Κύριε δόκτορα,

Αναμφίβολα, δεν θα σας παραξενέψει και, πιθανώς, δεν θα σας εκπλήξει το να μάθετε ότι δεν είμαι συνδρομητής στο γερμανικό Τύπο, τον οποίο τόσο ξεκάθαρα κάνατε ομοιόμορφο, υπό την αιγίδα σας.

Συνήθως, μάλιστα, ούτε που τον διαβάζω.

Να γιατί ίσως σας εκπλήξει το ότι συνέβη, έστω και καθυστερημένα, και έμαθα για τις τελευταίες εμφανίσεις σας ενώπιον των σκηνοθετών της Γερμανίας που συγκεντρώθηκαν στο Μέγαρο της Όπερας “Κρολ” στο Βερολίνο στις 10 Φλεβάρη.

Σε αυτή σας την εμφάνιση, για μια ακόμα φορά τιμήσατε με επαινετικές αναφορές την ταινία μου “Θωρηκτό Ποτέμκιν”.

Επίσης, για δεύτερη φορά, όπως πριν από ένα χρόνο, φτάσατε να την ανάγετε σε υπόδειγμα ποιότητας που πρέπει να εμπνέει τις εθνικοσοσιαλιστικές ταινίες.

Το ότι στέλνετε τους ανθρώπους του κινηματογράφου σας να μελετούν τους εχθρούς σας δείχνει σοφία.

Όμως, κάνοντας κάτι τέτοιο, διαπράττετε ένα πολύ μικρό μεθοδολογικό σφάλμα.

Επιτρέψτε μου να το αναδείξω.

Και παρακαλώ μη νευριάσετε αν δεν σας αρέσει, μόλις το δείτε.

Δεν φτιαχτήκαμε για να σας διδάσκουμε: μόνος σας το ζητήσατε…

Ο άνθρωπος γεννιέται για να σφάλλει.

Και τόσο εσφαλμένη είναι η υπόθεσή σας ότι, με κάποιο τρόπο, μπορεί να καταστεί εφικτό στο φασισμό να δημιουργήσει μια μεγάλη γερμανική κινηματογραφική τέχνη.

Ακόμα και με την ύψιστη ευλογημένη βοήθεια ενός Άριου Αγίου Πνεύματος όπως αυτό που παριστάνετε.

“Στην πράξη αποδεικνύεται τι αξίζουμε”.

Πολύς χρόνος έχει ήδη περάσει, και ο πολυδοξασμένος Εθνικοσοσιαλισμός δεν έχει ακόμα παράγει σε καμία τέχνη ούτε καν κάτι που να “τρώγεται”.

Έτσι, φαίνεται ότι χρειάζεται να εμφανίζεστε εξαιρετικά συχνά με ομιλίες παρόμοιες με αυτή στην οποία ήδη έχετε προβεί.

Μία μπαγιάτικη και δυσάρεστη ενασχόληση: το να προσπαθείς να εμπνεύσεις έναν κινηματογράφο ο οποίος είχε όχι λίγα επιτεύγματα κατά το παρελθόν, όμως τώρα έχει παραλύσει από τα βασανιστήρια του φασισμού.

  Οι Joseph von Sternberg, Emil Jannings, Joseph Bancroft και Αϊζενστάιν στο Μπάμπελσμπεργκ, στο Βερολίνο, το 1929.

Είμαι σταθερά και βαθύτατα πεπεισμένος ότι η γερμανική εργατική τάξη θα σας βοηθήσει όχι πολύ αργά να απαλλαγείτε από αυτό το κουραστικό και ατελέσφορο καθήκον.

Όμως σε περίπτωση που θα έχετε χρόνο για μια ακόμα τέτοια ομιλία, θα είναι σίγουρα αδιανόητο μία τόσο επιφανής προσωπικότητα όπως εσείς να επιτρέψει στον εαυτό της να υποπέσει ξανά σε τέτοια σκανδαλωδώς εμφανή μεθοδολογικά σφάλματα.

Ενθαρρυμένος από θυελλώδη χειροκροτήματα, σχεδιάσατε ένα μεγαλειώδες περίγραμμα του δημιουργικού προγράμματος του γερμανικού κινηματογράφου:

“…η πραγματική ζωή πρέπει να αποτελέσει πάλι το βασικό περιεχόμενο των ταινιών! (σημ.: τα πλάγια γράμματα είναι του γερμανικού Τύπου).

Με θάρρος και τόλμη, χωρίς φόβο για τις δυσκολίες ή για την αποτυχία, πρέπει να πραγματευτούμε τη ζωή στην πραγματικότητα. Όσο περισσότερες αποτυχίες έχουμε, τόσο περισσότερο σφοδρά πρέπει να επιτιθέμεθα σε αυτά τα προβλήματα. Πού θα βρισκόμασταν τώρα αν είχαμε χάσει το κουράγιο μας σε κάθε αποτυχία; (Δυνατά χειροκροτήματα). Τώρα που η σκουπιδοδιασκέδαση εξαλείφεται από την κοινωνική ζωή, εσείς, δημιουργοί της τέχνης του κινηματογράφου, έχετε το καθήκον να προσεγγίσετε και να πραγματευτείτε το θέμα του αθάνατου Γερμανικού Λαού. Να πραγματευτείτε αυτό το Λαό τον οποίο κανείς άλλος δεν γνωρίζει καλύτερα από εμάς…Κάθε λαός είναι αυτό που έχει βγει από αυτόν. (“Μπράβο”!) Και αυτό που μπορεί να βγει από το Γερμανικό Λαό έχει ήδη επαρκώς αποδειχτεί. (Θυελλώδη χειροκροτήματα).

Το κοινό δεν είναι αποξενωμένο από την τέχνη.

Και είμαι πεπεισμένος ότι αν βάζαμε σε ένα από τα κινηματοθέατρα μας μία ταινία που πραγματικά αντανακλά την εποχή μας, όπως ήταν στην πραγματικότητα το εθνικοσοσιαλιστικό “Θωρηκτό Ποτέμκιν”, αυτό το κινηματοθέατρο θα πουλούσε όλα τα εισιτήρια και θα έκανε ρεκόρ πωλήσεων! ”

Όταν λέτε “Θωρηκτό”, υποθέτω έχετε κατά νου όχι μόνο την ταινία μου “Θωρηκτό Ποτέμκιν”, αλλά, στην πραγματικότητα, όλο το νικηφόρο στόλο των ταινιών μας των λίγων τελευταίων χρόνων.

Κατά τα λοιπά, τι λαμπρό, τι εκτυφλωτικά λαμπρό πρόγραμμα.

Όλοι γνωρίζουμε ότι μόνο η πραγματική ζωή, η αλήθεια της ζωής και η αληθινή της αναπαράσταση μπορεί και πράγματι χρησιμεύει ως βάση για την πραγματική τέχνη.

Και τι αριστούργημα θα μπορούσε να αποτελεί μία ταινία για την πραγματικότητα της Γερμανίας σήμερα.

Ωστόσο, για την υλοποίηση του λαμπρού σας προγράμματος, σίγουρα θα χρειαστείτε σύμβουλο. Σίγουρα θα χρειαστείτε συμβουλές. Και όχι λίγες συμβουλές. Αλλά πάρα πολλές συμβουλές. Ας το πούμε ξεκάθαρα: θα χρειαστείτε ολόκληρο το Σοβιετικό σύστημα!

Γιατί, στις μέρες μας, η μεγάλη τέχνη, η πραγματική αναπαράσταση της ζωής, η αλήθεια της ζωής, ακόμα και η ίδια η ζωή, είναι εφικτή μόνο σε μια γη των Σοβιέτ, ανεξάρτητα από το όνομα που αυτή η γη μπορεί να είχε στο παρελθόν.

Όμως, αλήθεια και εθνικοσοσιαλισμός είναι εξ ορισμού αντίθετες έννοιες.

Αυτός που επιλέγει την αλήθεια, δεν μπορεί να πάρει το δρόμο του εθνικοσοσιαλισμού.

Αυτός που είναι υπέρ της αλήθειας, είναι εναντίον σας.

Πώς τολμάτε γενικά να μιλάτε εσείς για ζωή, που δια πυρός και σιδήρου φέρνετε το θάνατο και την εξορία σε οτιδήποτε ζωντανό και αξιόλογο στη χώρα σας;

Σφαγιάζοντας τα καλύτερα παιδιά της γερμανικής εργατικής τάξης και σκορπίζοντας σα στάχτη σε όλο τον κόσμο όσους αποτελούν την περηφάνεια της γερμανικής επιστήμης και του παγκόσμιου πολιτισμού;

Πώς τολμάτε να καλείτε την κινηματογραφική βιομηχανία σας να αναπαραστήσει πιστά τη ζωή, δίχως να της ζητάτε, πρώτα από όλα, να δείξει στον κόσμο τους χιλιάδες που μαραζώνουν και κακομεταχειρίζεστε στις κατακόμβες των φυλακών σας, στους θάλαμους βασανιστηρίων στα μπουντρούμια σας;

 O Γκέμπελς προωθώντας τον πολιτισμό (τελετή καψίματος βιβλίων, Βερολίνο, 10 Μάη 1933)

Πού βρίσκετε το θράσος ακόμα και να αναφέρετε την λέξη “αλήθεια”, μετά τον Πύργο της Βαβέλ από θολότητα, αναίδεια και ψέματα τον οποίο οικοδομήσατε στη Λειψία; Και σε μια στιγμή κατά την οποία πυρετωδώς χτίζετε άλλο ένα κτίριο από ψέματα ενάντια στον Τέλμαν;

Με φωνή στοργικού βοσκού, συνεχίζετε έτσι την αγόρευσή σας:

“…αν μόνο αποκτήσω την πεποίθηση ότι πίσω από κάθε ταινία βρίσκεται μια έντιμη, καλλιτεχνική προσπάθεια, θα την ενθαρρύνω και θα την υπερασπίσω με κάθε μέσο…” (Από την ίδια ομιλία).

Ψεύδεστε, κε. Γκέμπελς!

Γνωρίζετε επίσης πολύ καλά ότι έντιμη και καλλιτεχνική ταινία μπορεί να είναι μόνο μία ταινία που θα αποκάλυπτε σε βάθος, στο πλήρες βάθος της, την κόλαση στην οποία έχει ριχτεί η Γερμανία από τον εθνικοσοσιαλισμό.

Εσείς πολύ δύσκολα θα ενθαρρύνατε μια τέτοια ταινία!

Μία πραγματική γερμανική κινηματογραφική τέχνη θα ήταν αυτή που θα καλούσε τις επαναστατημένες μάζες της Γερμανίας να σας πολεμήσουν.

Για αυτό, αληθινό κουράγιο και τόλμη χρειάζονται σίγουρα.

Γιατί, παρ’ όλους τους γλυκούς τόνους των ομιλιών σας, κρατάτε την τέχνη και τον πολιτισμό με τα ίδια σιδηρά δεσμά με τα οποία κρατείτε τους χιλιάδες φυλακισμένους σας στα εκατοντάδες στρατόπεδα συγκέντρωσής σας.

Και τα έργα τέχνης δεν δημιουργούνται με τον τρόπο που φαντάζεστε.

Εμείς, για παράδειγμα, γνωρίζουμε, και μερικά από τα έργα μας έχουν, εξάλλου, αποδείξει, ότι τα έργα που αξίζουν έναν τέτοιο τίτλο, δημιουργούνται, δημιουργήθηκαν και θα δημιουργούνται μόνο όταν, διαμέσου του δημιουργικού καλλιτέχνη, εκφράζεται συμπυκνωμένη η ξεκάθαρα διαμορφωμένη και αποφασιστική προσπάθεια μίας τάξης.

Ένα πραγματικό έργο τέχνης είναι η τυπικά οργανωμένη προσπάθεια μίας τάξης να αποκρυσταλλώσει τον αγώνα της, τα επιτεύγματά της, το κοινωνικό της προφίλ στις άφθαρτες εικόνες της τέχνης.

Και όσο καλύτερο το έργο τέχνης, τόσο καλύτερα έχει ο καλλιτέχνης πετύχει να κατανοήσει, να νιώσει και να επικοινωνήσει αυτή τη δημιουργική προσπάθεια των ίδιων των μαζών.

Εσείς δεν βλέπετε έτσι την τάξη και τις μάζες.

Όπως λέτε: “…Κάθε λαός είναι αυτό που έχει βγει από αυτόν….”. Και μπορεί να βρεθούν ανόητοι οι οποίοι να φωνάζουν “μπράβο” σε αυτό το σημείο της ομιλίας σας.

Απλώς, περιμένετε λίγο. Η εργατική τάξη θα κάνει τη δική της διόρθωση σε αυτή την αντίληψη, αν μπορούμε να την αποκαλέσουμε έτσι, κε. Δημιουργέ Θεϊκής Εξουσίας.

Τότε θα μάθετε ποιο είναι το πραγματικό υποκείμενο της ιστορίας.

Θα μάθετε τότε ποιος δημιουργεί ποιον, και τι θα γίνει με εσάς και…ό,τι βγαίνει από εσάς.

Λένε ότι ο πόλεμος γεννά ήρωες.

Λένε, επίσης, ώδινεν όρος και έτεκε μυν.

Όμως κανένας Γκέμπελς, ο οποίος φιλοδοξεί να γεννήσει μια Νέα Γερμανία, όπως η Αθηνά, από το κεφάλι του, δεν είναι σε θέση να δημιουργήσει ένα “μεγάλο εθνικοσοσιαλιστικό κινηματογράφο”!

Όσο και να προσπαθήσετε, δεν μπορείτε να δημιουργήσετε έναν “εθνικοσοσιαλιστικό ρεαλισμό”!

Γιατί σε αυτό το μίγμα από ψέματα, θα υπάρχει τόση πραγματική αλήθεια και ρεαλισμός όσος σοσιαλισμός υπάρχει και στον εθνοσοσιαλισμό.

Μία ποσότητα που έχει επακριβώς εκτιμηθεί από το Σύντροφο Στάλιν στην εισήγησή του στο 17ο Συνέδριο του κόμματος. Και δεν έχει ούτε ένα άτομο σοσιαλισμού!

¨…Μιλώ όχι μονάχα για το φασισμό γενικά, μα πριν απ’ όλα για το φασισμό γερμανικού τύπου, που λαθεμένα λέγεται εθνικοσοσιαλισμός, γιατί, και με την πιο προσεχτική ανάλυση είναι αδύνατο να ανακαλύψει κανείς σ’ αυτόν έστω και ένα άτομο σοσιαλισμού…” (Από την εισήγηση του Συντρόφου Στάλιν, Πράβδα, 28/01/1934).

Μόνο ένα πραγματικό σοσιαλιστικό σύστημα όπως αυτό στη Σοβιετική Ένωση είναι σε θέση να γεννήσει μία μεγάλη ρεαλιστική τέχνη στο μέλλον και επί του παρόντος.

Για αυτή μπορείτε μόνο να ονειρεύεστε.

Ακόμα και να μαντέψετε πώς είναι, θα το βρείτε δύσκολο. Γιατί το κάνετε εσφαλμένα, ανάποδα. Μελλοντολογείτε με λάθος χαρτιά. Ωστόσο, παρότι πονηρός, δεν μπορείτε να βοηθήσετε τον εαυτό σας.

Προχωρήστε να ολοκληρώσετε τα λυρικά σχέδιά σας. Όμως, μάθετε ότι μόνο ένας γνήσιος σοσιαλισμός και ένα πρόγραμμα σοσιαλιστικής επίθεσης μπορούν να διασφαλίσουν ένα δημιουργικό πρόγραμμα σε όλες τις τέχνες.

Τα τηλεγραφήματα από τους ήρωες του παγοθραυστικού Τσελιούσκιν στην Αρκτική σας πληροφορούν ότι, παγιδευμένοι και φυλακισμένοι από τον πάγο, αντλούν νέα αποθέματα ισχύος και δημιουργική ενέργεια από την εισήγηση στο 17ο συνέδριο για το έργο της Κεντρικής Επιτροπής του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων). Φυλακισμένοι στα δεσμά σας επί τόσους πολλούς μήνες, τα θύματά σας και ήρωές μας Δημητρόφ, Τάνεφ και Ποπόφ στερούνταν κάθε σύνδεσης με τον έξω κόσμο. Υπήρξε μια ευχάριστη στιγμή όταν, για λίγες ημέρες, η απομόνωση έσπασε. Μία εφημερίδα έφτασε σε αυτούς. Στις σελίδες της, η ίδια εισήγηση. Αυτή η στιγμή, αυτές οι στήλες της εφημερίδας έφτασαν για να αποζημιώσουν για όλους αυτούς τους μήνες των δεινών. Από το στόμα του Τάνεφ, μία μέρα μετά την επιστροφή του, άκουσα τι σήμαιναν αυτές για τους φυλακισμένους σας. Ήταν ένα νέο κύμα ενέργειας και μια νέα καρδιά για αυτή την ανηλεή μάχη.

Στις στήλες αυτές υπάρχουν όλα όσα κάθε “στρατιώτης της επανάστασης” (για να χρησιμοποιήσω την έκφραση του σοβιετικού πολίτη Δημητρόφ) πρέπει να γνώριζει εδώ και ένα χρόνο και χρειάζεται να γνωρίζει για πολλά χρόνια ακόμα.

Σε αυτές τις στήλες υπάρχει καθετί στο οποίο μπορούμε να βασίσουμε το δημιουργικό πρόγραμμα ενός “στρατιώτη της τέχνης της επανάστασης” που χρησιμοποιεί σε κάθε όπλο – λογοτεχνία, τέχνες, κινηματογράφο – κατά την τελική μάχη του για μια αταξική κοινωνία.

Πρόκειται για το τέλειο παράδειγμα σοσιαλιστικού ρεαλισμού σε δράση.

Πρόκειται επίσης για το τέλειο πρότυπο σοσιαλιστικού ρεαλισμού για κάθε τομέα καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Δεν πρόκειται για τον κενό στόμφο των λόγων σας.

Αφότου δεσμευτήκατε για την υψηλή πατρωνία σας προς την “έντιμη, καλλιτεχνική προσπάθεια” σε κάθε ταινία, καλοσυνάτα προσθέτετε:

“…όμως δεν επιμένω μία ταινία να αρχίζει και να τελειώνει με εθνικοσοσιαλιστικό βηματισμό. Αφήστε τον εθνικοσοσιαλιστικό βηματισμό σε εμάς – εμείς γνωρίζουμε να προχωρούμε με αυτό καλύτερα από όσο εσείς”.

Πολύ καλά τα είπατε! Όσο πιο αληθινά γίνεται.

Γυρίστε πίσω στα τύμπανά σας, Χερρ, και δώστε το ρυθμό!

Σταματήστε να περνάτε το χρόνο σας παίζοντας στο μαγικό σας αυλό τη μελωδία του εθνικοσοσιαλιστικού ρεαλισμού στον κινηματογράφο.

Σταματήστε να μιμήστε το είδωλό σας, το Φρειδερίκο το Μέγα, και στον αυλό του, επίσης.

Μείνετε απλώς με το πιο οικείο εργαλείο σας – το τσεκούρι.

Μην ξοδεύετε το χρόνο σας άσκοπα.

Δεν θα είναι πολύς ο καιρός που θα μπορείτε να χρησιμοποιείτε το τσεκούρι αυτό.

Επομένως, προχωρήστε, όσο είναι καιρός!

Κάψτε βιβλία.

Κάψτε το Ράιχσταγκ.

Όμως, επ’ ουδενί μη φανταστείτε ότι μία τέχνη για χώρο παρέλασης, μία τέχνη δημιουργημένη σε όλη αυτή τη βρωμιά, είναι ποτέ δυνατό να “φλογίσει με τη φωνή της τις καρδιές των ανθρώπων”.

Μόσχα

Σ. Μ. Αϊζενστάιν

Δημοσιεύτηκε στη Λιτερατούργναγια Γκαζέτα στις 22 Μάρτη 1934. Μεταφράσεις του υπήρξαν στο περιοδικό The New Masses, 5 Ιούνη 1934, στο International Theatre, Οκτώβρης 1934, στο Film Art,Λονδίνο, Χειμώνας 1934, στους New York Times, φύλλο 30 Δεκέμβρη 1934. Η μετάφραση στα ελληνικά δημιουργήθηκε από τις μεταφράσεις του The New Masses και στον τοίχο του FTII Wisdom Tree στο fb.