του Σπύρου Κουζινόπουλου

Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης «παγώνουν», όταν το πρωϊ της 9^ης Απριλίου 1941 βλέπουν να εισέρχονται στην πόλη τους οι χιτλερικοί κατακτητές. Οι εισβολείς, επρόκειτο τα επόμενα τρεισήμισι χρόνια να στήσουν ένα απέραντο σκηνικό τρόμου, εξαθλίωσης και θανάτου πάνω από την Ελλάδα. Η πρωτεύουσα της ελληνικής Μακεδονίας, θα γευτεί στο πετσί της τα “αγαθά” του ναζισμού: Εκατοντάδες εκτελέσεις, ολοκαύτωμα των 50.000 Εβραίων κατοίκων της, στρατόπεδα θανάτου όπως του “Παύλου Μελά”, απίστευτη κτηνωδία, πείνα και θάνατος

Ο μεγάλος ποιητής της Μακεδονίας Γιώργος Βαφόπουλος, μας άφησε μια συγκλονιστική περιγραφή για εκείνες τις πρώτες ώρες της εισόδου των ναζί στην κατακτημένη Θεσσαλονίκη:«..Βούιζε όλο το στερέωμα πάνω από την πόλη, οι κινητήρες τράνταζαν τα τζάμια των σπιτιών, σμήνη ολόκληρα πετούσαν πάνω από τις στέγες, έφευγαν κι έρχονταν άλλα πίσω τους και πάλι ξανάρχονταν κι έπλεκαν πάνω από την πτοημένη πόλη ένα φοβερό δίχτυ από σίδερο, αγκυλωτούς σταυρούς και βρυχηθμούς τεράτων της αποκαλύψεως.Όλη τούτη η επίδειξη της δύναμης του Γ΄ Ράϊχ ήτανε μέσα στο σχέδιο της κατοχής γιατί την ίδια ώρα κι ένα άλλο σιδερένιο δίχτυ μ΄ αγκυλωτούς σταυρούς, πλεκόταν μέσα στην πόλη από τις μηχανοκίνητες φάλαγγες του στρατάρχου Λιστ».Οι Θεσσαλονικείς που βρέθηκαν εκείνο το πρωϊνό στην οδό Εγνατίας, από όπου εισήλθαν οι κατακτητές, βλέπουν ένα αλλόκοτο θέαμα, τους ναζί να παρελαύνουν: Ψηλοί, στητοί άντρες, έξι-έξι στη σειρά, κτυπούσαν τις μπότες τους στην άσφαλτο με δύναμη. Πήγαιναν οι πρώτοι καμαρωτοί και σήκωναν το πόδι πιο ψηλά από όλους. Ο μεσαίος κρατούσε μια μεγάλη κόκκινη σημαία με σχηματισμένο μαύρο αγκυλωτό σταυρό.

Η “επίσημη” παράδοση της πόλης στους Ναζί
Οι Γερμανοί μπήκαν στη Θεσσαλονίκη το πρωί της 9^ης Απριλίου 1941 και στην επίσημη παράδοση της πόλης, που έγινε στην οδό Μοναστηρίου, ο τότε δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Μερκουρίου, που είχε διοριστεί στη θέση αυτή από τη δικτατορία Μεταξά το 1937, προσφωνώντας τον επικεφαλής γερμανό στρατηγό, εξέφραζε την πεποίθηση ότι με τους ναζί κατακτητές στη Θεσσαλονίκη «η εν γένει ασφάλεια και η ησυχία αυτής θα είναι εγγυημέναι και ο βίος των πολιτών ομαλός και άνετος». Πράγματι, οι κατακτητές εξασφάλισαν στην πόλη μας «ησυχία», μόνο που αυτή ήταν ησυχία νεκροταφείου. Καθώς και βίο άνετο πάνω στα καροτσάκια του δήμου που κάθε πρωί μάζευαν από τους δρόμους τα πτώματα των συμπολιτών μας οι οποίοι είχαν πεθάνει από την ασιτία και το κρύο.Tα λόγια εκείνα του Μερκουρίου, τα μετέφραζε στους εισβολείς ένα άλλο άτομο που μετείχε στην επιτροπή υποδοχής των δυνάμεων του Ράϊχ, ο γερμανόφιλος καθηγητής του πανεπιστημίου Περικλής Βιζουκίδης, τον οποίο οι φοιτητές τα επόμενα χρόνια αποκαλούσαν «φον Περικλή».

Την ίδια ώρα που γινόταν εκείνη η τελετή και οι ερπύστριες των γερμανικών αρμάτων μάχης πατούσαν τους δρόμους της Μακεδονικής πρωτεύουσας, οι πολίτες της Θεσσαλονίκης ήταν κλεισμένοι στα σπίτια, εκδηλώνοντας με την απουσία τους την αποδοκιμασία στους εισβολείς. Ενώ από τις πρώτες κιόλας μέρες της κατοχής, οι Γερμανοί θα διαπιστώσουν ένα εχθρικό κλίμα από τους Θεσσαλονικείς, καθώς είναι πολλά τα περιστατικά αποδοκιμασίας και χλευασμού στρατιωτικών του Γ΄ Ράϊχ, με αποτέλεσμα η γερμανική  διοίκηση να εκδώσει αλλεπάλληλες ανακοινώσεις, απειλώντας με βαριές τιμωρίες. 

Ρεσιτάλ απαγορεύσεωνΓια τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης οι απαγορεύσεις έρχονται απανωτά η μία μετά την άλλη. Απαγορεύεται η κατοχή ραδιοφώνων, απαγορεύεται η είσοδος στο σιδηροδρομικό σταθμό χωρίς άδεια, απαγορεύεται η κατοχή γραφομηχανών, απαγορεύεται να μιλούν ή να περπατούν στο δρόμο περισσότεροι από τρεις, απαγορεύονται τα τραγούδια και οι φωνές, απαγορεύεται, απαγορεύεται, απαγορεύεται. Μάλιστα, οι ναζί φτάνουν ακόμη και στο σημείο να απαγορεύσουν τον Οκτώβριο, όταν πλησίαζε η γιορτή του Αγίου Δημητρίου, τις πομπές και τις συγκεντρώσεις, για να αποφύγουν τη λιτάνευση της εικόνας του Πολιούχου της Θεσσαλονίκης.

Από τις πρώτες μέρες της παρουσίας τους στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας, όπως και στην υπόλοιπη χώρα, οι Γερμανοί κατακτητές εφαρμόζουν μια ληστρική πολιτική, στραγγαλίζοντας στην κυριολεξία την οικονομία της και απομυζώντας κάθε τι που θα μπορούσε να φανεί χρήσιμο. Πετρέλαιο, υφάσματα, φυσικό μετάξι, καπνός, μέταλλα, ορυκτά όλων των ειδών, βαμβάκι, δέρματα κ.α., είναι μεταξύ αυτών που λεηλατούνται οργανωμένα από τους ναζί και μεταφέρονται στη Γερμανία.

Οι πρώτες πράξεις αντίστασης
Από την πρώτη στιγμή της Κατοχής της Θεσσαλονίκης, ο πληθυσμός της πόλης εκφράζει ανοιχτά τη δυσφορία του, που μετατρέπεται λίγο αργότερα σε αποδοκιμασία, ενώ σύντομα αρχίζουν να εκδηλώνονται μεμονωμένες αντιστασιακές ενέργειες, οι οποίες στη συνέχεια θα φουντώσουν και θα πάρουν μορφή καταιγίδας κατά των κατακτητών.Ήδη στις 8 Απριλίου 1941, την παραμονή της εισόδου των Γερμανών, ο Αλέξανδρος Ζάννας, ηγετικό στέλεχος του βενιζελικού κόμματος, μαζί με τον βρετανό ταγματάρχη Μένζις, μετέβησαν με καϊκι στην περιοχή της Τούζλας, όπου μαζί με τον διοικητή του «Οχυρού του Μεγάλου Εμβόλου» Ιωάννη Τούμπα, ανατίναξαν τα δύο φρούρια της περιοχής, στην Τούζλα και το Καραμπουρνού, για να μην μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν από τους κατακτητές.Την ίδια μέρα, τρία ηγετικά στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, οι Απόστολος Τζανής, Σίμος Κερασίδης και Μωϋσής Πασχαλίδης, οργανώνουν την απόδραση από το σανατόριο Ασβεστοχωρίου 12 κρατούμενων κομμουνιστών, που θα αποτελέσουν και τη μαγιά για την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος στην περιοχή μας.

Η οργάνωση «Ελευθερία»Ένα λαμπρό γεγονός, που έχει γραφτεί πλέον με χρυσά γράμματα στις δέλτους της Ιστορίας, είναι και το μεγάλο προνόμιο που είχε αυτή η πόλη, να ιδρυθεί εδώ στη Θεσσαλονίκη, με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου,  η πρώτη σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους ναζί Ευρώπη αντιστασιακή οργάνωση, η εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση «Ελευθερία». Η οποία μάλιστα, υπακούοντας στις ανάγκες της εποχής για εθνική ενότητα και ομοψυχία, αποτελούνταν από στελέχη που εξέφραζαν όλο το πολιτικό φάσμα της εποχής.

Το πρωτόκολλο για την ίδρυση της οργάνωσης «Ελευθερία», είχαν υπογράψει στις 15 Μαίου 1941 ο Απόστολος Τζανής εκ μέρους του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, ο γιατρός Γιάννης Πασσαλίδης εκ μέρους του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ο δικηγόρος Θανάσης Φείδας από το Αγροτικό Κόμμα, ο Γιώργος Ευθυμιάδης από τη Δημοκρατική Ένωση, ο Σίμος Κερασίδης από την ΟΚΝΕ και ο συνταγματάρχης Δημήτριος Ψαρρός, που ανέλαβε στρατιωτικός υπεύθυνος της οργάνωσης. Στα πρώτα στελέχη της οργάνωσης, ήταν και ο μηχανικός της βιομηχανίας «Αλλατίνι», Νίκος Δηλαβέρης, μετέπειτα Γραμματέας του ΕΑΜ Μακεδονίας, καθώς επίσης ο κομμουνιστής Αναστάσιος Αναγνωστόπουλος που μόλις είχε αποδράσει από το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου. 
Ο Αναγνωστόπουλος, μαζί με τον νέο Χατζηθωμά Χορμούζη, θα πραγματοποιήσουν στις 20 Μαίου 1941 το πρώτο σαμποτάζ κατά των κατακτητών στην κατεχόμενη Ελλάδα, καταστρέφοντας τις μηχανές αρκετών φορτηγών αυτοκινήτων των Γερμανών στο Κορδελιό και ανατινάζοντας τις εγκαταστάσεις καυσίμων της Βέρμαχτ κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό. 
Οι Γερμανοί κατόρθωσαν αργότερα να συλλάβουν τον Αναγνωστόπουλο και να τον εκτελέσουν στις 31 Δεκεμβρίου 1941. Νωρίτερα, εκτέλεσαν στις 13 Νοεμβρίου 1941 τους 23χρονους φοιτητές Ηλία Καπέση και Σωκράτη Διορινό που υπήρξαν από τα πλέον δραστήρια στελέχη της οργάνωσης «Ελευθερία» στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Το φθινόπωρο του 1941, οι κατακτητές συνέλαβαν τους τουμπιώτες νέους Μιχάλη Καράνταη και Γιώργο Βακαλόπουλο, ενώ έκαναν σαμποτάζ σε γερμανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Και αφού τους βασάνιζαν επί μήνες στη Γκεστάπο, τους εκτέλεσαν στις 3 Ιουλίου 1942 πίσω από το αεροδρόμιο του Σέδες. Στην ίδια ομάδα ήταν και ο Καλαμαριώτης Χάρης Αντωνιάδης, που κατάφερε όμως να δραπετεύσει
Η δράση της οργάνωσης στο ΠανεπιστήμιοΑπό τις πρώτες ημέρες της ναζιστικής Κατοχής, η νεοσύστατη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση, θα δημιουργήσει ερείσματα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, οι φοιτητές του οποίου είχαν λαμπρή προϊστορία αγώνων από την ίδρυσή του ακόμα, στα 1925, αλλά και αργότερα, στα χρόνια των μεγάλων εργατικών κινητοποιήσεων, των γεγονότων του Μάη του 1936, καθώς και κατά τη δικτατορία Μεταξά.

Ένας από τους βασικούς συμπαραστάτες της «Ελευθερίας» στο Πανεπιστήμιο, ήταν ο καθηγητής της βοτανικής, Δημήτριος Καβάδας, αδελφός του πατριάρχη Αθηναγόρα. Ο Καβάδας, που διετέλεσε πρύτανης του ΑΠΘ την περίοδο 1941-1942, όταν θα δημιουργηθεί η ΕΠΟΝ του Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, θα αναλάβει πρόεδρός της μέχρι την απελευθέρωση.Άλλοι καθηγητές που βοηθούσαν την «Ελευθερία» και οργανώθηκαν στη συνέχεια στο ΕΑΜ μετά την ίδρυσή του, ήταν: Ο καθηγητής της Φιλοσοφίας Γιάννης Ιμβριώτης, ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου Γιάννης Τενεκίδης, ο καθηγητής Ιστορίας της Φιλοσοφίας Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, ο καθηγητής της Παλαιολογίας Αντώνιος Σιγάλας και πάρα πολλοί άλλοι. 

Η εφημερίδα που σάλπιζε το μήνυμα της «Ελευθερίας»Ένα μήνα μετά την ίδρυσή της, η οργάνωση εξέδωσε και την ομώνυμη εφημερίδα «Ελευθερία» που υπήρξε επίσης η πρώτη αντιστασιακή εφημερίδα κατά των ναζί σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Οργανωτής του μυστικού εκδοτικού μηχανισμού της «Ελευθερίας», ήταν ο νεαρός τότε φοιτητής της νομικής Γιάννης Κανάκης.

Αρχικά η έκδοση ήταν πολυγραφημένη και γίνονταν σε ένα γραφείο επί της οδού Ερμού 19, ενώ αργότερα μεταφέρθηκε στον ανθόκηπο του Παντελή Μορφόπουλου, στην Ξηροκρήνη. Εκεί, θαμμένοι ζωντανοί επί τρεισήμισι χρόνια, πέντε φλογεροί δημοσιογράφοι και τυπογράφοι τύπωναν, την εφημερίδα αλλά και προκηρύξεις για να μεταφερθεί το σάλπισμα του αγώνα όχι μόνο στις γειτονιές της Θεσσαλονίκης αλλά και στην υπόλοιπη υπόδουλη Μακεδονία .Ένα άλλο μυστικό τυπογραφείο του αγώνα, που είχε στηθεί από στελέχη του ΚΚΕ ακόμη από τον περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά στο υπόγειο του σπιτιού του Ιωακείμ Μπελλίδη, στο Κουλέ-Καφέ, τύπωνε σε όλη τη διάρκεια της κατοχής άλλες ΕΑΜικές αντιστασιακές εφημερίδες και προκηρύξεις. 

Τέλος σε ένα τρίτο μυστικό τυπογραφείο, στο Φίλλυρο, τυπώνονταν η εφημερίδα «Λαϊκή Φωνή», όργανο του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ.Αργότερα, όταν στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, θα ιδρυθεί το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, η οργάνωση «Ελευθερία» θα προσχωρήσει στο ΕΑΜ, αποτελώντας τη ραχοκοκκαλιά της Παμμακεδονικής Επιτροπής του ΕΑΜ.

Τα στοιχεία είναι από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου Σελίδες Κατοχής που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ

Πηγή: farosthermaikou.blogspot.com