Στις 22/05/1963 κράτος και παρακράτος προχωρούν σε δολοφονική επίθεση κατά του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, στη Θεσσαλονίκη.

Ο Λαμπράκης χτυπήθηκε με λοστό στο κεφάλι από τον Μανώλη Εμμανουηλίδη, που επενέβαινε σε τρίκυκλο το οποίο οδηγούσε ο Σπύρος Γκοτζαμάνης. Και οι δύο ήταν άνθρωποι του υποκόσμου, μέλη της αντικομμουνιστικής οργάνωσης Καρφίτσα, την οποία καθοδηγούσε η χωροφυλακή και η Ασφάλεια Θεσσαλονίκης. Η επίθεση με το τρίκυκλο έγινε αμέσως μετά από τη συγκέντρωση που είχε οργανώσει στην πόλη η τοπική οργάνωση της ΕΕΔΥΕ, στα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος.

Λίγα μέτρα μακρύτερα, στη διάρκεια αντισυγκέντρωσης, χτυπήθηκε επίσης από τραμπούκους ο βουλευτής Καβάλας της ΕΔΑ και στέλεχος του ΚΚΕ Γιώργης Τσαρουχάς, που στη διάρκεια της Χούντας δολοφονήθηκε στην Ασφάλεια μετά από βασανιστήρια. Ο ίδιος ο Λαμπράκης θα χάσει τη μάχη με τη ζωή στις 27/5 στο νοσοκομείο «ΑΧΕΠΑ» όπου είχε μεταφερθεί σε κωματώδη κατάσταση μετά την επίθεση.

Ο ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ

Γεννήθηκε στην Κερασίτσα Αρκαδίας στις 3 Απριλίου 1912. Μετά το τέλος των εγκύκλιων σπουδών του μετέβη στην Αθήνα και εισήλθε στην Ιατρική. Από τα εφηβικά του χρόνια ασχολήθηκε με τον αθλητισμό και αναδείχθηκε δέκα φορές βαλκανιονίκης στο άλμα εις μήκος, ενώ επί 23 χρόνια (1936-1959) κατείχε το πανελλήνιο ρεκόρ του αγωνίσματος.

Έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση, κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Το 1943 ίδρυσε την «Ένωση των Ελλήνων Αθλητών» και διοργάνωσε αγώνες, από τα έσοδα των οποίων τροφοδοτούσε τα λαϊκά συσσίτια. Μετά την απελευθέρωση ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική και το 1950 αναγορεύθηκε υφηγητής στην έδρα της Μαιευτικής και Γυναικολογίας.

Στις εκλογές «της βίας και της νοθείας», όπως έμεινε στην ιστορία η εκλογική διαδικασία της 29ης Οκτωβρίου 1961, πολιτεύθηκε με το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος), έναν συνασπισμό αριστερών δυνάμεων με επικεφαλής την ΕΔΑ και εξελέγη βουλευτής Πειραιά. Τον ίδιο χρόνο δραστηριοποιήθηκε στο ειρηνιστικό κίνημα και με δική του πρωτοβουλία ιδρύθηκε η «Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη» (ΕΕΔΥΕ).

Στις 21 Απριλίου 1963 η ΕΕΔΥΕ διοργάνωσε Πορεία Ειρήνης από τον Μαραθώνα στην Αθήνα. Η αστυνομία απαγόρευσε την πορεία και συνέλαβε πολλούς από τους διαδηλωτές, μεταξύ των οποίων και τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο Λαμπράκης προστατευόμενος από τη βουλευτική του ασυλία, πραγματοποίησε μόνος την πορεία, κρατώντας ένα μικρό πανό με το σύμβολο της ειρήνης. Αμέσως μετά συνελήφθη από την αστυνομία.

Καρέ-καρέ το χρονικό του εγκλήματος

(Γράφει ο Σπύρος Κουζινόπουλος – farosthermaikou.blogspot.com)

Είναι σούρουπο, ώρα 8.20 μ.μ. της Τετάρτης 22 Μαϊου 1963 και ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξεκινά από το ξενοδοχείο «Κοσμοπολίτ», όπου έμενε, για να πάει στη συγκέντρωση της ΕΔΥΕΘ («Επιτροπή για Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη Θεσσαλονίκης»), στην οποία ήταν κεντρικός ομιλητής. Η απόσταση από το ξενοδοχείο μέχρι την αίθουσα του ΔΣΚ («Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος»), όπου γινόταν η συγκέντρωση, ήταν λιγότερη από 100 μέτρα. Τον συνοδεύουν ο Ρηγόπουλος και ο Πάτσας.

Την ίδια ώρα, η αντισυγκέντρωση των «αντιφρονούντων» του παρακράτους, που στέκονταν στα πεζοδρόμια της Ερμού και της Βενιζέλου, απέναντι από το κτίριο του ΔΣΚ, ήταν στο φόρτε της.  Μπροστά στην είσοδο ένας παρακρατικός επιτίθεται στον Λαμπράκη και τον χτυπά στο κεφάλι. Οι αστυνομικοί απλά παρακολουθούν. Οι τραμπούκοι κάνουν επίθεση. Προσπαθούν να μπουν μέσα στο κτίριο.

– Εξω οι προδότες!

– Πουλημένοι!

– Θα σας φάμε!

– Βούλγαροι!

Με δυσκολία, οι φίλοι της ειρήνης καταφέρνουν να κλείσουν τη σιδερένια εξώπορτα. Οι παρακρατικοί προσπαθούν να ανοίξουν την πόρτα. Ο Λαμπράκης ανεβαίνει στον τρίτο όροφο. Λίγο πριν αρχίσει η συγκέντρωση, περιποιείται το τραύμα του. Οταν αρχίζει την ομιλία και ακούγεται από τα μικρόφωνα, οι πέτρες πέφτουν βροχή από τους τραμπούκους. Τα τζάμια σπάνε και πέφτουν στα κεφάλια των ομιλητών και των παρευρισκομένων. Ο Λαμπράκης μιλά για την ειρήνη και τον αφοπλισμό. Τα αφιονισμένα ρετάλια του παρακράτους παραληρούν και ξεσπαθώνουν.

– Κάτω η ειρήνη!

– Θέλουμε πόλεμο!

– Λαμπράκη θα πεθάνεις!

“Οι παρακρατικοί σαν σε τιμητική φρουρά”

Ένας από τους δημοκρατικούς πολίτες που πήραν μέρος στην σημαδιακή εκείνη συγκέντρωση, ήταν ο 26χρονος τότε συνδικαλιστής μηχανουργός, Μόρφης Στεφούδης. Ένας αγωνιστής της αριστεράς ζυμωμένος με ατσάλι και φλόγα, πολύ περισσότερο που δύο χρόνια νωρίτερα, παραμονή των εκλογών της βίας και νοθείας του 1961, είδε τον συναγωνιστή του στη νεολαία της ΕΔΑ, Στέφανο Βελδεμίρη, να αφήνει στα χέρια του την τελευταία του πνοή, χτυπημένος από τα βόλια της αστυνομίας.

-«Πηγαίναμε για να παρακολουθήσουμε την ομιλία του Λαμπράκη με τη σύζυγό μου Δέσποινα, που τότε ήταν έγκυος στο πρώτο μας παιδί. Κατεβαίναμε από την οδό Εγνατίας στη Βενιζέλου, για να στρίψουμε δεξιά στην Ερμού, όπου ήταν το κτίριο με την αίθουσα του ΔΣΚ. Το τι γινόταν σε όλη αυτή την διαδρομή, είναι αδύνατο να το περιγράψω: Αριστερά και δεξιά του δρόμου ήταν παραταγμένοι οι παρακρατικοί και οι ΕΚΟΦίτες μαζί, σαν σε… τιμητική φρουρά, κι εμείς περνούσαμε ανάμεσά τους. Το τι ξύλο έπεφτε, δεν περιγράφεται. Προχωρούσαμε, κι εγώ αγκάλιαζα τη γυναίκα μου για να προστατέψω την εγκυμονούσα κοιλιά της, για να μην δεχτεί εκεί κάποιο χτύπημα. Ήταν άθλος το πώς φτάσαμε κι εμείς και όλοι οι άλλοι συγκεντρωμένοι μέχρι την εξώπορτα του κτιρίου».

«…υπάρχει σχέδιο δολοφονικής απόπειρας εναντίον μου…»

Ο Λαμπράκης συνεχίζει την ομιλία του, κι ενώ οι πέτρες πέφτουν βροχή στα παράθυρα. Τότε ξαφνικά, διακόπτει την ομιλία του, σταματάει να λέει για την ύφεση και την ειρήνη, και αρχίζει να κάνει έκκληση προς τις αρχές, λες και είχε προαισθανθεί το τι θα επακολουθούσε:

«Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Ως εκπρόσωπος του έθνους και του λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονικής απόπειρας εναντίον μου και καλώ τον υπουργό Βορείου Ελλάδας, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή Αστυνομίας, τον διοικητή Ασφαλείας Θεσσαλονίκης να προστατεύσουν τη ζωή των συγκεντρωμένων φίλων της ειρήνης και τη ζωή μου…».

Ο στρατηγός Μήτσου, ο διοικητής Αστυνομίας Θεσσαλονίκης Καμουτσής, ο διοικητής Ασφαλείας Δόλκας, ο διαμερισματάρχης ταγματάρχης Κομνηνός ακούνε το μήνυμα. Και απλώς παρακολουθούν τις δραστηριότητες των τραμπούκων.

Επίθεση στον Γιώργο Τσαρουχά

Σε λίγο φτάνει στο χώρο της συγκέντρωσης ο βουλευτής της ΕΔΑ Γιώργος Τσαρουχάς. Έμαθε για την αντισυγκέντρωση έξω από το κτίριο και έσπευσε να δει τι έγινε. Οι παρακρατικοί ωρύονται από τα πεζοδρόμια. «Συζητούσαμε με τους αξιωματικούς», αφηγήθηκε αργότερα ο Τσαρουχάς. «Τότε ήρθε ένας ευσταλής μελαχρινός ιδιώτης και ντάκα, ντούκου, μπροστά τους, μου έδωσε τρία γερά χτυπήματα. Με χτύπησε και στο κεφάλι. Ύστερα απομακρύνθηκε χωρίς να τον ενοχλήσει κανείς». Ζαλισμένος από τα χτυπήματα και με επιβαρυμένη την καρδιά του, ζήτησε ασθενοφόρο για να διακομιστεί στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών. Το ασθενοφόρο τον παρέλαβε και λίγα μέτρα παρακάτω δύο χωροφύλακες το σταμάτησαν, παρά τις παραινέσεις του Τσαρουχά προς τον οδηγό να μη σταματήσει. «Τότε – συνεχίζει – οι τραμπούκοι όρμησαν, έσπασαν με ξύλα τα τζάμια. Δυο – τρεις άντρες έπεσαν απάνω μου, φωνάζοντας “θα πεθάνεις!” και με χτυπούσαν όλοι μαζί στο κεφάλι, στο πρόσωπο, παντού. Με άρπαξαν ύστερα από χέρια και πόδια και με έσυραν. Με κατέβασαν από το αυτοκίνητο, μου έδωσαν κι άλλα χτυπήματα και έχασα τις αισθήσεις μου». Δεν τον αποτέλειωσαν, γιατί καθώς τον χτυπούσαν ο “επικεφαλής” τους είπε: «Αφήστε τον! Δεν είναι αυτός!».

Η δολοφονία

Η ώρα είναι 10.15 μ.μ. Τελειώνει η συγκέντρωση των φίλων της ειρήνης και ο Λαμπράκης μαζί με λίγους από τους συγκεντρωμένους, κατεβαίνουν στην είσοδο. Ένας αξιωματικός τους σταματά και τους λέει να περιμένουν. Στο απέναντι πεζοδρόμιο, ο Λαμπράκης βλέπει τον συνταγματάρχη Καμουτσή. Προχωρεί και διαμαρτύρεται. Ζητά προστασία. Ο αξιωματικός στην είσοδο του κτιρίου καλεί τον Λαμπράκη και 15 περίπου άλλους να φύγουν. Μόνον αυτοί. Αν ήταν περισσότεροι, με τον όγκο τους θα μπορούσαν ίσως να σταματήσουν το έγκλημα.

Εν τω μεταξύ, η κυκλοφορία έχει απαγορευτεί. Ο Λαμπράκης προχωρεί προς το ξενοδοχείο «Κοσμοπολίτ». Οταν φτάνει μπροστά στην έξοδο της οδού Σπανδωνή, βλέπει τρεις – τέσσερις τραμπούκους να κατευθύνονται προς το μέρος του με απειλητικές διαθέσεις. Η κοφτερή ματιά του, από μόνη της, τους καθηλώνει και ταυτόχρονα μονολογεί: «Κοιτάξτε κατάντημα…». Αμέσως μετά, σαν αστραπή, το τρίκυκλο του Γκοτζαμάνη με σκεπασμένο τον αριθμό σπάει τη σιωπή. Περνάει με ταχύτητα δίπλα του και ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης που ήταν επάνω στην καρότσα εξακοντίζει το δολοφονικό χτύπημα με ένα λοστό.

Το “σάλτο” του Τίγρη

Παράλληλα, στο σημείο, συγκεντρώνονται περαστικοί, οι οποίοι επεμβαίνουν και τον γλιτώνουν. Εν τω μεταξύ, κατέφθασε και ο τροχονόμος Ασπιώτης που συνέλαβε τον Γκοτζαμάνη και στη συνέχεια και τον Χατζηαποστόλου. Αν δεν ήταν ο Μανόλης Χατζηαποστόλου, κράτος και παρακράτος που σε αγαστή συνεργασία οργάνωσαν τη δολοφονία, θα μπορούσαν μέχρι σήμερα να διατυπώνουν τον ισχυρισμό τους περί «τροχαίου ατυχήματος». Ο Λαμπράκης σωριάζεται αιμόφυρτος κάτω. Το τρίκυκλο του θανάτου, αφού εκτέλεσε την αποστολή του, ανενόχλητο από την παρουσία της Αστυνομίας που παρακολουθούσε απαθής, προσπαθούσε να διαφύγει από κάποιο δρομάκι. Τότε, ο Μανόλης Χατζηαποστόλου, με πραγματικό κίνδυνο της ζωής του, πήδησε στην καρότσα του τρίκυκλου. Ο ίδιος αφηγείται χαρακτηριστικά: «Πέφτω επάνω του (σ.σ. στον Εμμανουηλίδη), τον πιάνω από τα μαλλιά, εκείνος τότε βγάζει το περίστροφο. Με τα τραντάγματα της μοτοσικλέτας που έτρεχε ιλιγγιωδώς, πέφτουμε και οι δύο στο δάπεδο της καρότσας. Τον κλοτσάω με όλη μου τη δύναμη στο πρόσωπο για να σώσω τη ζωή μου. Εκείνος για να προστατεύσει το πρόσωπό του από τα χτυπήματα αφήνει το πιστόλι, το οποίο πέφτει στο δρόμο»… «Παλεύουμε»… «Σε λίγο εκείνος πέφτει αναίσθητος από τα χτυπήματα μέσα στην καρότσα. Εγώ τότε στρέφω την προσοχή μου στον οδηγό και προσπαθώ να τον αναγκάσω να σταματήσει τη μηχανή. Σπάζω το τζάμι στα πλάγια του κουβουκλίου, ο οδηγός τότε τα χάνει. Σταματήσαμε στη διασταύρωση έξω από τον κινηματογράφο “Τιτάνια”. Ο οδηγός κατεβαίνει και μου επιτίθεται. Βγάζει από την τσέπη του ένα κλομπ και με χτυπάει δυο φορές στο κεφάλι. Ζαλίζομαι, και σε μια στιγμή βλέπω γύρω μου πολλούς τραμπούκους, οι οποίοι αρχίζουν να φωνάζουν: “Είναι κομμουνιστής, σκότωσε ανθρώπους”».

«Πολλά εναλλακτικά σχέδια είχαν οι δολοφόνοι»

Ο δικηγόρος Σπύρος Σακέτας ήταν ένας από τους νεολαίους της ΕΔΑ που, το μοιραίο βράδυ της 22ας Μαϊου του ’63, συμμετείχε στην τελευταία πολιτική ομιλία του Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη. Όπως θα πει πρόσφατα, «η χούντα δεν είχε μόνο ένα σχέδιο δολοφονίας του Λαμπράκη, αλλά πολλά εναλλακτικά σχέδια. Ήταν μια απερίγραπτη κατάσταση. Άλλαζαν διαρκώς σχέδιο στους δρόμους κάτω από τη συγκέντρωση των Φίλων της Ειρήνης, όπου μίλησε ο Λαμπράκης. Τον περίμεναν, ήταν προσχεδιασμένο. Αρκεί να φανταστεί κανείς ότι ξεκίνησε όλο αυτό από το “Πικαντίλι”, όπου ήταν αρχικά προγραμματισμένη η ομιλία και ο ιδιοκτήτης της δεν την παραχώρησε τελικά, όπου ο Λαμπράκης δέχτηκε μια ομπρελιά από τον θηριώδη παρακρατικό Πιτσόκο. Ο τελευταίος συμμετείχε μετά και στον ξυλοδαρμό του Τσαρουχά, σε άλλο σημείο, δηλαδή είχε μετακινηθεί».

Εκατό ώρες παλεύει με το χάρο

Βαριά τραυματισμένος ο Γρηγόρης Λαμπράκης, μεταφέρεται στον σταθμό Πρώτων Βοηθειών και από κει στο νοσοκομείο «ΑΧΕΠΑ». Ο καθηγητής και προϊστάμενος της Β` Χειρουργικής Κλινικής του νοσοκομείου κ. Καβαζαράκης δεν αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια: «Είναι τραγικό, αλλά, από επιστημονικής πλευράς, ο θάνατος θα πρέπει να είναι ζήτημα ωρών». Ο Δ. Οικονόμος, ειδικός νευροχειρουργός από την Αθήνα, αφού εξετάζει τον Γρ. Λαμπράκη, συσκέπτεται με τους καθηγητές της Θεσσαλονίκης κ.κ. Καβαζαράκη και Αναστασόπουλο. Στις 7 το πρωί, η διάγνωση είναι καταδικαστική.

Εξω από το νοσοκομείο, νύχτα και μέρα, εκατοντάδες δημοκράτες της Θεσσαλονίκης είναι συγκεντρωμένοι με έκδηλη την αγωνία ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους για την τύχη του μαραθωνοδρόμου της ειρήνης και παρά την λυσσασμένη προσπάθεια της Αστυνομίας, που επιτίθεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα για να διαλύσει το πλήθος το οποίο συρρέει στο προαύλιο του νοσοκομείου.

Δυστυχώς, η κατάσταση του Λαμπράκη είναι μη αναστρέψιμη. Αυτό επιβεβαιώνουν, το Σάββατο 26 Μάη, τέσσερις κορυφαίοι ξένοι επιστήμονες που ήρθαν από τις χώρες τους και τον εξέτασαν. Ηταν ο Ούγγρος καθηγητής Ζόλνταν Λάσλο, ο Βρετανός καθηγητής του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου Νόρμαν Ντοτ, ο Σοβιετικός καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μόσχας Αλεξέι Σλίκοφ και ο Τσεχοσλοβάκος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πράγας Καρλ Πετρόφσκι.

Έτσι, μετά από εκατό ώρες πάλεμα με το χάρο, τη Δευτέρα 27 Μάη στις 1.22 μετά τα μεσάνυχτα, η καρδιά του έπαψε να χτυπάει…

Ο αντικομμουνισμός σε όλο του το μεγαλείο

Ενδεικτικό του κλίματος που επικρατούσε την ίδια ώρα στον κρατικό μηχανισμό, ιδιαίτερα στην αστυνομία και στον στρατό, μετά την είδηση για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, είναι και ένα ενημερωτικό σήμα που στάλθηκε από το Γενικό Επιτελείο Στρατού προς όλες τις μονάδες της χώρας. Το σήμα του ΓΕΣ, με τίτλο «Ο κομμουνισμός προκαλεί», έλεγε συγκεκριμένα:

«Οι υπό το προσωπείον των Φίλων της Ειρήνης κομμουνισταί, μετά την αποτυχούσαν προσπάθειαν εμφανίσεώς των εις Αθήνας διά της περιφήμου Πορείας της Ειρήνης, εξεστράτευσαν εις Θεσσαλονίκην. Ούτοι εγκατασταθέντες προχθές εις κεντρικήν αίθουσαν και τοποθετήσαντες έξωθι ταύτης μεγάφωνα ήρχισαν διά της εκφωνήσεως κομμουνιστικών συνθημάτων να προκαλούν… Ο λαός της Θεσσαλονίκης προκληθείς υπό των ερυθρών πρακτόρων έδωσε την απάντησίν του…».