Χρήστος Κάτσικας

Πλησιάζει ο χρόνος όπου οι “επίσημοι” αυτού του τόπου θα παρουσιάσουν το παρελθόν μας, δηλαδή θα μας πουν ποιοι είμαστε, πώς φτάσαμε ως εδώ ύστερα από 200 χρόνια ανεξαρτησίας, θ’ ακούσουμε πολλούς και για πολλά και καλό είναι να δεθούμε στο μεσιανό κατάρτι, γιατί θα μας ξεκουφάνουν οι Σειρήνες.

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ’ αυτές. Με βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο, σχηματίζει αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους, για κοινωνικές ομάδες, στρώματα, τάξεις, σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή και έχθρα.

Τα πράγματα, λοιπόν, είναι σοβαρά και επικίνδυνα. Για ποιους; Μα για όσους (κοινωνικά στρώματα, ομάδες, τάξεις) ήταν απόντες από μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις, την ιδεολογία τους, τους σκοπούς τους.

Αυτοί, λοιπόν, χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας, όπως την αποσιώπηση, παραποίηση, παρερμηνεία κ.λπ. Όλ’ αυτά, μ’ έναν σκοπό: τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων τους των συμφερόντων.

Οι ιστορικές αλήθειες κλειδώνονται στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και αντικαθίστανται από εθνικούς μύθους και στερεότυπα. Ακόμη και όταν η κυρίαρχη τάση συγγραφής της επίσημης Ιστορίας είναι μια νέα σύνθεση εθνοκεντρικού και ευρωκεντρικού προσανατολισμού, ακόμη και όταν στα πλαίσια αυτής της «γραμμής» φαίνεται να στέκεται κριτικά στη μυθολογία, ακόμη και τότε, «ξεχνάει» ότι η επανάσταση του 1821 είχε εχθρούς και φίλους.

Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα. Η οθωμανική κυβέρνηση, δημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και φοροεισπρακτόρων. Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος «χριστιανών Τούρκων».

Κοτζαμπασισμός, Παλάτι και Ανώτερος κλήρος

Για να έρθουμε, όμως, το θέμα μας πολύ – πολύ συγκεκριμένα με μια μελέτη περίπτωσης.

Ποιος Έλληνας, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται, δε γνωρίζει να πει δυο λόγια για το «ξεκίνημα της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτη»; Μπορεί να μη γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών της Επανάστασης, για την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες, για την κατάληξη του αγώνα, όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στο «πιο σημαντικό γεγονός της Νεότερης Ιστορίας μας, στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον Π.Π. Γερμανό, που αποτέλεσε και αφετηρία της Ελληνικής Επανάστασης».

Κι όμως, ούτε στις 25 Μάρτη του 1821 ξεκίνησε η  Ελληνική Επανάσταση ούτε στην Αγία Λαύρα.

Σε ότι αφορά την ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης αυτή θεσμοθετήθηκε το 1838 από τον τότε βασιλιά Όθωνα. Στις 25 Μαρτίου 1838, δεκαεπτά χρόνια μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, θα πραγματοποιηθεί ο πρώτος εορτασμός σε αυτή την ημερομηνία που καθιερώνεται με Βασιλικό Διάταγμα του Όθωνα. Ένα Διάταγμα που δεν δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, όπως συνηθιζόταν τότε, αλλά στον Τύπο της εποχής. Ο διττός, εθνικός και θρησκευτικός χαρακτήρας του εορτασμού αποτυπώνεται στο επίσημο κείμενο που υπέγραψε ο βασιλιάς: «Θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25 Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα διά την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος δια την κατ’ αυτήν την ημέραν έναρξιν του υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Εθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ» (Εν Αθήναις την 15 Μαρτίου 1838, Όθων)

Λίγα χρόνια πριν, είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας (με τη μεσολάβηση του κοτζαμπασισμού που είχε φορέσει φράκο), που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας.

Βρισκόταν ήδη σε πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του ’21. Ο πολιτικός κοτζαμπασισμός και η  Εκκλησία, σε πλήρη σύμπνοια με το Παλάτι, θεώρησαν ότι ήταν η κατάλληλη ώρα να παγιώσουν τη δική τους εκδοχή για το παρελθόν με στόχο να ταυτιστούν με την ουσία του νεοελληνικού κράτους. Ο,τι δεν συνέφερε ή το αποσιωπούσαν ή το τροποποιούσαν κατάλληλα.

Η παραχάραξη του 21, λοιπόν, έγινε με το βασιλικό διάταγμα του Όθωνα καθώς μέχρι τότε η εθνική γιορτή είχε καθιερωθεί να γιορτάζεται την Πρωτοχρονιά, σε ανάμνηση της 1ης Γενάρη, που η Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου την 1/1/1822 κήρυξε επίσημα και πανελλαδικά την Εθνική Ανεξαρτησία της Ελλάδος και συνέταξε το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα. Ο Όθωνας για να κόψει κάθε θεσμό με την Α΄ Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου, που ψήφισε πολίτευμα δημοκρατικό, κατάργησε την Πρωτοχρονιά ως μέρα Εθνικής γιορτής και με το διάταγμά του αυτό αυθαίρετα τη μετέθεσε στις 25 Μάρτη. Και είναι φανερό ότι οι προύχοντες και το ανώτερο ιερατείο, σε καμιά περίπτωση δε θα μπορούσαν να καταργήσουν την Εθνική γιορτή της Πρωτοχρονιάς και να πλάσουν τον μύθο της Αγίας Λαύρας χωρίς την καθιέρωση της 25ης Μάρτη, ως επέτειο της Εθνικής γιορτής.

Οι πηγές για τη μελέτη της Επανάστασης του ’21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία Λαύρα. Είναι γνωστό ότι οι ιστορικοί της εποχής G. Finlay, Σ. Τρικούπης και Ι. Φιλήμων αναφέρουν ότι γύρω στα 1840 οι κοινωνικοπολιτικές ομάδες, αρχιερείς και πρόκριτοι, άρχισαν την προσπάθεια της παραποίησης των συμβάντων που συνδέονται με τον Π. Πατρών Γερμανό και τους προκρίτους της Αχαΐας κι απερίφραστα καταγγέλλουν την πλαστογράφηση του περιστατικού της μετάβασης κι άφιξης του Π. Πατρών Γερμανού και των προεστών της Αχαΐας στην Αγία Λαύρα.

Έτσι οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης αναφέρουν:

• Φιλήμων: «παχυλόν ψεύδος» (Φιλήμονος, Δοκίμιο Ιστορικό Ελληνικής Επανάστασης, τομ. Γ’, κβ).
• Σπ. Τρικούπης: «Ψεύδος» (Σπ. Τρικούπη, Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης, τομ. Α’, σ. 229).
• Φίνλεϋ: «δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια» (Φίνλεϋ, Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης, τομ. Α’, σ. 217).

Επίσης ο Π.Π. Γερμανός στα Απομνημονεύματά του, ενώ εξιστορεί με λεπτομέρειες τα πάντα, δε λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα ενώ δεν υπάρχει καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα, τουλάχιστον μέχρι το 1835.

Υπήρχε λόγος για την αλλαγή αυτή; Προφανώς! Ταυτίζοντας την Εθνική γιορτή με τη γιορτή της Θεοτόκου η Εθνική γιορτή έχανε τον πολιτικό και επαναστατικό χαρακτήρα και έπαιρνε θρησκευτική απόχρωση και βέβαια αποκτούσε και πρωτεργάτες: Τους κοτζαμπάσηδες, την εκκλησία και τους αρχιερείς της.

Εξάλλου είναι γνωστές οι πραγματικές ημερομηνίες της έναρξης: Ενώ δεν υπάρχει καμιά  ιστορική πηγή στην οποία να έχει καταγραφεί επαναστατική πράξη στις 25 Μάρτη, έχουμε καταγεγραμμένο ότι αφενός στις 22 Φλεβάρη 1821 ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας και αρχηγός της Επανάστασης, Αλέξανδρος Υψηλάντης περνά τον Προύθο ποταμό καλώντας τους Έλληνες στα όπλα και αφετέρου ότι στις 14 Μαρτίου  στα Καλάβρυτα δολοφονούνται Οθωμανοί φοροεισπρακτόρες) και, λίγο αργότερα, στις 21 Μάρτη 1821 ο Φιλικός κι αρχηγός της Επανάστασης της Πάτρας, ο τσαγκάρης Παναγιώτης Καρατζάς, κάλεσε το λαό της Πάτρας στα όπλα και στις 22 Μάρτη την ελευθέρωσαν (Παρεπιμπτόντως να αναφέρουμε ότι ο Παναγιώτης Καρατζάς ή καλύτερα Παναγιώτης Αναστασόπουλος, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, έμεινε στην ιστορία με το προσωνύμιο Καρατζάς, το οποίο στα τουρκικά σημαίνει ζαρκάδι).

Ωστόσο κοτζαμπάσηδες και ανώτερος κλήρος σε συνεργασία πλέον με το παλάτι τοποθέτησαν το ξεκίνημα της Επανάστασης στη Μονή της Αγίας Λαύρας των Καλαβρύτων, συμπληρώνοντας έτσι την πλαστογραφημένη έναρξη της Επανάστασης, με το Οθωνικό διάταγμα. Έτσι πλάστηκε ο μύθος της Αγίας Λαύρας που εμφάνιζε τον Π. Πατρών Γερμανό να υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα, στις 25 Μάρτη, περιστοιχισμένο από κοτζαμπάσηδες κι οπλαρχηγούς. Τη διάδοση του θρύλου αυτού βοηθήθηκε από τη ζωγραφική σύνθεση «Ο Μητροπολίτης Π.Π. Γερμανός υψώνει τη σημαία της Ελευθερίας»,  που είναι φανταστική, και φιλοτεχνήθηκε το 1851 από τον Βρυζάκη ο οποίος  είχε φιλοτεχνήσει πολλά χρόνια νωρίτερα και τη λεγόμενη προσωπογραφία του Όθωνα και έκανε ανώτερες σπουδές στο Μόναχο, καθώς πήρε μια μεγάλη υποτροφία  από τη Βαυαρική κυβέρνηση.

Μέσα στους πολλούς εθνικούς μύθους στην Ελλάδα η ίδια η επέτειος της 25ης Μαρτίου κατέχει ξεχωριστή θέση σαν παράδειγμα διαστρέβλωσης των γεγονότων αλλά και του ρόλου των κοινωνικών τάξεων και των προσωπικοτήτων που τις εξέφρασαν εκείνη την ιστορική περίοδο.