Σύμφωνα με πολλούς, την πανδημία της COVID-19 ήδη ακολουθεί και θα ακολουθήσει το επόμενο διάστημα μια «πανδημία ψυχικής υγείας». Πλήθος ερευνών διεξάγονται παγκόσμια αλλά και στην Ελλάδα προκειμένου να καταδείξουν το πώς έχουν επηρεάσει αυτά τα δύο χρόνια πανδημίας την ψυχική υγεία των ανθρώπων. Ποια είναι η ένταση των συμπτωμάτων, ο αντίκτυπος στο μέλλον, οι πιο ευάλωτες ομάδες και ποιες οι αιτίες, απασχολούν τους ειδικούς.

Οι βασικές αιτίες της ψυχικής επιβάρυνσης

 Σίγουρα από μόνο του ένα γεγονός, όπως μια πανδημία που ξεσπά σε παγκόσμια κλίμακα, επηρεάζει όλους συναισθηματικά, ωστόσο η πολιτική της διαχείρισης είναι η σοβαρότερη αιτία για την τεράστια ψυχική επιβάρυνση των πολιτών. Ο φόβος απέναντι στην νόσηση από τον ιό γιγαντώθηκε σε μια μερίδα πολιτών εξαιτίας μιας πολιτικής τρομοκρατίας που εφάρμοσαν κυβερνήσεις και ειδικοί σε διάφορες χρονικές φάσεις μέσα από τα ΜΜΕ, αλλά και εξαιτίας της διάλυσης του δημόσιου συστήματος υγείας, καθώς δεν πάρθηκε το παραμικρό μέτρο για την ενίσχυσή του.  Από την άλλη πλευρά, ειδικά στην Ελλάδα η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, ως μοναδική απάντηση απέναντι στην πανδημία είχε να επιδείξει μια πολιτική αυταρχισμού, εφαρμόζοντας από τα πιο σκληρά και μεγαλύτερα σε διάρκεια λοκ ντάουν, βάζοντας κάθε λογής απαγορεύσεις και πρόστιμα, συνεχίζοντας ουσιαστικά ό,τι είχε ξεκινήσει αμέσως μετά την εκλογή της.

 Σε όλα αυτά πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι στη χώρα μας έχουν προηγηθεί 10 χρόνια πολύ σκληρών μνημονίων, ανεργίας και μια πολιτική φτωχοποίησης της κοινωνίας. Αυτή η πολιτική ήταν ακόμα πιο σκληρή μέσα στην πανδημία, καθώς η κυβέρνηση Μητσοτάκη βρήκε την ευκαιρία να περάσει δεκάδες και εκατοντάδες αντεργατικούς και αντιλαϊκούς νόμους, εντείνοντας ακόμα περισσότερο την προηγούμενη κατάσταση. Σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού βρίσκεται αντιμέτωπη και πάλι με μια μεγάλη οικονομική κρίση. Η κοινωνική απομόνωση, ο φόβος, η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια, η ανεργία, η φτώχεια είναι αυτές που οδηγούν σήμερα σε αυτό που ονομάζουμε «πανδημία ψυχικής υγείας» και για όλα αυτά δεν ευθύνεται γενικά μια πανδημία αόριστα, αλλά οι εκάστοτε κυβερνήσεις με την πολιτική τους και στη συγκεκριμένη περίπτωση η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας.

Αύξηση άγχους και κατάθλιψης

 Φαίνεται πως οι διαταραχές άγχους και η κατάθλιψη έχουν παρουσιάσει μια μεγάλη αύξηση μέσα στην πανδημία, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Σε μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον Μάρτιο του 2020 έως τον Απρίλιο του 2021 με τίτλο COVID-19 MEntal health inTernational for the General Population (COMET-G) Study, συμμετείχαν 55.589 συμμετέχοντες από 40 χώρες. Η έρευνα έδειξε ότι το 18% του πληθυσμού αυτό το διάστημα πάσχει από κλινική κατάθλιψη ενώ ένα αντίστοιχο ποσοστό από άγχος. Τα αποτελέσματα δείχνουν κλινική κατάθλιψη στο 1/5 των πολιτών, δηλαδή πρόκειται ουσιαστικά για διπλασιασμό της κατάθλιψης μέσα στην πανδημία. Αντίστοιχες έρευνες στην Ελλάδα δείχνουν επίσης διπλασιασμό σε αυτόν τον δείκτη τα τελευταία δύο χρόνια.

 Άμεση συνέπεια στα παραπάνω είναι και η αύξηση των αυτοκτονιών που παρατηρείται. Πιο συγκεκριμένα φαίνεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπως σε Ισπανία, Βουλγαρία, Κροατία, Πολωνία, μια μεγάλη αύξηση αυτοκτονιών στους νέους ηλικίας 15-29. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ισπανία που η αυτοκτονία είναι η δεύτερη αιτία θανάτου τα τελευταία χρόνια για τις ηλικίες 15-29. Στην Ελλάδα ακόμα δεν φαίνεται να υπάρχουν ενδείξεις για αύξηση, ωστόσο υπάρχει η ανησυχία των ειδικών για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Ωστόσο η 24ωρη γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία αναφέρει ότι μέσα στην πανδημία υπήρξε αύξηση 20% σε κλήσεις που αφορούσαν αυτοκτονικές και αυτοκαταστροφικές σκέψεις. Επίσης στην Ελλάδα φαίνεται πως ήδη τα προηγούμενα χρόνια έχει υπάρξει μια ραγδαία αύξηση στο δείκτη αυτοκτονικότητας και λόγω της οικονομικής κρίσης.

 Ένας ακόμα δείκτης που επιβεβαιώνει τα παραπάνω είναι η μεγάλη αύξηση στη χρήση αντικαταθλιπτικών και αντιψυχωσικών φαρμάκων. Συγκεκριμένα σε μελέτη του τμήματος Χημείας του ΕΚΠΑ των τελευταίων 2 χρόνων εμφανίζεται μια αύξηση του 60% στα συγκεκριμένα φάρμακα.

 Όπως αναφέραμε και προηγουμένως η ψυχική επιβάρυνση που αποδεικνύουν και τα ερευνητικά δεδομένα συσχετίζονται άμεσα με την πολιτική διαχείριση. Οι απαγορεύσεις, η σκληρή κοινωνική απομόνωση και τα αισθήματα μοναξιάς που αυτή δημιούργησε συσχετίζονται άμεσα με την εμφάνιση κατάθλιψης. Έρευνες έχουν δείξει ότι η μοναξιά μπορεί να ευθύνεται με την εμφάνιση κατάθλιψης ακόμα και μετά από 9 χρόνια. Η πιο ευάλωτη ομάδα στο δείκτη αυτόν φαίνεται πως είναι οι νέοι καθώς έχουν μεγαλύτερες ανάγκες για κοινωνικοποίηση. Από την άλλοι εξίσου επιβαρυντικοί παράγοντες για τα αισθήματα θλίψης αλλά και έντονου άγχους ήταν από την μία ο φόβος μόλυνσης από την COVID-19 και η ανησυχία εξαιτίας της οικονομικής ανασφάλειας την επομένη της πανδημίας, με την οποία σήμερα είμαστε αντιμέτωποι.

Ενδοοικογενειακή βία

 Σχεδόν σε καθημερινή βάση τον τελευταίο χρόνο γινόμαστε μάρτυρες μέσα από τα δελτία ειδήσεων πολύ βίαιων εγκλημάτων. Αποδεικνύεται όντως μια μεγάλη αύξηση εγκλημάτων βίας το τελευταίο διάστημα. Στις περισσότερες των περιπτώσεων τα θύματα είναι γυναίκες και παιδιά. Στην Ελλάδα μέσα σε ένα χρόνο καταγράφηκαν 17 γυναικοκτονίες ενώ αυτές συνεχίζονται και στο νέο έτος. Οι έρευνες διαχρονικά δείχνουν πως σε μεγάλες κρίσεις οικονομικές, υγειονομικές, φυσικές καταστροφές υπάρχει μεγάλη έξαρση βίας και τα πρώτα θύματα είναι οι γυναίκες και τα παιδιά. Η κοινωνική αποστασιοποίηση και η απομόνωση λόγω καραντίνας, η ανεργία, ο φόβος και η ανασφάλεια συσχετίζονται και σε αυτήν την περίπτωση με την μεγάλη αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας. Παρατηρήθηκε επίσης το εξής παράδοξο, ότι ενώ μιλάμε για αύξηση της βίας στην οικογένεια, από την άλλη μειώθηκαν σε μεγάλο βαθμό μέσα στην πανδημία οι καταγγελίες για αντίστοιχα περιστατικά. Αυτό εξηγείται, καθώς όλο αυτό το διάστημα τα θύματα ήταν αναγκασμένα μένουν συνεχώς μαζί με τους θύτες τους και να μην μπορούν να ζητήσουν βοήθεια.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση για την ψυχική υγεία

 Όλα αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω παραδέχονται και οι ίδιοι οι πολιτικοί υπεύθυνοι. Συγκεκριμένα η έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Υγεία με μια ματιά: Ευρώπη 2020» αναφέρει: «η πανδημία της COVID-19 και η επακόλουθη οικονομική κρίση προκάλεσαν αυξανόμενη επιβάρυνση στην ψυχική ευημερία των πολιτών, με στοιχεία που δείχνουν υψηλότερα ποσοστά στρες, άγχους και κατάθλιψης. Οι νέοι και τα άτομα που ανήκουν σε ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος θεωρούνται ότι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο. Οι διαταραχές στην υγειονομική περίθαλψη όσων πάσχουν από προϋπάρχουσες ψυχικές παθήσεις αποτελούν σημαντικό μέρος των αρνητικών επιπτώσεων της πανδημίας στην ψυχική υγεία».

 Ακόμα, σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), το 67% των ανθρώπων δηλώνουν ότι δεν λαμβάνουν την υποστήριξη ψυχικής υγείας που χρειάζονται. Η μη προσβασιμότητα στη φροντίδα ψυχικής υγείας διευρύνθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας λόγω των περιορισμένων κοινωνικών επαφών.

 Ο βασικός λόγος για την συζήτηση που διεξάγεται το τελευταίο διάστημα εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ψυχική υγεία έχει να κάνει με το πόσο επηρεάζει την ευρωπαϊκή οικονομία. Σύμφωνα με Τσέχους ευρωβουλευτές το κοινωνικοοικονομικό κόστος που συνδέεται με τα ζητήματα ψυχικής υγείας εκτιμάται ότι υπερβαίνει τα 600 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, δηλαδή περισσότερο από το 4% του ΑΕΠ της ΕΕ!

 Φυσικά η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας όλο αυτό το διάστημα δεν πήρε ουσιαστικά το οποιοδήποτε μέτρο για να ενισχύσει την δημόσια ψυχική υγεία. Αντιθέτως όπως αναφέραμε, στον τελευταίο προϋπολογισμό υπήρξαν και περικοπές στην υγεία. Φυσικά αυτό δεν είναι κάτι καινούριο, καθώς την τελευταία 20ετία όχι μόνο δεν έγιναν βήματα για την ενίσχυση των δομών ψυχική υγείας, αλλά και με την περιβόητη ψυχιατρική μεταρρύθμιση, με χρήματα από τα ευρωπαϊκά ταμεία, αυτό που συνέβη ήταν να κλείσουν και να υποβαθμιστούν δημόσια ψυχιατρικά ιδρύματα και από την άλλη να μην προχωρήσει η δημιουργία δημοσίων δομών όπως προβλεπόταν. Όσα δε από αυτά τα χρήματα αξιοποιήθηκαν, «αξιοποιήθηκαν» για τη στήριξη των ιδιωτών εμπόρων της υγείας!

Βαγγέλης Σ.

αναδημοσίευση από το νέο τεύχος του περιοδικού Πορεία