Το 1985, θα γυριστεί ένα ακόμη επεισόδιο στην ιστορία της ελληνικής «Δίκης των Πιθήκων», με αφορμή την εισαγωγή στην Α’ Λυκείου του βιβλίου Ιστορία του ανθρώπινου γένους, του ιστορικού Λευτέρη Σταυριανού το οποίο κατηγορήθηκε για «αθεϊσμό» και ανατροπή των «βάθρων του ελληνικού πολιτισμού».

Η πρώτη σκοταδιστική επίθεση απέναντι στη θεωρία της εξέλιξης στην Ελλάδα ξεκινά ουσιαστικά με τα «αθεϊκά» του Βόλου που οδηγούν το 1914 στη δίκη του Ναυπλίου. Εκκλησία και πολιτικές δυνάμεις της συντήρησης στρέφονται εναντίον των δημοτικιστών Δελμούζου και Σαράτση με σκοπό να ανακόψουν την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στο Παρθεναγωγείο του Βόλου.

Ο Επίσκοπος Δημητριάδος Γ. Μαυρομάτης επισκέφθηκε το Παρθεναγωγείο και έκρινε ότι δεν είναι ελληνικό και χριστιανικό σχολείο, αλλά «γερμανικό και φραγκικό».

Η κατηγορία εναντίον τους έχει ως εξής: «Κατά διαφόρους εποχάς από του Σεπτεμβρίου 1908 μέχρι τέλους Μαρτίου 1911 προσεπάθησαν διά ζώσης, διά διδασκαλίας και δι’ εντύπων φυλλαδίων να ελκύσωσι προσηλύτους εις λεγόμενα θρησκευτικά δόγματα, τουτέστι την αθεΐαν, με τα οποία ενεργούμενα είναι ασυμβίβαστος η διατήρησις της πολιτικής τάξεως, διδάσκοντες ότι δεν υπάρχει Θεός… ότι ο άνθρωπος εδημιουργήθη υπό πιθήκων, ότι ο Θεός είναι ένα αγγούρι»…

Εβδομήντα χρόνια αργότερα, το 1985, θα γυριστεί ένα ακόμη επεισόδιο στην ιστορία της ελληνικής «Δίκης των Πιθήκων», με αφορμή την εισαγωγή στην Α’ Λυκείου του βιβλίου Ιστορία του ανθρώπινου γένους, του ιστορικού Λευτέρη Σταυριανού το οποίο κατηγορήθηκε για «αθεϊσμό» και ανατροπή των «βάθρων του ελληνικού πολιτισμού».

Το όνομα του Λευτέρη Σταυριανού στο εξωτερικό είναι γνωστό από το επιστημονικό του έργο. Στη χώρα μας, το επιστημονικό του έργο είναι ελάχιστα γνωστό και ο Λευτέρης Σταυριανός έγινε γνωστός από την «ελληνική δίκη των πιθήκων», όπως έχουν αποκαλέσει πολλοί την ανατάραξη που προκάλεσε το σχολικό βιβλίο Ιστορία του Ανθρώπινου Γένους, το οποίο τελικά και αποσύρθηκε από τα σχολεία την δεκαετία του 1980.

Ποιο ήταν το πρόβλημα με το συγκεκριμένο βιβλίο, ώστε να ξεσηκωθούν τέτοιες αντιδράσεις;

Το βιβλίο του Σταυριανού προσπαθούσε να «αφηγηθεί» την ιστορία του ανθρώπινου γένους πατώντας στη θεωρία της εξέλιξης, στην αντίληψη που είχε υιοθετήσει και ο Ένγκελς στην Διαλεκτική της Φύσης ότι ο άνθρωπος δημιούργησε πολιτισμό με την εργασία καθώς ήταν το μόνο είδος που μπορούσε να εργαστεί κτλ.

Αυτή η υλιστική διαλεκτική αντίληψη της δημιουργίας του ανθρώπου – την οποία είχε παρουσιάσει ο Σταυριανός σε προηγούμενο βιβλίο του με τίτλο Man the Toolmaker, (Ο Άνθρωπος κατασκευαστής εργαλείων), Chicago, Follett Publishing Co., 1973 – ήταν που προξένησε συγκρούσεις και διαμαρτυρίες.

Δεν ήταν, όμως, η μοναδική αιτία. Οι αναλυτικές κατηγορίες του ιμπεριαλισμού, της αποικιοκρατίας συσπείρωσαν τους ιδεολογικά και πολιτικά αντίπαλους απέναντι στον συγγραφέα.

Η Ιερά Σύνοδος, ζήτησε ρητά «να καθαρθεί» ή «να αποσυρθεί» το βιβλίο, το οποίο σημειωτέον είχε ήδη υποστεί κάποια πρώτα «στρογγυλέματα».

Ο Σταυριανός προκάλεσε την οργή των θρησκευτικών κύκλων επειδή στο κεφάλαιο «Ανθρωπίδες, οι μακρινοί μας πρόγονοι» κάνει αναφορά στην εξέλιξη του ανθρώπου σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα, μιλώντας για τους Αυστραλοπίθηκους, τους προγόνους του ανθρώπου «που ήταν τριχωτοί, γύρω στο 1,20-1,50, και είχαν εγκέφαλο που ισοδυναμούσε με το 1/3 του δικού μας», τους ανθρωπίδες (Ηomo Εrectus) και τον Ηomo Sapiens.

Παράλληλα όμως υπήρχε αντίδραση και για τις αναφορές του συγγραφέα στην ισότητα των φύλων («δεν υπάρχει έμφυτη ή γενετική ανισότητα μεταξύ των φύλων»), στην ταξική ανισότητα και στο χάσμα πλουσίων και φτωχών, στον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία, ενώ οι αναφορές στο ιερατείο που αποτελούσε «μια άλλη προνομιούχα ομάδα σε όλους τους πολιτισμούς» και στα ιερά κείμενα που «χρησιμοποιήθηκαν για να διδάξουν πίστη και υπακοή στην καθιερωμένη τάξη», ξεσήκωσαν γι’ άλλη μια φορά την Ιερά Σύνοδο.

Από κοντά και οι εθνικιστικοί κύκλοι κατηγορούσαν τον συγγραφέα ότι δίδασκε πως ο Αριστοτέλης ήταν υποστηρικτής της δουλείας, ο δε Μέγας Αλέξανδρος ιμπεριαλιστής.

Έτσι θα περικοπούν όσα σημεία της σχολικής ιστορίας ενοχλούν, αλλά κι αυτό δεν θα είναι αρκετό: στις αρχές του ’90 το βιβλίο του «αθέου, υλιστού συγγραφέως» Λ. Σταυριανού θα… περικοπεί ολόκληρο.

ΥΓ. Αξίζει να επισημανθεί ότι ο Ελληνοκαναδός Λευτέρης Σταυριανός (1913-2004), υπήρξε παγκόσμια διακεκριμένος Ιστορικός, αυθεντία στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας και των Βαλκανίων, καθηγητής των τμημάτων Ιστορίας των Πανεπιστημίων Νorth Western και της Καλιφόρνιας (1946-1973) και τα βιβλία του διδάσκονται ακόμα στις ΗΠΑ.

Χρήστος Κάτσικας