Δυο κατ’ αρχήν έννοιες που οφείλει να παίρνει υπ’ όψη του κάθε μελετητής της Παλαιστινιακής γραμματείας, είναι αφενός η αδιάρρηκτη, πανίσχυρη σχέση του λαού της Παλαιστίνης με τη γη του, κι αφετέρου, η απτή πνευματικότητα που χαρακτηρίζει αυτή τη σχέση. Ο Παλαιστίνιος ακαδημαϊκός και συγγραφέας Φαουάζ Τούρκι, που ασχολήθηκε επί μακρόν και σε βάθος με το ζήτημα της Παλαιστινιακής ταυτότητας, καταθέτει, σχετικά: “Οι Παλαιστίνιοι, και ειδικότερα αυτοί που προέρχονται από αγροτικές περιοχές, έχουν έναν πνευματικό δεσμό με τη γη τους, καθώς αυτός ο δεσμός συνιστά το θεμέλιο όλων των πολιτικών και κοινωνικών συστημάτων στα οποία αναφέρονται. Η ύπαρξη, η κατάκτηση της γνώσης και η εξέλιξη στο πλαίσιο μιας αυτοσυνείδησης, συνέβη στο πάτριο έδαφος. Οι αρχές της Παλαιστινιακής Αντίστασης εδράζονται στη σχέση ανάμεσα στο λαό και τη γη του. Σε μια τέτοια θέαση του κόσμου”, προσθέτει ο Τούρκι, “ο άνθρωπος και το περιβάλλον του, είναι δυο άρρηκτα συνδεόμενες μεταξύ τους οντότητες, που δεν αποχωρίζονται ποτέ η μία την άλλη, στις διάφορες εκφάνσεις τους. […] Ένας Παλαιστίνιος που υποχρεώνεται να ζήσει μακριά από την πατρίδα του, αποστερείται της αξιοπρέπειας ενός ζωντανού όντος”, καταλήγει.
Κομβικό σημείο στην εξέλιξη των Παλαιστινιακών γραμμάτων και της πνευματικής ζωής των Παλαιστινίων, αποτέλεσε η ΝΑΚΜΠΑ, η καταστροφή του 1948, όταν παραστρατιωτικές κυρίως ένοπλες οργανώσεις των Ισραηλινών, η Χαγκάνα, η Ιργκούν και η Λεχί, κατέσφαξαν χιλιάδες Παλαιστίνιους, καταστρέφοντας ολοσχερώς παράλληλα 531 Παλαιστινιακές πόλεις και χωριά. 750.000 κατ’ ελάχιστον έως ένα εκατ. άνθρωποι, πάνω από τα 2/3 του γηγενή Παλαιστινιακού πληθυσμού, υποχρεώθηκαν σε βίαιο εκτοπισμό, σε καταναγκαστική εξορία μ’ άλλα λόγια, και δεν μπόρεσαν ποτέ να επιστρέψουν στη γη τους.
Η ΝΑΚΜΠΑ επέδρασε καταλυτικά στην Παλαιστινιακή γραμματεία. Όπως αναφέρει ο Μάχερ Σαρίφ, ιστορικός με ειδικότητα στην ιστορία της πνευματικής ζωής των Αράβων και στα αραβικά πολιτικά κινήματα, “η ΝΑΚΜΠΑ γέννησε μια αραβο-Παλαιστινιακή πολιτική λογοτεχνία, που εξερεύνησε μέσα από ποικίλες απόψεις, τη σημασία, τις αιτίες, και τις επιπτώσεις της ΝΑΚΜΠΑ, όπως και ποικίλους τρόπους αντίστασης”.
“Η Παλαιστινιακή κουλτούρα, ως εγγενής θύλακας της εθνικής ταυτότητας των Παλαιστινίων”, καταθέτει ο Μάχερ Σαρίφ, “αντανακλά την εξέλιξη των σημασιών της ΝΑΚΜΠΑ στο πλαίσιο της Παλαιστινιακής συνείδησης. Η εξέλιξη της Παλαιστινιακής λογοτεχνίας είναι ενδεικτική αυτής της αντανάκλασης. Η λογοτεχνία μετά τη ΝΑΚΜΠΑ εμφανίζει διαφορετικά χαρακτηριστικά απ’ αυτήν που προηγείται, και η λογοτεχνία που παράγεται στα πάτρια εδάφη διαφοροποιείται διακριτά από την λογοτεχνία που παράγεται στην εξορία. Η λογοτεχνία εντός της πατρίδας, κυριαρχείται από το θέμα της αντίστασης. Τα ποιήματα των Παλαιστινίων ποιητών και ποιητριών έγιναν άσματα μάχης των Παλαιστινίων ενάντια στο ρατσισμό και τις διώξεις των ισραηλινών δυνάμεων κατοχής”. Να προσθέσουμε εδώ, πως κάτι εξαιρετικά κοινό στους μεγάλους της Παλαιστινιακής Γραμματείας, γυναίκες και άντρες, είναι η παράλληλη εμπλοκή τους στον Αγώνα του Παλαιστινιακού λαού από θέσεις ευθύνης, όπως συμβαίνει πολύ χαρακτηριστικά στην περίπτωση του Γκασάν Καναφάνι, του ακαδημαϊκού και διανοούμενου Έντουαρντ Σαΐντ, της Σαμίρα Αζζάμ, του ποιητή Ταουφίκ Ζαγιάντ, της Χανάν Ασράουι και πολλών ακόμα, με τις δύο ιδιότητες σε σχέση διαρκούς αλληλοτροφοδότησης. Ας σημειωθεί επίσης ότι οι Παλαιστίνιοι έχουν ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εγγραματοσύνης παγκόσμια, με 99,5%, 10,5 μονάδες υψηλότερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο του 2022 (87,1%). Σημαντική υπήρξε επίσης η συμβολή του Παλαιστινιακού αγώνα στη χειραφέτηση των γυναικών, γεγονός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις υψηλές επιδόσεις των Παλαιστινίων γυναικών στα γράμματα, τις Τέχνες και τις Επιστήμες.
Οι Παλαιστίνιοι συγγραφείς και καλλιτέχνες της διασποράς, εστίασαν στα θέματα της εξορίας, την πραγματικότητα των ανέστιων Παλαιστινίων, τη νοσταλγία και την προσμονή: Προσμονή για την χαμένη πατρίδα, και λαχτάρα επιστροφής.
Ας δούμε πώς αποτυπώνεται το αίσθημα αλλά και η αντίληψη για τη χαμένη πατρίδα σ’ ένα ποίημα της ποιήτριας και συγγραφέα της νεότερης γενιάς των Παλαιστινίων των γραμμάτων, της Χάλα Αλυάν:
“Πατρίδα”
Κάθε που μου λένε να δηλώσω πίστη, εγώ λέω,
η πατρίδα μου είναι φάντασμα
η πατρίδα μου είναι ένα άνοιγμα
θέλω να πω σκάσιμο
θέλω να πω σκάσιμο όχι όπως σκάει το μπουμπούκι
αλλά σκάσιμο σαν έκρηξη.
Κάποιες βασικές πτυχές στη γέννηση και εξέλιξη της Παλαιστινιακής πεζογραφίας, ξεκινώντας από το μυθιστόρημα:
«Ιστορικά, η άνθιση του μυθιστορήματος ως είδους, συνδέεται με την ανάδυση και την εξέλιξη του έθνους-κράτους», αναφέρει σχετικά ο κριτικός λογοτεχνίας και πολιτισμού Faisal Darraj. «Μετά τη διακήρυξη του Μπάλφουρ του 1917, η κυρίαρχη τάση στην πεζογραφία ήταν αυτή μιας εθνικιστικής προσέγγισης, όπου προβάλλονται οι έννοιες της τιμής και της αφοσίωσης στο έθνος των Αράβων κι η πίστη στο ένδοξο ιστορικό παρελθόν, υπογραμμίζοντας παράλληλα τα χαρακτηριστικά της Αραβικής ταυτότητας, αναγκαίας για την αντιμετώπιση των Βρετανών που μπήκαν στην Παλαιστίνη σαν κατακτητές, αλλά και των σχεδίων που απεργάζονταν οι σιωνιστές», σημειώνει ο Darraj. Στοιχεία που προβάλλονται κυρίως στην ποίηση, εμφανέστερα μετά το 1930 – υπό τη μορφή των ωδών, όπως στην περίπτωση του Αμπού Σάλμα και του Ιμπραήμ Τουκάν, αδερφού της Φάντουα Τουκάν.
Θέμις Αμάλλου
πηγή: Λαϊκός Δρόμος
e-prologos.gr
