από το ΑΦΙΕΡΩΜΑ του περιοδικού αντιτετράδια:
“Ιδιωτικά ΑΕΙ – Άρθρο 28 εναντίον άρθρου 16…”

γράφει η Τίνα Ζορμπαλά *

Ήδη στις προεκλογικές εξαγγελίες της (εκλογές Μαΐου/Ιουνίου 2023), η ΝΔ έθεσε ως προμετωπίδα της πολιτικής της την αναθεώρηση του άρθρου 16, παρ. 5 και 8 του Συντάγματος (16Σ). Αποτελεί στρατηγική επιλογή της Δεξιάς η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα ήδη από τη δεκαετία του ’80, και έκτοτε την επαναφέρει με κάθε ευκαιρία στο προσκήνιο. Η απόπειρα αναθεώρησης του άρθρου 16Σ συνεχίστηκε από την κυβέρνηση της ΝΔ (επί υπουργίας Μ. Γιαννάκου) το 2006/07, βρίσκοντας απέναντί της ένα μεγαλειώδες φοιτητικό και πανεπιστημιακό κίνημα, που απέτρεψε την συνταγματική αναθεώρηση στο σύνολό της.

Η επαναφορά του ζητήματος της αναθεώρησης του 16Σ, ώστε να επιτραπεί η ίδρυση ιδιωτικών και μη κρατικών πανεπιστημίων είναι κάτι αναμενόμενο μετά τα όσα έχουν δρομολογηθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση τα τελευταία 20 χρόνια περίπου. Ενδεικτικά να αναφέρουμε:

• Απαξίωση και υποβάθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου μέσα από τη συνεχή υποχρηματοδότησή του.

• Εμπορευματοποίηση του δημόσιου πανεπιστημίου και λειτουργία του με οικονομικά κριτήρια αγοράς, μέσα από νόμους ψηφισμένους απ΄ όλες τις κυβερνήσεις των τελευταίων χρόνων: κυρίως μέσα από την επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά προγράμματα, τα οποία αρχικά επιβλήθηκαν

από τους ίδιους τους πανεπιστημιακούς για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες που προέκυπταν από την υποχρηματοδότηση και στη συνέχεια θεσμοθετήθηκαν πλέον με νόμο, από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ επί υπουργίας Κ. Γαβρόγλου.

• Κατάργηση των δημοκρατικά εκλεγμένων διοικήσεων των πανεπιστημίων (Πρυτάνεις, Κοσμήτορες) και θεσμοθέτηση ολιγαρχικών Συμβουλίων Διοίκησης, ανάλογων με αυτά των ιδιωτικών επιχειρήσεων.

• Νομιμοποίηση κάθε είδους ανοικτών εξ αποστάσεως πανεπιστημίων, κολλεγίων, ΙΕΚ ακόμη και σε συνεργασία με ιδιώτες.

• Αναγνώριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων κολλεγίων που εμφανίζονται ως παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων και δικαίωμα των αποφοίτων τους να δίνουν εξετάσεις στον ΑΣΕΠ για διορισμό στο δημόσιο, κάτι που εκ των πραγμάτων οδηγεί στην υποβάθμιση του πτυχίου του δημόσιου πανεπιστημίου.

Μ’ όλα τα παραπάνω που προηγήθηκαν, είχε ουσιαστικά ανοίξει από καιρό ο δρόμος για την ίδρυση ιδιωτικών και μη κρατικών πανεπιστημίων. Χρειαζόταν μόνο να βρεθεί το νομικό εργαλείο για να επιτραπεί η ίδρυσή τους, πριν ακόμη την αναθεώρηση του άρθρου 16Σ. Αυτό το εργαλείο

βρήκε η κυβέρνηση στο άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος.

Πιο συγκεκριμένα:

Σύμφωνα με το άρθρο 16Σ «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση. Tα ιδρύματα αυτά τελούν υπό την εποπτεία του Kράτους, έχουν δικαίωμα να ενισχύονται οικονομικά από αυτό και λειτουργούν σύμφωνα με τους νόμους που αφορούν τους οργανισμούς τους». Με βάση το ελληνικό Σύνταγμα, τα πανεπιστήμια πρέπει να είναι Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, πλήρως αυτοδιοικούμενα, τα οποία να τελούν υπό την εποπτεία του Κράτους. Είναι σαφές από τη συγκεκριμένη διατύπωση ότι δεν επιτρέπεται ίδρυση πανεπιστημίου από ιδιωτικό φορέα ή εν γένει από κάποιον ιδιώτη.

Η κυβέρνηση της ΝΔ με σαφήνεια δηλώνει ότι θα προχωρήσει σε αναθεώρηση του Συντάγματος. Επειδή όμως βιάζεται, ανακοίνωσε για πρώτη φορά στην ιστορία της προσπάθειας ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων, ότι ή ίδρυση είναι εφικτή στη βάση του άρθρου 28Σ. Σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος «οι γενικά παραδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου. H εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συμβάσεων στους αλλοδαπούς τελεί πάντοτε υπό τον όρο της αμοιβαιότητας».

Η κυβέρνηση θεωρεί ότι οι διακρατικές συμφωνίες ως διεθνείς συμβάσεις ενσωματώνονται στο εθνικό δίκαιο και υπερτερούν άλλων διατάξεων. Με βάση αυτό, εάν σε χώρα της ΕΕ υπάρχουν ιδιωτικά πανεπιστήμια και μ’ αυτήν την χώρα υπάρχει διακρατική συμφωνία, αυτή η τελευταία μπορεί να διαμορφώσει ένα δεσμευτικό πλαίσιο, στη βάση του άρθρου 28Σ, που να επιτρέπει να ιδρυθεί ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο στην Ελλάδα. Η σύνδεση των διακρατικών συμφωνιών με τα

ιδιωτικά πανεπιστήμια δηλώνεται και από τον ΓΓ ανώτατης Εκπαίδευσης. Οι διακρατικές συμφωνίες, με άλλα λόγια, γίνονται το νομικό εργαλείο, προκειμένου να ιδρύονται στην χώρα ιδιωτικά πανεπιστήμια και μ’ αυτόν τον τρόπο παρακάμπτεται το άρθρο 16Σ. Η ΕΕ φροντίζει να δίνει τα εργαλεία στις χώρες μέλη της, ώστε όχι μόνο να περνάνε οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις, αλλά και να επιταχύνονται.

Ήδη συνταγματολόγοι υποστηρικτές των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα θεωρούν ότι το άρθρο 16Σ όχι μόνο δεν εμποδίζει αλλά επιβάλλει τη συμμόρφωση με τους κανόνες υπερέχουσας ισχύος της ενωσιακής και της διεθνούς έννομης τάξης, από άλλους δε αυτή η συμμόρφωση χαρακτηρίζεται ως ερμηνευτική ακροβασία.

Έτσι, την εποχή που τα δικαστήρια της χώρας αποφασίζουν για τη συνταγματικότητα όλων των επιλογών των κυβερνήσεων, είτε πρόκειται για Μνημόνια, είτε για απεργίες (όλες κρίνονται

παράνομες και καταχρηστικές), είτε πρόκειται για την πανεπιστημιακή αστυνομία, είτε για την τοποθέτηση ανεμογεννητριών σε καμένες δασικές εκτάσεις, δρομολογείται να επιτραπεί, μέσω ενός νομικού εργαλείου, η ίδρυση ιδιωτικών και μη κρατικών πανεπιστημίων.

Με την αναθεώρηση ή την παράκαμψη του άρθρου 16 του Συντάγματος, η κυβέρνηση παραδίδει μέρος του χώρου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Αυτό αποτελεί, άλλωστε, βασική της επιδίωξη για όλα τα δημόσια αγαθά (βλ. υγεία, μεταφορές, ρεύμα, νερό). Βασικός στόχος, επομένως, είναι και οι πανεπιστημιακές σπουδές, σε κάποιο μέρος τους, να παραδοθούν στους ιδιώτες, αφήνοντας ένα κομμάτι τους, και αυτό εμπορευματοποιημένο, στο δημόσιο.

Επιπλέον, στόχος είναι ένα ακόμη μεγαλύτερο μέρος της έρευνας και διδασκαλίας να είναι κατευθυνόμενες από ιδιωτικά συμφέροντα.

Η ταυτόχρονη λειτουργία ιδιωτικών και δημόσιων πανεπιστημίων θα οδηγήσει τα τελευταία, όπως ακριβώς συνέβη και με τα νοσοκομεία ή τις μεταφορές, σε υποβάθμιση και απαξίωση. Το δημόσιο πανεπιστήμιο, που ήδη υποχρηματοδοτείται, θα ωθηθεί σε περαιτέρω εμπορευματοποίηση και σε μια λειτουργία με όλο και περισσότερα ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια. Η επιβολή διδάκτρων και σε προπτυχιακό επίπεδο θα είναι ένα επόμενο βήμα. Ήδη σε πολλά δημόσια πανεπιστήμια λειτουργούν ξενόγλωσσα προπτυχιακά προγράμματα με δίδακτρα. Το δημόσιο πανεπιστήμιο θα γίνει πιο ταξικό. Η πρόσβαση στη μόρφωση θα γίνεται ακόμη πιο επιτακτικά με όρους αγοράς και οικονομικών δυνατοτήτων. Θα δημιουργηθούν πανεπιστήμια για λίγους που έχουν την οικονομική άνεση να πληρώσουν υψηλά δίδακτρα και σε πανεπιστήμια για τους νέους των λαϊκών στρωμάτων. Στόχος της κυβέρνησης της ΝΔ είναι να εμπεδωθεί έμπρακτα η αντίληψη ότι οι φτωχοί πρέπει να παραμείνουν φτωχοί και αμόρφωτοι.

Η περαιτέρω εμπορευματοποίηση του δημόσιου πανεπιστημίου θα έχει ακόμη πιο δυσμενείς επιπτώσεις στη βασική έρευνα και τις ανθρωπιστικές-κοινωνικές επιστήμες. Θα επηρεάσει όμως και άλλα επιστημονικά πεδία. Επιπλέον, μεγάλες επιπτώσεις θα έχει σε όλα τα περιφερειακά πανεπιστήμια, που λόγω της γεωγραφικής θέσης τους, δηλαδή λόγω απόστασης από τα μεγάλα αστικά κέντρα, θα βρεθούν σε μια δυσχερή θέση όσον αφορά την επιλογή τους από υποψήφιους

φοιτητές και υποψήφιες φοιτήτριες, καθώς μεγάλος αριθμός γονέων πιθανόν να δώσει προτεραιότητα σε ένα αμφιβόλου ποιότητας σπουδών ιδιωτικό ίδρυμα της γειτονιάς του, παρά σε ένα «μακρινό» δημόσιο πανεπιστήμιο. Τα περιφερειακά πανεπιστήμια βρίσκονται ήδη σε δυσχερή θέση, μετά τη θεσμοθέτηση της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής (επί Υπουργίας Ν. Κεραμέως) που ήρθε ως «φυσικό επακόλουθο» της ανωτατοποίησης όλων των ΤΕΙ και της ίδρυσης νέων Τμημάτων από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ (επί Υπουργίας Κ. Γαβρόγλου).

Επειδή «υπεράσπιση» του δημόσιου πανεπιστημίου δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και θέση κατά του ιδιωτικού – μη κρατικού πανεπιστημίου και κατά της αναθεώρησης του άρθρου 16Σ, πρέπει τα συνδικαλιστικά όργανα των φοιτητών, των μελών ΔΕΠ και των εργαζόμενων μέσα στα πανεπιστήμια να διακηρύξουν με καθαρότητα και σαφήνεια τη θέση τους κατά των ιδιωτικών και μη κρατικών πανεπιστημίων.

Η Ομοσπονδία των πανεπιστημιακών, η ΠΟΣΔΕΠ, με ανακοίνωσή της περιορίζεται στην άποψη ότι η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων δεν λύνει τα κρίσιμα προβλήματα της τριτοβάθμιας, χωρίς να έρχεται σε αντίθεση με τα ιδιωτικά και τα μη κρατικά πανεπιστήμια. Αυτή η άποψη αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο αποδοχής τους.

Την ίδια στιγμή υπάρχει μια μερίδα του πανεπιστημιακού σώματος που έχει υλικά συμφέροντα από την εφαρμοζόμενη κυβερνητική πολιτική και όχι μόνο συμφωνεί, αλλά συμβάλλει στην εμπορευματοποίηση του ίδιου του δημόσιου πανεπιστημίου. Είναι πολύ πιθανόν να συμφωνεί και με την ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων.

Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα και από τις αντιδράσεις των μελών ΔΕΠ απέναντι στις εκλογές για τα Συμβούλια Διοίκησης του Νόμου Κεραμέως. Από την μία, όλοι οι σύλλογοι μελών ΔΕΠ, ακόμη και η ΠΟΣΔΕΠ (απόφαση ΕΓ ΠΟΣΔΕΠ 16/6/2022) τάχθηκαν κατά του συγκεκριμένου τρόπου διοίκησης, χαρακτηρίζοντάς τον ολιγαρχικό, αντιδημοκρατικό και ότι με αυτόν ξεκινάει μια γκρίζα εποχή για τα πανεπιστήμια και από την άλλη, η συντριπτική πλειοψηφία των ίδιων συλλόγων, η ίδια η ΠΟΣΔΕΠ και τα μέλη ΔΕΠ συμμετείχαν ενεργά στις εκλογές αυτού του αντιδημοκρατικού οργάνου. Σε κάποιες περιπτώσεις όχι μόνο συμμετείχαν ως ψηφοφόροι, αλλά ως υποψήφιοι αυτών των ολιγαρχικών οργάνων. Σ’ αυτές τις εκλογές δεν έλειψε η συμμετοχή της συντριπτικής πλειοψηφίας των μελών και υποστηρικτών του ΣΥΡΙΖΑ, ακόμη και μέρους της αντικαπιταλιστικής αριστεράς, που έβλεπαν τη συμμετοχή ως άλωση εκ των έσω -κάτι που θυμίζει αρκετά την συζήτηση στην αριστερά για τη συμμετοχή στις εκλογές Μαρκεζίνη επί χούντας.

Αυτή η διαμορφωμένη κατάσταση τα τελευταία χρόνια, αποτελεί εκ των πραγμάτων εμπόδιο στην ανάπτυξη πανεπιστημιακού κινήματος ενάντια στην ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, όπως αυτό το οποίο βιώσαμε το 2006/07, όταν η συμμετοχή της Ομοσπονδίας, της τότε αγωνιστικής ΠΟΣΔΕΠ

(υπό την ηγεσία του τότε προέδρου της, Λάζαρου Απέκη και του γραμματέα της, Γιάνη Μαΐστρου), έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη ενός ρωμαλέου φοιτητικού και πανεπιστημιακού κινήματος που κατάφερε να αποτρέψει την συνταγματική αναθεώρηση στο σύνολό της.

Χωρίς μεγάλες εκπλήξεις η στάση των κομμάτων στον πολιτικό χώρο εκτός ΝΔ: το ΠΑΣΟΚ βλέπει με θετικό τρόπο την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, κάτι που χαιρέτισε η κυβέρνηση της ΝΔ, με τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, όπως άλλωστε σε όλα τα πολιτικά θέματα, να εκφράζουν μια αμφίσημη στάση που κλίνει προς την αποδοχή ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η κομμουνιστική και αντικαπιταλιστική αριστερά έχει μέχρι στιγμής μια ξεκάθαρη θέση ενάντια στην αναθεώρηση του 16Σ και την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων.

Δεν είναι εύκολο να προβλεφθεί εάν οι διδάσκοντες, οι εργαζόμενοι στα Πανεπιστήμια, οι φοιτητικοί σύλλογοι, θα μπορέσουν να συγκροτήσουν ένα δυναμικό κίνημα ενάντια στην ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Σίγουρο είναι ότι το αγωνιστικό κομμάτι της πανεπιστημιακής κοινότητας θα δώσει, με όσες δυνάμεις διαθέτει, αγώνα για να ορθωθεί ένα τείχος ενάντια στη νεοφιλελεύθερη επέλαση και στη διάλυση του δημόσιου πανεπιστημίου. Ας ελπίσουμε κάτι ανάλογο, δυναμικό και αγωνιστικό, με αυτό που βλέπουμε στην κατεστραμμένη από τις πλημμύρες Θεσσαλία, σ΄ ένα άλλο επίπεδο, αυτό της αλληλεγγύης.

* Πρόεδρος Συλλόγου ΔΕΠ Πανεπιστημίου Αιγαίου

________________________________

• «Στο άρθρο 28 του Συντάγματος, το οποίο όπως διαμορφώθηκε από την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001, προβλέπει τις διακρατικές συμφωνίες και την ενίσχυση του ευρωπαϊκού αν θέλετε νομοθετικού πλαισίου σε σχέση με το ελληνικό αντίστοιχο. Οπότε, όπως και εμείς μπορούμε, οι Έλληνες μπορούν να ιδρύσουν παραρτήματα δικών τους Πανεπιστημίων στην Ευρώπη, έτσι και η Ευρώπη μπορεί να ιδρύσει δικά τους Πανεπιστήμια στην Ελλάδα, έχει ήδη συμβεί. Υπάρχουν ήδη παραρτήματα ελληνικών Πανεπιστημίων που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό και αντιστοίχως θα γίνει και στην Ευρώπη». βλ.https://www.ertnews.gr roi-idiseon/o-zoras-g-g-anotatis-ekpaideysis-ti-na-perimenoume-apo-ta-idiotika-panepistimiapou-tha-erthoun-sti-xora-mas/
• Ε. Βενιζέλος: Τα ιδιωτικά ΑΕΙ, το εκλογικό όριο και το Σύνταγμα. Καθημερινή, 9/7/2023. Στο: https://www.kathimerini.gr/politics/562510915/e-venizelos-ta-idiotika-aei-to-eklogiko-orio-kai-to-syntagma/ Ανακτήθηκε 16/9/2023
• Ι. Καμτσίδου: Το Πανεπιστήμιο ανάμεσα στο κράτος και την αγορά. Στο: https://www.epohi.gr/article/46834/to-panepisthmio-anamesa-sto-kratos-kaithn-agora Ανακτήθηκε 16/9/2023.
• Ήδη από τις αρχές του 2019 από τον πρωθυπουργό της χώρας γίνεται μια σαφής ταξική κατηγοροποίηση: παιδιά από το Περιστέρι που δεν πάνε στο Πανεπιστήμιο αλλά γίνονται ψυκτικοί ή κατασκευάζουν ανελκυστήρες, σε αντίθεση προφανώς με παιδιά άλλων περιοχών που μπορούν να σπουδάζουν σε ένα δημόσιο πανεπιστήμιο βλ. https://www.youtube.com/watch?v=fV_YfqM3wMI
• βλ. Απόφαση ΕΓ ΠΟΣΔΕΠ 10/7/23.
• Με τον νόμο Κεραμέως «ξεκινάει μια γκρίζα εποχή για τα Πανεπιστήμια, με επικράτηση μηχανισμών, υπόγειες συνεννοήσεις συμφερόντων και ανταλλάγματα».
• Ν. Ανδρουλάκης για αναθεώρηση άρθρου 16: Θετικό το ΠΑΣΟΚ σε μια ουσιαστική μεταρρύθμιση βλ. https://www.liberal.gr/politiki/n-androylakis-0
• Αναλυτικά όλες οι δηλώσεις των στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ: https://www.rizospastis.gr/story.do?id=12117790

πηγή: αντιτετράδια της εκπαίδευσης, τ. 136