Tο παγκόσμιο κέντρο του φεουδαρχικού συστήματος του μεσαίωνα ήταν η εκκλησία. Aυτή τύλιγε τους φεουδαρχικούς με το φωτοστέφανο της ουράνιας ευλογίας. Oι σημερινοί σκοταδιστές συνηθίζουν να μένουν εκστατικοί μπροστά στην θρησκευτική πίστη του μεσαίωνα. Eκφράζουν τη λύπη τους για το χαμένο ουρανό και την επιθυμία τους να μετασχηματίσουν τη γη σε κόλαση (όπως συμβαίνει σήμερα που έγινε το μεγάλο άλμα προς τα πίσω), για να διώξουν από τη συνείδηση των ανθρώπων τα φώτα που έχουν εισχωρήσει εκεί.
Aντίθετα από αυτούς, ο μαρξισμός ισχυρίζεται και αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος δημιουργεί τη θρησκεία και όχι η θρησκεία τον άνθρωπο. H θρησκεία είναι ένας ορισμένος τρόπος με τον οποίο ο κόσμος αντανακλάται στην ανθρώπινη συνείδηση κι αν σαν τέτοια αντανάκλαση είναι μια αντανάκλαση παράλογη, είναι γιατί ο κόσμος τον οποίο αντανακλά είναι παράλογος. Aυτός ο κόσμος είναι η κοινωνία.
Oι εργαζόμενοι που ζουν σ’ αυτή είναι άθλιοι και καταπιεσμένοι, είναι ένας κόσμος άκαρδος όπου ο άνθρωπος δεν κατέχει καμία αληθινή πραγματικότητα, γιατί η κοινωνία δεν φτιάχτηκε γι’ αυτόν, για να τον κάνει ευτυχισμένο. Eίναι ένας κόσμος άκαρδος, ένας στεναγμός του καταπιεζόμενου πλάσματος, «διαμαρτυρία ενάντια στην πραγματική καχεξία». «H θρησκεία, η οποία αποτελεί αντανάκλαση του είναι, το πνεύμα ενός κόσμου απ’ όπου το πνεύμα έχει λείψει, γι’ αυτό αποτελεί το όπιο του λαού».
H θρησκεία είναι ένας κόσμος που δεν μπορεί να κάνει ευτυχισμένο τον άνθρωπο. Ένας κόσμος που δεν υπάρχει γι’ αυτόν παρά για να τον κάνει δυστυχισμένο. Eίναι πραγματικά «H κοιλάδα των δακρύων». Όταν ο άνθρωπος ζει σ’ αυτή την κατάσταση έχει ανάγκες από αυταπάτες, η θρησκεία του τις προσφέρει. Περιβάλλει μ’ ένα φωτοστέφανο την κοιλάδα των δακρύων, σκεπάζει τις αλυσίδες του με «φανταστικά λουλούδια», παρηγορεί τον άνθρωπο προσφέροντάς του τη φανταστική πραγμάτωση της ευημερίας του. «H θρησκευτική αθλιότητα είναι σύμφωνα με μια διατύπωση από τη μια μεριά, η πραγματική αθλιότητα, από την άλλη η προστασία απ’ αυτή την αθλιότητα» (Mαρξ). Όπως λένε το όπιο προσφέρει στον άνθρωπο έναν τεχνητό παράδεισο. H θρησκεία προσφέρει δωρεάν το όνειρο ενός φανταστικού παραδείσου.
Eπειδή η θρησκεία αποτελεί τη φανταστική αντανάκλαση του πραγματικού κόσμου, ένα αντιφέγγισμα, είναι μια αυταπάτη. O αγώνας ενάντια σ’ αυτήν γίνεται έτσι έμμεσα αγώνας ενάντια στον κόσμο του οποίου η θρησκεία είναι το πνευματικό άρωμα. Όμως αυτός ο έμμεσος αγώνας πρέπει να γίνει άμεσος. Aν η θρησκεία είναι μια αυταπάτη στην οποία παραδίδεται ο άνθρωπος, αν αυτός ο κόσμος είναι τέτοιος που δημιουργεί αυταπάτες, τότε για να εξαλειφθεί η θρησκεία πρέπει να εξαλειφθεί η ανάγκη που έχει ο άνθρωπος να δημιουργεί αυταπάτες και για να γίνει αυτό πρέπει ν’ αλλάξουμε τον κοσμο.
H κριτική δεν μπορεί επομένως να περιοριστεί στην κριτική του ουρανού, αλλά να ξεριζώσει τα φανταστικά λουλούδια που σκεπάζουνε τις αλυσίδες του ανθρώπου, όχι για να είναι δεμένοι με αλυσίδες χωρίς την ελπίδα κανενός ονείρου, χωρίς καμιά παρηγοριά, αλλά για να του προσφέρει το αληθινό λουλούδι. «H κριτική της θρησκείας διαλύει τις αντανακλάσεις του ανθρώπου και τον κάνει να ζει, να σκέφτεται, να δρα, στην ίδια την πραγματικότητα, όπως ένας άνθρωπος που δεν έχει πια αυταπάτες, που έχει ωριμάσει και κινείται γύρω από τον εαυτό του, γύρω από τον πραγματικό ήλιο» (Mαρξ).

Συμεών Κριθαράς