Κώστας Κάππας*
Η αρχική ιδέα ήταν να παραχθεί ένα φάρμακο για να αντιμετωπιστεί η υπερκινητικότητα των παιδιών, ασθένεια σχετικά σπάνια. Ήδη όμως σε έναν κόσμο (ιδίως στον ‘ανεπτυγμένο’) στον οποίο κυριαρχεί το κέρδος, το άγχος για την επιτυχία και οι εύκολες λύσεις, για κάθε παιδί, έστω και λίγο φασαριόζικο, συνταγογραφείται το Ritalin.
Τι είναι το Ritalin;
Πρόκειται για φάρμακο συγγενικό των αμφεταμινών, το οποίο κάνει θραύση, από τα νηπιαγωγεία έως και τα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ, επεκτείνεται στην Γαλλία και εμφανίζεται δυναμικά στην υπόλοιπη Ευρώπη και στον κόσμο (συνταγογραφείται σε 75 χώρες).
Το Ritalin είναι χάπι με βάση μόριο το οποίο συντέθηκε το 1944 από έναν ιταλό χημικό, τον Leandro Panizzon. Η ιστορία ή ο αστικός μύθος έγραψε ότι ο Panizzon έφτιαξε την συνταγή αυτή για την σύζυγό του η οποία ήθελε να βελτιώσει την αυτοπειθαρχία της και το παιγνίδι της στο τέννις. Το Ritalin περιέχει ‘υδροχλωρική μεθυλφαινιδάτη’, ένα παράγωγο αμφεταμινών το οποίο αυξάνει την παραγωγή ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. To Ritalin αποτελεί ένα από τα προϊόντα – πιλότους της Novartis με 46 δισεκατομμύρια ευρώ εισπράξεις από την πώλησή του, το 2018.
Σύμφωνα με την φαρμακευτική εταιρεία, το μόριο αυτό θεωρείται ότι βοηθά παιδιά και ενήλικες να απαλλαγούν από μία σειρά προβλημάτων, την θορυβώδη και πεισματική διαμαρτυρία για οτιδήποτε, την άρνηση εκτέλεσης μιας κουραστικής εργασίας, την σχολική αποτυχία, την αυθάδεια, την επιθετικότητα, την απόρριψη του κύρους και του δικαιώματος χειρισμού των θεμάτων του επιβλέποντος ή του γονέα. Πάνω απ’ όλα θεραπεύει την ασθένεια “Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας – ΔΕΠΥ (Attention – Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD)”. Είναι ουσία ψυχοδιεγερτική και γενικώς βελτιώνει τις νοητικές αποδόσεις του ασθενούς και διευκολύνει γονείς και καθηγητές να έχουν παιδιά διαχειρίσιμα.
Ο τρόπος δράσης της δραστικής ουσίας ‘μεθυλφαινιδάτη’ (βραδείας απελευθέρωσης), υπολογίζεται με στόχο να τα κρατήσουν ήσυχα στον χώρο από τις 08:00 πμ έως τις 04:00 μμ ακριβώς. Πολλοί καθηγητές, διευθυντές σχολείων και ιατροί είναι ενθουσιασμένοι: “τέλος οι τιμωρίες, η σύγχυση του καθηγητή, η φασαρία στην τάξη!”. Θα έλεγε κανείς χωρίς να λαθεύει, ότι το χάπι δίνεται για την θεραπεία της τάξης και όχι του παιδιού…
Η διάγνωση, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο, στηρίζεται σε απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο ιατρών/γονέων όπως: « μιλά ακατάπαυστα», «ξεχνάει τα πράγματά του», «δυσκολεύεται να οργανώσει τα καθήκοντά του», «διακόπτει συχνά τους άλλους όταν μιλούν», «εκνευρίζεται εύκολα», «φεύγει τις νύχτες κρυφά», «έχει κάνει ήδη σεξουαλική επίθεση σε άλλο άτομο», «μαλώνει με τους ενήλικες», κ.α.. Οι ερωτήσεις ποικίλλουν, αλλά όλες έχουν θέμα την ‘ικανότητα’ των παιδιών να προκαλούν φασαρίες και προβλήματα.
Αρκετοί ιατροί ισχυρίζονται ότι το Ritalin μειώνει τον κίνδυνο εξαρτήσεων και βασικά περιορίζει τον κίνδυνο ψύχωσης «αφού η σχολική επίδοση βελτιώνεται ». όσο οι βαθμοί είναι καλοί, αποστολή εξετελέσθη και ο ιατρός ευχαριστημένος. Άλλος υπέρμαχος του Ritalin δηλώνει: «Πρόκειται για φάρμακο που δεν προκαλεί κανένα πρόβλημα και δεν δημιουργεί καμμία εξάρτηση. Η μεθυλφαινιδάτη σώζει ζωές, ιδίως εκείνων που δεν μπορούν να συγκεντρωθούν και κατά συνέπεια, υφίστανται την σχολική αποτυχία».
Στην Γαλλία, η συνταγογράφηση της μεθυλφαινιδάτης είναι τεράστια. Καταναλώνεται 30 φορές περισσότερο σε σχέση με το 1996, όταν πρωτοεμφανίστηκε στην αγορά. Το 2005 καταναλώθηκαν 200.000 κουτιά ενώ το 2017, 810 000 κουτιά. Για πολλούς ούτε αυτή η αύξηση είναι αρκετή: η εφημερίδα Le Figaro γράφει το 2017 ότι «40.000 παιδία σε θεραπεία με μεθυλφαινιδάτη δεν είναι αρκετά. Πολλές εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά δεν επωφελούνται της θεραπείας την οποία έπρεπε να είχαν». Από κοντά η ιστοσελίδα Allodocteurs.fr η οποία αναφωνεί το 2017: «Το Ritalin δεν είναι αρκετά συνταγογραφούμενο!».
Το 2017 στις ΗΠΑ, περισσότεροι από 20 εκατομμύρια αμερικανοί (μεταξύ αυτών 4 εκατομμύρια ανήλικοι) ελάμβαναν ψυχοδιεγερτικά φάρμακα με κύριες περιοχές διάδοσης τις αγροτικές συντηρητικές Πολιτείες και τις βιομηχανικές Πολιτείες εκείνες οι οποίες είχαν πληγεί από την ανεργία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Κεντάκυ μίας εξαιρετικά συντηρητικής Πολιτείας. Σύμφωνα με τα αμερικανικά εξειδικευμένα Centers for Disease Control and Prevention (CDC), το Κεντάκυ χαρακτηρίζεται ως η Πολιτεία με το μεγαλύτερο ποσοστό παιδιών διαγνωσμένων ως υπερκινητικών, 14,8 %. Εξ αυτών, το 90% ευρίσκεται υπό φαρμακευτική αγωγή.
Σε αυτήν την Πολιτεία οι άνθρωποι δεν μιλούν για συναισθήματα και ακόμη λιγότερο για συγκινησιακή φόρτιση των παιδιών τους. Προτιμούν να κρύψουν το ‘πρόβλημα’ κάτω από το χαλί, να μην το δουν οι γείτονες και το σχολείο, δίνοντας ένα χάπι στο παιδί. Είναι πιο εύκολο. Αντίθετα στην ‘φιλελεύθερη’ Καλιφόρνια η δημιουργικότητα και η κινητικότητα δεν αποτελεί βάση για υποψία ασθένειας. Το αντίθετο.
Έρευνα το 2008 μεγάλου Πανεπιστημίου των Νοτιο-Ανατολικών ΗΠΑ, έδειξε ότι το 34% των φοιτητών (σε ορισμένα Πανεπιστήμια το 70%) καταφεύγει στην μεθυλφαινιδάτη για να αντέξει το πολύωρο διάβασμα κατά την διάρκεια των εξεταστικών περιόδων. Να σημειωθεί ότι εκτός από εύκολη λύση το χάπι εξετάσεων είναι και οικονομικός εξαναγκασμός. Μία φοιτήτρια ψυχολογίας στο Κεντάκυ σχολιάζει: «Από την ευρύτερη οικογένειά μου, είμαι η πρώτη η οποία σπουδάζει σε Πανεπιστήμιο. Προέρχομαι από το Βόρειο Κεντάκυ όπου κανείς δεν πηγαίνει στο Πανεπιστήμιο ακόμη και οι καλύτεροι μπασκετμπολίστες οι οποίοι έχουν πρόσβαση σε υποτροφίες. Δεν έχω επιλογή, πρέπει να πετύχω 100%. Η Σχολή στοιχίζει 13 χιλιάδες δολλάρια το εξάμηνο. Ότι μπορεί να με βοηθήσει να τα βγάλω πέρα θα το κάνω. Ακόμη και χάπια θα πάρω. Στοιχίζουν 9 δολλάρια τα 30 μιλιγκράμ. Τα προμηθεύομαι από ομάδα συζήτησης στο Διαδίκτυο»…
Σε παναμερικανικό επίπεδο δύο κυβερνητικές ρυθμίσεις υπήρξαν κομβικές εντείνοντας κατά πολύ τις κοινωνικές ανισότητες στα σχολεία: α) ο νόμος “No Child Left Behind” (Κανένα παιδί να μην αφεθεί πίσω) της περιόδου George W. Bush και β) το πρόγραμμα “Race to the Top” (Κούρσα για την κορυφή) της περιόδου Barack Obama. Τα σχολείο έγινε εξοντωτικά σκληρό, οδηγώντας τον άμεσο περίγυρο των μαθητών να θεωρεί απαραίτητη την φαρμακευτική στήριξη των παιδιών για να μην μείνουν πίσω στον ανταγωνισμό. «Πρέπει να τους προετοιμάσουμε να γίνουν ώριμοι ενήλικες, παραγωγικά μέλη της κοινωνίας, δικαιολογούνται γονείς και καθηγητές.
Πολλοί παιδοψυχίατροι, εκτός από το Ritalin, συνταγογραφούν επίσης το Concerta, το Focalin, το Adderall, το Vyvanse ή το Adhansia, ήδη από την ηλικία των 4 ετών εάν υπάρχει ανάγκη. Το τελευταίο βγήκε από το εργοστάσιο της Purdue Pharma, στα εργαστήρια της οποίας παρασκευάστηκε το οπιοειδές φάρμακο OxyContin (περιέχει οξυκωδόνη). To OxyContin θεωρήθηκε ως ο κύριος υπεύθυνος της “κρίσης των οπιοειδών” με 400.000 νεκρούς σε 20 έτη.
Προβλήματα…
Το Ritalin και τα παρόμοια σκευάσματα με πρώτο το Adderall (Εταιρεία Shire), στην Γαλλία έχουν κατηγοριοποιηθεί ως ναρκωτικές ουσίες. Το Rivalin έχει πολλά ονόματα: smartdrug (“φάρμακο εξυπνάδας”), obeisancepill (“χάπι υπακοής”) ή kiddy coke (“κοκαΐνη για παιδιά”). Σύμφωνα με πολλούς ειδικευμένους ιατρούς το Ritalin δεν προσφέρει καμμία θεραπεία. Πρόκειται για προσωρινά ανασταλτική και όχι θεραπευτική ουσία: αναστέλλει τα συμπτώματα της έλλειψης προσοχής και δεν θεραπεύει την ΔΕΠΥ η οποία είναι μια βιολογική διαταραχή, η οποία μεταφέρεται γονιδιακά.
Στο συνοδευτικό φυλλάδιο του φαρμάκου απαριθμώνται περισσότερες από 70 “πιθανές ανεπιθύμητες αντιδράσεις”. Από τις πλέον συχνές, “πονοκέφαλοι, καρδιακές αρρυθμίες, ταχυκαρδίες, νευρικότητα, αϋπνίες, κ.α.” τις απλώς συχνές, “μείωση της όρεξης, πυρετός, απώλεια μαλλιών, κ.α.” έως τις σπάνιες, “καρδιακές κρίσεις, απόπειρες αυτοκτονίας, μη-φυσιολογικές σκέψεις, απουσία συναισθημάτων ή συγκινήσεων”. Στη στήλη “άλλα ανεπιθύμητα συμπτώματα” αναγράφεται «εξάρτηση από το φάρμακο»… Πράγματι, σύμφωνα με πολλούς ιατρούς «Το επιχείρημα ότι τα ψυχοδιεγερτικά φάρμακα δεν είναι εθιστικά θυμίζει τις διαμάχες γύρω από τα οπιοειδή. Είναι ακριβώς η ίδια κατάσταση. Όταν το άτομο έχει στερηθεί το Ritalin, αισθάνεται θλίψη, κούραση, κοιμάται όλη την ημέρα και δεν έχει όρεξη για τίποτα».
Οι ειδικοί συμπληρώνοντας το φυλλάδιο, αναφέρουν πόνους στην κοιλιά, άγχος και απώλεια βάρους. Πιο σοβαρές παρενέργειες μπορεί να περιλαμβάνουν αλλεργικές αντιδράσεις, παρατεταμένες στύσεις, κατάχρηση ουσιών και ψύχωση, σύμφωνα με μελέτη του 2019 (επί 221.486 παιδιών, δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό New England Journal of Medicine) τα παιδιά τα οποία ευρίσκονται υπό ψυχοδιεγερτική αγωγή, έχουν διπλάσιο κίνδυνο να αναπτύξουν ψυχώσεις.
Επίσης, εκτός από ελάχιστες, γενικώς δεν υπάρχουν δημοσιευμένες μελέτες στις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της μεθυλφαινιδάτης στην υγεία των παιδιών.
Η πλειοψηφία των ιατρών ίσως συμφωνήσει σε κάτι, όπως εξομολογείται ένας παιδίατρος στην MondeDiplomatique:
«Υπάρχουν εξαιρετικά απλοί τρόποι για να θεραπευτεί η υπερκινητικότητα: έξοδοι στην φύση, τρέξιμο, άσκηση, συστηματική ενασχόληση με σπορ, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του παιδιού».
Βιβλιογραφία
Το σημείωμα στηρίχθηκε στο άρθρο του Julien Brygo, “La pilule de l’obéissance”, Le Monde diplomatique, Décembre 2019
Συμπληρωματικά:
Gérard Pommier, “La médicalisation de l’expérience humaine”, Le Monde diplomatique, Mars 2018.
Damien Mascret, “La Ritalin, entre sous-prescription et abus”, Le Figaro, Paris, 16 Mai 2017.
Maxime Robin, “Overdoses sur ordonnance”, Le Monde diplomatique, Février 2018.
Edith Bracho-Sanchez, “Young people on amphetamines for ADHD have twice the psychosis risk compared to other stimulants, study says”, Cable News Network (CNN), 20 March 2019
*Ο Κώστας Κάππας είναι μέλος του Εθνικού Συμβουλίου κατά των Ναρκωτικών (ΕΣΥΝ)
e-prologos.gr
