιφέστο με τις βασικές αρχές του Κομμουνισμού. Πρόκειται για το περίφημο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», που κυκλοφορεί στις αρχές του 1848 με την υπογραφή Κ. Μαρξ- Φ. Ένγκελς. Στο μανιφέστο περιγράφεται με διεισδυτικότητα ο ρόλος της αστικής τάξης που είναι -στη γέννησή της- επαναστατική· αναλύεται η σοσιαλιστική-κομμουνιστική φιλολογία, η στάση των κομμουνιστών απέναντι σ’ άλλα κόμματα και περιγράφεται η κομμουνιστική κοινωνία. Ο Κ. Μαρξ «ανακαλύπτει» ότι οι τάξεις έχουν τη βάση τους στο χαρακτήρα της παραγωγής και εισάγει πλέον αποφασιστικά την αντίληψη της ιστορίας ως «πάλη των τάξεων». Η αστική τάξη ανατρέποντας τη φεουδαρχία, ενοποιεί πολιτικά τις χώρες, συγκεντρώνει και συγκεντροποιεί την παραγωγή, δημιουργεί τις σύγχρονες πόλεις «αναγκάζοντας» τον αγροτικό πληθυσμό να μετακινηθεί. Ταυτόχρονα, όμως, φτιάχνει τον ιστορικό «νεκροθάφτη» της, το προλεταριάτο, την εργατική τάξη που πλέον γίνεται συνειδητή κοινωνική δύναμη. Οι κομμουνιστές δεν είναι κάποιοι σωτήρες παρά «η γενική έκφραση των πραγματικών σχέσεων της ταξικής πάλης που ήδη διεξάγεται, ενός ιστορικού κινήματος που αναπτύσσεται μπροστά μας». Το μανιφέστο προτείνει ορισμένα μέτρα όπως απαλλοτρίωση της γαιοκτησίας, εθνικοποίηση των τραπεζών, προοδευτική φορολογία, δωρεάν δημόσια παιδεία και πολιτική εξουσία των εργατών με τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Ο Κ. Μαρξ (30 χρονών) παίρνει ενεργητικό μέρος στα επαναστατικά κινήματα του 1948 που ήταν αστικά με λαϊκή βάση, αντιμοναρχικά και αντιδυναστικά. Υποστηρίζει θερμά ότι οι κομμουνιστές πρέπει να βγουν στη νομιμότητα και πρωτοστατεί στην έκδοση της Νέας Εφημερίδας του Ρήνου. Διαφωνεί με τους «αγανακτισμένους» που βλέπουν ένα αδύναμο κομμουνιστικό χαρακτήρα στη «Νέα Εφημερίδα του Ρήνου». Γράφει πως «το προλεταριάτο πρέπει να συμβαδίσει με τον μεγάλο δημοκρατικό στρατό στο ακρότατο σημείο της αριστερής πτέρυγας, προσέχοντας όμως να μην αποκοπεί από το κύριο σώμα… Το προλεταριάτο δεν έχει δικαίωμα ν’ απομονωθεί. Αντίθετα, όσο κι αν αυτό φαίνεται σκληρό, πρέπει ν’ αρνηθεί κάθε τι που μπορεί να το αποκόψει απ’ τους συμμάχους του». Όμως η επανάσταση ηττήθηκε! Στη Γερμανία και σ’ όλη την Ευρώπη ξανά-κυριαρχεί η αντίδραση. Για τον Κ. Μαρξ αρχίζει η ζωή της εξορίας. Ο Κ. Μαρξ στο Λονδίνο, τακτικότατος επισκέπτης της μεγάλης βρετανικής βιβλιοθήκης παρακολουθώντας το εργατικό κίνημα συγκεντρώνει την προσοχή του στον οικονομικό τομέα. Στηριζόμενος στην οικονομική βοήθεια του Φ. Ένγκελς, προσπαθεί και επιτυγχάνει να μελετήσει τους «οικονομικούς νόμους της σύγχρονης κοινωνίας». Η Μ. Βρετανία του 18ου αιώνα ήταν από κάθε άποψη το ιδανικό παρατηρητήριο του καπιταλισμού. Χώρα οικονομικά προηγμένη, κοσμοκρατόρισσα, με ισχυρό εργατικό κίνημα (Χαρτιστές, Λουδήτες, Συνδικάτα) συγκεντρώνει όχι μόνο πλούτο αλλά και γνώσεις (Α. Σμιθ-Ρικάρντο).

Στον πρόλογο της πολιτικής οικονομίας στις αρχές του 1850 ο Κ. Μαρξ διατυπώνει τις βασικές αρχές των οδηγητικών θέσεών του. «Οι νομικές σχέσεις όπως και οι μορφές του Κράτους δεν μπορούν να εξηγηθούν ούτε από μόνες τους, ούτε από τη λεγόμενη γενική εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος. Οι ρίζες τους βρίσκονται πιο πολύ στις υλικές σχέσεις της ζωής, που ο Χέγκελ, ακολουθώντας τους Άγγλους και τους Γάλλους του 18ου αιώνα συνόψισε στον όρο “κοινωνία των ιδιωτών”». Ο Κ. Μαρξ κατευθύνει την ανάλυσή του στον υλικό τρόπο ζωής των ανθρώπων, στις υλικές σχέσεις, πράγμα που θ’ αποτελέσει ένα από τα βασικά βάθρα του διαλεκτικού υλισμού και της μαρξιστικής ανάλυσης.

Ο Κ. Μαρξ αποδεικνύει ότι η εργασία στον καπιταλισμό έχει διπλό χαρακτήρα. Από τη μία ως ωφέλιμη εργασία παράγει συγκεκριμένα αντικείμενα (εργαλεία, σπίτια) δηλαδή αξίες χρήσης και από την άλλη ως δαπάνη της εργατικής δύναμης, δηλαδή ως αφηρημένη εργασία, δημιουργεί ανταλλακτικές αξίες. (Ανταλλάσσω πράγματα που για να γίνουν δαπανήθηκε ισοδύναμη αφηρημένη εργασία). Η εργασία σύμφωνα με τον Κ.Μαρξ -αλλά και τον Φ.Ένγκελς- είναι η βάση κάθε κοινωνίας, είναι μια διαδικασία που αναπτύσσεται μεταξύ του ανθρώπου και της φύσης κατά την οποία ο άνθρωπος με την πρακτική του παράγει, ρυθμίζει και ελέγχει την ανταλλαγή ανάμεσα σ’ αυτόν και τη φύση, αλλάζοντάς την αλλάζει και την ανθρώπινη φύση. Μ’ αυτό τον τρόπο, δυναμικό και μετασχηματιστικό, ο Κ. Μαρξ βλέπει τη σχέση ανθρώπου και φύσης. Ο Κ. Μαρξ επισημαίνει τη δυσδιάκριτη διαφορά εργασίας κι εργατικής τάξης. Η εργατική δύναμη είναι ένα σύνολο πνευματικών και φυσικών ικανοτήτων. Πρόκειται για ένα εμπόρευμα το οποίο αγοράζεται και πωλείται και όπως όλα τα υπόλοιπα εμπορεύματα ανταλλάσσεται με βάση την αξία της, η οποία καθορίζει και την αναπαραγωγή της. Από αυτή την άποψη, η υπεραξία που εισάγει ο Κ. Μαρξ στην ανάλυση της πολιτικής οικονομίας δεν έχει καμία ηθική διάσταση, που της δίνει ο αναρχικός Προυντόν και συνεχίζουν οι πολιτικοί επίγονοί του σήμερα. Η υπεραξία είναι στην ουσία της το κέρδος του καπιταλιστή που αφαιρείται από το παραγωγό της εργατικής δύναμης. Όλοι οι νόμοι του αστικού συστήματος έρχονται -σε τελική ανάλυση- να προστατεύσουν το ιερό κι απαραβίαστο «δικαίωμα» του καπιταλιστή να αφαιρεί την υπεραξία από τους εργάτες. Να «ξεζουμίζει» τους εργάτες, όπως λέμε απλούστερα.

Από αυτό το γεγονός γεννιέται η κοινωνική αντίθεση ανάμεσα στην πλειοψηφία των εργατών και στη μειοψηφία των καπιταλιστών. Από το 1864 ο Κ. Μαρξ επανέρχεται πιο δραστήρια στην πολιτική ζωή. Το 1863 είχαν ξεκινήσει οι συναντήσεις Άγγλων και Γάλλων εργατών για να συγκροτηθεί το 1864 η Διεθνής Ένωση Εργατών στην οποία παίρνουν μέρος οι Ιταλοί, Γερμανοί και Πολωνοί εργάτες μέσα στους οποίους βρίσκονται αναρχικοί και ουτοπικοί σοσιαλιστές. Η Διεθνής Ένωση των Εργατών αναθέτει στον Κ. Μαρξ να γράψει την Ιδρυτική Διακήρυξη και το Καταστατικό της Ένωσης. Η Ιδρυτική Διακήρυξη καταλήγει στο κύριο καθήκον της εργατικής τάξης, είναι η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας, πράγμα το οποίο θα γίνονταν πενήντα περίπου χρόνια αργότερα στη Ρωσία με την Οχτωβριανή επανάσταση. Η διακήρυξη αναφερόταν στη δεκάωρη εργασία λέγοντας πως «είναι νίκη μιας αρχής». Το 1886 και αφού έχει πεθάνει ο Κ. Μαρξ, οι εργάτες στο Σικάγο θα ξεσηκωθούν με το σύνθημα της 8ωρης εργασίας καταδεικνύοντας πως «τίποτα δεν πάει χαμένο». Ο απόηχος της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών φτάνει γρήγορα στις κυριότερες πόλεις της Ευρώπης και απορρίπτεται η λαθεμένη άποψη του αναρχικού Μπακούνιν που κηρύσσει την αποστροφή για την πολιτική. Με διάφορες παραλλαγές αυτή η αντίληψη διαπερνά και σήμερα ορισμένους αναρχικούς κύκλους, έτσι ώστε η περιφρόνηση για την πολιτική να γίνεται συνεργός της κυρίαρχης πολιτικής. Η διεθνής Ένωση των Εργατών αποτελεί στην πραγματικότητα το πρώτο «υβρίδιο» για τη δημιουργία των κομμουνιστικών κομμάτων στις αρχές του 20ού αιώνα. Το 1871 το Παρίσι πολιορκείται από τα πρωσικά στρατεύματα και γράφεται η εποποιία της Κομμούνας του Παρισιού. Πάνω στις βάσεις του Διαφωτισμού, στα χαλάσματα του βοναπαρτικού κράτους και κάτω από τις πρώσικες ξιφολόγχες και την προδοσία της γαλλικής κυβέρνησης του Θιέρσου, γράφεται η πρώτη έφοδος των εργατών στον ουρανό της κοινωνικής απελευθέρωσης. Η Κομμούνα, η Οκτωβριανή και η Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα (1966) αποτελούν κορυφαία επαναστατικά γεγονότα των εργατών στο μακρύ δρόμο για την αταξική κοινωνία. Πολλοί από τους ηρωικούς κομμουνάρους του Παρισιού ήταν οπαδοί του Προυντόν, του Μπλανκί, του Μπακούνιν. Ο Κ. Μαρξ, στην αρχή όντας μακρυά από τα γεγονότα, διατηρεί τις επιφυλάξεις του για το εγχείρημα, ωστόσο στην πορεία στηρίζει ολόθερμα την εξέγερση. Μετά την πτώση της Κομμούνας θα συντάξει ένα περίφημο εγκώμιό της. «Η εργατική τάξη δεν έχει να πραγματοποιήσει ένα ιδανικό, αλλά να ελευθερώσει τα στοιχεία της νέας κοινωνίας… η παλιά αστική τάξη καταρρέει» και αλλού: «ήταν η πρώτη επανάσταση με την οποία η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για κοινωνική πρωτοβουλία, ακόμα και από τη μεγάλη πλειοψηφία της μεσαίας τάξης του Παρισιού-βιοτέχνες, έμπορους, καταστηματάρχες». «Η Κομμούνα ήταν ο αληθινός εκπρόσωπος όλων των υγιών στοιχείων της γαλλικής κοινωνίας και συνεπώς η αληθινή εθνική κυβέρνηση», αλλά ταυτόχρονα «ήταν διεθνιστική, με όλη τη σημασία της λέξης, γιατί ήταν κυβέρνηση εργατική και τολμηρός πρωτοπόρος της χειραφέτησης της εργασίας. Υπό το βλέμμα του πρωσικού στρατού, που είχε προσαρτήσει στη Γερμανία δυο γαλλικές επαρχίες, η Κομμούνα προσάρτησε στη Γαλλία όλους τους εργάτες του κόσμου.» Ή ακόμα «Ένα Παρίσι που εργάζεται, που σκέπτεται, που μάχεται, που ματώνει, ξεχνώντας σχεδόν τη στιγμή που εγκυμονεί τη νέα κοινωνία, τους κανίβαλους που βρίσκονται προ των πυλών του-ένα Παρίσι που ακτινοβολεί μες στον ενθουσιασμό για την ιστορική του πρωτοβουλία!». Οι παρατηρήσεις του Κ. Μαρξ για την Κομμούνα και κυρίως αυτή που αναφέρεται στην ανάγκη συντριβής του κράτους, του παλιού κρατικού μηχανισμού, αποτέλεσαν τη βάση έτσι ώστε αργότερα ο Λένιν, κυρίως στο έργο του «Κράτος κι Επανάσταση», να ολοκληρώσει το σχέδιο των κομμουνιστών για τη μετάβαση από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.

Μετά το θάνατο του Μαρξ το 1883 υπήρξαν όπως είναι γνωστό παθιασμένες υποστηρίξεις και πολεμικές στο έργο και το πρόσωπό του. Η αλήθεια είναι ότι αξιοποιώντας τη συνεισφορά του, δημιουργήθηκε ένα παγκόσμιο ρεύμα που γέννησε κόμματα, σχολές, σκέψεις, αντιπαλότητες, έρευνες. Το «Κεφάλαιο», έργο ζωής, είναι, με την Αγία Γραφή τα πλέον μεταφρασμένα έργα σ’ όλο τον κόσμο και τ’ όνομα του Κ. Μαρξ μεταφέρεται σ’ όλες τις επαναστάσεις και ταξικές κινήσεις διεθνώς. Στο τέλος του 19ου αιώνα, στις αρχές του 20ού, τεράστιες αλλαγές έγιναν σ’ όλο τον κόσμο. Οι αναπτυγμένες χώρες μετασχηματίστηκαν σε ιμπεριαλισμό και οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι απέδειξαν τον αδυσώπητο και αντικοινωνικό χαρακτήρα του καπιταλισμού. Ο συγγραφέας του Κεφαλαίου και συνεισηγητής του ιστορικού και διαλεκτικού υλισμού συγκαταλέγεται στο πάνθεον των μεγαλύτερων φιλοσόφων όλων των εποχών, κυρίως όμως είναι -μαζί με τον Φ.Ένγκελς- ο γεννήτορας όλων των επαναστατικών κινημάτων που θέλουν μια κοινωνία δικαιότερη, ανθρωπινότερη, σοσιαλιστική. Διακόσια χρόνια μετά τη γέννηση του Κ. Μαρξ η τιμή για τον ίδιο και το έργο του είναι να διαβαστεί με την έγνοια που τον χαρακτήριζε.

Τιμάμε φέτος τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Κ. Μαρξ, ενός επαναστάτη που θεμελίωσε το κομμουνιστικό κίνημα και με το έργο του άλλαξε την εικόνα του σύγχρονου κόσμου.

Οι Μαρξ – Ένγκελς έθεσαν τις βάσεις στα πεδία της πολιτικής και της φιλοσοφίας της ανάγνωσης του φυσικού και κοινωνικού κόσμου ώστε η εργατική τάξη να αποκτήσει τα ταξικά της όπλα. Τίποτα σήμερα δεν θα ήταν ίδιο χωρίς τη συνεισφορά του Κ. Μαρξ.

Η τιμή στο έργο του είναι να συνεχίσουμε στο δρόμο που έδειξε για μια σοσιαλιστική κοινωνία.

prologos.gr